مصرف نفت
بر اساس امار سال ۲۰۱۱ قطر روانه حدود۱۸۳۰۰۰بشکه نفت مصرف میکند .اگرچه این مقدار به نسبت تولید ناچیز میباشد ولی نشان دهنده رشد سه برابری مصرف نسبت به سال ۲۰۰۰ است برطبق پیش بینی ها قطر دربین سالهای ۲۰۱۰ تا۲۰۱۵ به طور متوسط حدود ۵درصدرشد مصرف انرژی خواهد داشت این افزایش به دلیل رشد اقتصادی وتقاضای بخش حمل ونقل میباشد( U.S. EIA 2013)
صادرات
قطر دارای سه پایانه اصلی صادرات به نامهای مسیعید،جزیره حالول وراس الفان است که راس الفان که در درجه برای صادرات LNG استفاده میشود .اکثریت قریب به اتفاق صادرات نفت قطربه کشورهای اسیایی است که ژاپن بزرگترین وارد کننده نفت قطر میباشد و کره جنوبی نیزبازارمناسبی برای واردات نفت قطر است(U.S. EIA 2013) براساس امارهای اوپک قطرتعداد ۶کشتی نفت کش با ظرفیت حمل ۵۲۸هزاربشکه را دارا میباشدOPEC Bulletin 2012))

گازطبیعی
قطر دارای بزگترین میدان گازی مستقل در جهان میباشد وهمچنین بزرگترین صادرکننده گاز مایع طبیعی است با توجه به امارهای مجله نفت وگاز دردرماه ژانویه سال ۲۰۱۳ ذخایر اثبات شده گاز قطر۸۹۰حدود تریلیون فوت مکعب میباشد .قطر به تنهایی ۱۳ درصد از کل گاز جهان را دراختیار دارد که پس از روسیه وایران درمکان سوم دنیا میباشد .اکثریت گاز قطر ازمیدان بزرگ دریایی الشمال به دست می اید که مساحت ان تقریبا به اندازه خود کشور قطر میباشد .میدان الشمال درواقع بخشی از بزرگترین میدان گازطبیعی غیرمرتبط جهان است که با حوزه دریایی پارس جنوبی مشترک میباشد و منبع اصلی تولید گاز قطر است . این کشورهمچنین تولید گازطبیعی درکنارگاز مایع ومیعانات گازی را انجام میدهد براساس براوردهای EIAدرسال ۲۰۱۱تولید میعانات گازی وNGLقطر بیش از یک میلیون بشکه درروز خواهد بود که این رقم بیش ازتولید نفت خام این کشور خواهد بود.تحلیل گران تخمین میزنند که تولید میعانات گازی به تنهایی تا سال ۲۰۱۵ از نفت خام پیشی خواهد گرفت
بخش سازمانی گاز
شرکت نفت قطرللبترول نقش اصلی ومسلط را دربخش گاز قطر برعهده دارد وتمامی پروژه های بالا دستی وپائین دستی زیرنظر این شرکت به فعالیت خود ادامه میدهند .تمرکز قطر دربخش گاز برتوسعه وگسترش بخشها وپروژه های بزرگی است که به صادرات LNG وهمچنین صنایع پائین دستی که درزمینه گازطبیعی به عنوان یک ماده خام فعالیت میکنند معطوف میباشد .بنابراین شرکتهای نفتی بین المللی با تکنولوژِی ومتخصص همچون اکسون موبیل ،شل .توتال دراین پروژه های عظیم فعالیت دارند با این تفاسیر شرکت قطرللبترول اکثریت سها م را درپروژه های خود به ویژه دربخش LNG وشرکتها Qatargas وRASLFAN دارد . شرکت LNG مسئولیت حمل ونقل تمام بخش های بالا دستی وپائین دستی گازطبیعی وشرکت حمل ونقل گاز قطر به نام نقیلات مسئولیت حمل ونقل گازLNGرابرعهده دارد (. U.S. EIA 2013)
شرکت نقیلات بزرگترین سفارش دهنده تانکرهای ال ان جی دردنیابه شرکت های سامسونگ ودوو درکره جنوبی بوده است این تانکرها که موسوم به Q-max میباشند باطول۳۴۵ متر،عرض۵۳/۸وارتفاع۳۴/۷متردارای ظرفیت ۶۶هزارمترمکعب ال ان جی هستندکه اختصاصابرای شرکت نقیلات قطرطراحی شده اند وظرفیت انها ۸۰ درصد بیشترازتانکرهای موجوداست(ترابران،۱۳۹۰ص۸۴)
تولید ومصرف
قطرسیاست تولید وگسترش گازطبیعی را برای صادرات دنبال میکند .براساس براوردها ی EIA درسال ۲۰۱۱ قطر۲۰۰/۵ میلیارد فوت مکعب گازطبیعی تولید میکند که سه برابر مقداری است که در سال ۲۰۰۰تولید میکرد .همچنین این سازمان پیش بینی میکند که میزان مصرف گاز درسال۲۰۱۱ حدود ۶۹۰ میلیون فوت مکعب میباشد که به منظورمصرف در صنایع داخلی وپروژه گازمایع GTL و استفاده میشود همچنین بخش عمده ای از آن برای صادرات LNG مصرف میشود

میدان گازی الشمال
این میدان گازی درسال ۱۹۷۱ کشف شده وذخایر ان بیش از۹۰۰ تریلیون فوت مکعب براورد شده شده است . این میدان عظیم گازی حدود۶۰۰۰ هزارکیلومترمربع که معادل نصف کشورقطراست وسعت دارد .درسال۲۰۰۸ میزان تولید ان به ۲۷۶ میلیارد فوت مکعب گاز و ۸/۷ ملیون بشکه میعانات گازی رسید .خاطرنشان میشود که عملیات بهره برداری ازاین میدان درسال ۱۹۹۱ وبا اجرای پروژه مرحله اول ( آلفا ) که ازشرکتهای تابع قطرللبترول میباشد شروع شد که میانگین تولید این پروژه درسال ۲۰۰۸ به ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز و۳۴ هزار بشکه میعانات گازی رسیداین حوزه گازی کلید گسترش وتوسعه گازطبیعی قطر است . این مجموعه تقریبا تمامی ذخایر گازی کشوررا در خود جای داده است درسال ۲۰۰۵ مقامات دولت قطر با اجرای پروژ های درصدد توسعه وبهره وری این میدان گازی برامدند که برنامه ریزی انها برای برای انجام این پروژه سال ۲۰۱۴اعلام شد که برطبق اطلاعات وزارت انرژی درسال ۲۰۱۰ این برنامه درموعد مقرر عملی نخواهد نشد ودستورات جدیدی برای برنامه ریزی وبه پایان رساندن ان انجام داد . پروژه گازبرزن که میزان ۶۰۰ میلیون فوت مکعب گاز درروز تولید میکند اخرین پروژه حوزه الشمال میباشد که باسرمایه گذاری ۹۰درصدی QP و۱۰ درصدی اکسون موبیل درحال انجام میباشد وپیش بینی میشود که درسال ۲۰۱۴- ۲۰۱۵ به بهره برداری برسد
برداشت قطر ازمیدان مشترک گازی پارس جنوبی
بررسی ها نشان میدهدکه قطری هابرمبنای قیمت کنونی نفت درحالی که ۱۰ سال زودتر ازایران به استخراج گازازپارس جنوبی اقدام کرده اند تا کنون بیش از ۵۰ میلیارد بیشتر ازایران ازمیادین مشترک گازبرداشت کرده اند .ولع این همسایه کوچک درسرمایه گذاری روی پرژه های گازی که ازقضا میادین انها باایران مشترک است پایانی ندارد .البته این ولع چندان هم بی نتیجه نبوده است وپس ازکنارزدن اندونزی ازسوی قطروتبدیل این کشوربه بزرگترین تولید کننده گازمایع درجهان درچند سال گذشته رویاهای این حاشیه نشین خلیج فارس همچنان ادامه دارد ودلارهای گازی به این رویاها جامه عمل وواقعیت میپوشاند .خبرگزاری سی ان ای قطرنیز درگزارشی اعلام کرد که تولیدات گازطبیعی مایع قطربا عملیاتی کردن دوخط تولید ۶و۷پروژه گاز قطرباظرفیت تولید ۷میلیون ۸۰۰هزارتن به رکورد ۷۷میلیون تن درسال رسیده است .این قطرحداکثرتاسال ۲۰۱۲به تولید ۷۷میلیون تن رسیده باشد . قطرازسال ۲۰۰۶باقدرت سالانه تولید ۲۰ تا۲۱میلیون تن تولیدات گازمایع را درحدود ۴۰۰درصد افزایش داده است . با این حال نکته اصلی ونگران کننده دراین بخش این است که قطرشریک عمده ایران درمیدان گازپارس جنوبی است که ۵۰ درصد مجموع ذخایر ایران را درخود جای داده است .همچنین باید گفت که کشورقطر برداشت گاز این حوزه مشترک را درسال ۱۹۹۰آغاز کرده است درحالیکه ایران درسال ۲۰۰۱ برای اولین بار از این میدان موفق به برداشت گازشد . حوزه گازی پارس جنوبی درفاصله ۱۰۰ کیلومتری ازساحل ایران درخلیج فارس وجود دارد و دارای مساحتی حدود۹۷۰۰ کیلومتر است که ۳۷۰۰ کیلومتران درابهای ایران قرار دارد . این حوزه عظیم گازی ۸ درصد ازگاز جهان را درخود دارد وسهم ایران از این حوزه عظیم حدود ۱۴۰۰۰ هزار تریلیون متر مکعب گاز است هرچند سهم ایران یک سوم ازحوزه گازی است ولی این سهم از نظرجغرافیایی است ومیزان برداشت دوطرف بستگی به میزان سرمایه گذاری و توان برداشت ازاین حوزه مشترک ومشاع دارد – قسمت تاسف بار تر این است که دراین تقسیم بندی طبیعت نیز به زیان ایران عمل میکند چرا به گفته برخی ازکارشناسان فشار گازی که درون زمین وجوددارد به گونه ای منفی به زیان ما عمل میکند وقطر هراندازه که مصرف میکند به دلیل شیب زمین ونیز فشارهای لایه های درونی زمین منابع نفت وگاز ایران نیز به سوی این کشور روان میشود . ایران با ذخیره گازی ۳۰ تریلیون مترمکعب بعد از روسیه دارای دومین ذخیره بزرگ جهان است اما به خاطر عدم پیشرفت درپروژه های تولید گاز هم اکنون قادربه صادرات مازادبرمصرف داخلی گاز نیست با این حال ودر مقایسه با ایران ، قطر معادل حدود ۱۶ فاز پارس جنوبی را به صورت کامل به مرحله تولید رسانده است و درسال ۲۰۰۹، ۵/۱۲ میلیارد فوت مکعب گاز این حوزه برداشت کرده است . با توجه به اظهارات رئیس کمسیون انرژی وقت مجلس ، اقای کاتوزیان نسبت به کندی پیشرفت پروژه های پارس جنوبی به علت عدم مشارکت شرکت های خارجی وتوان اندک شرکتهای داخلی دراین زمینه برداشت ازاین حوزه با مدت زمان طولانی تری اجام میشود که با توجه به برداشت مشترک از این حوزه کشور قطربا تکمیل پروژه هایش سهم بیشتری ازاین حوزه برداشت میکند که متاسفانه متوجه بخشهای ازسهم ایران نیز شده است . دروافع با وجود این پیش بینی ها ، ارزیابی ها نشان میدهد قطری ها با مبنای قیمت کنونی نفت درحالیکه ۱۰ سال زودتر ازایران به استخراج گاز از این حوزه اقدام کرده اند تا کنون توانسته اند بیش از ۵۰ میلیارد دلار بیشتر ازاین میدان مشترک برداشت کنند به نظر میرسد مجموع چنین عواملی سبب شد تا رویا ی ایران برای تبدیل به یک کشور بزرگ صادر کننده گاز مایع به تدریج کمرنگترشده تا جایی که احمد قلعه بانی مدیر عامل وقت شرکت ملی نفت ایران با اعلام اینکه طرح های تولید گاز مایع در شرایط کنونی برای ایران مقرون به صرفه نسیت عملا توقف تلاش ایران برای تولید گاز مایع را تایید کر ( ستصا، ۱۳۹۰صفحات ۶۴و۶۵و۶۶)
صادرات گاز
درسال ۲۰۱۱ قطربیش از۰۰ ۲/۴ میلیاردفوت مکعب گاز صادرکرده است که بیش از۸۰ درصد از ان LNG بود که دروحله اول به کشورهای اسیایی واروپایی صادرگردید .ایالات متحده امریکا با واردات ۹۰ میلیارد فوت مکعب LNG از قطر درسال ۲۰۱۱،( ۲۶) درصد از واردات LNGمورد نیاز خودش را ازقطر تامین میکند . وحدود ۶۸۰ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از طریق خط لوله دولفین به امارات متحده عربی وعمان صادر میشود .قطر در زمینه صادرات LNG رتبه نخست را درجهان دارد . درسال ۲۰۱۱قطر حدود۳/۶۰۰ میلیارد فوت مکعب LNG صادر کرد که کشورهای انگلستان،ژاپن،هند وکره - جنوبی عمده کشورهای وارد کننده LNGقطر میباشند .بازار اسیا مرکز اصلی واردات است که حدود۴۸درصد را به خود اختصاص داده اند. همچنین بازارهای اروپایی ازجمله بلژیک ،انگلستان واسپانیا ۴۲ درصدLNG از قطر وارد میکنند ( بورس کالا،۱۳۹۰ )
اگر چه قطر شروع به صادرات گاز طبیعی مایع(LNG ) در سال۱۹۹۷ نموده ولی تاکید دولت بر این بخش هم در شرایط قراردادهای سرمایه گذاری و هم جذب سرمایه گذاری خارجی به توسعه سریع ظرفیت گازLNG قطر کمک شایانی نموده است.
بخش گاز طبیعی مایعLNG کشور قطر توسط شرکت قطر گاز تحت کنترل می باشد که عملیات ۴ پروژه مهم در این بخش را به عهده دارد (قطرI-IV) و شرکت راس لافان (راس گاز) که عملیات ۳ پروژه مهم این بخش را به عهده دارد (راس گازI-III) . مالکیت ۷۰ درصد شرکت راس گاز توسط شرکت ملی نفت قطر و ۳۰ درصد ان توسط شرکت اکسون موبیل می باشد در حالی که کنسرسیوم قطر گاز شامل شرکت ملی نفت قطر، شرکت های نفتی توتال، اکسون موبیل، میتسویی ،ماروبنی، کنوکوفیلیپس و شل می باشد. اگرچه شرکت ملی نفت قطر حداقل ۶۵ درصد تمامی سرمایه گذاری های فوق را دارا می باشد اما هر سرمایه گذاری ساختار مالکیت جدا گانه ای دارد . شرکت های راس گاز و قطر گاز در حال حاضر دارای ۱۳ واحد تولیدی (ترن) فعال ، با ظرفیت مایع سازی گاز طبیعی مایع (LNG) به اندازه ۳۴۰۰ میلیارد فوت مکعب در سال (۶۹،۲ میلیون تن در سال) می باشند. پنج تا از این واحد های تولیدی (ترن) در سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ اضافه گشته اند. راس گازIII ، واحد تولیدی شماره ۷ با ظرفیت مایع سازی ۳۸۰ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی مایع(LNG) در سال (۷،۸ میلیون تن)،عملیات خود را در فوریه سال ۲۰۱۰ آغاز نمود. قطر گاز III، واحد تولیدی شماره ۶ در نوامبر سال ۲۰۱۰ با ظرفیت
مایع سازی یکسان به مدار تولید آمده است.واحد تولیدی با ظرفیت(۷،۸ میلیون تن)به عنوان یک واحد تولیدی بزرگ در نظر گرفته می شود و در حال حاضر بزرگترین اندازه در جهان می باشد.در مارس۲۰۱۲ ،کشور قطر مجموعه عظیم زیر بنایی گاز طبیعی مایع(LNG) را با افتتاح قطر گاز IV،واحدشماره ۷ با ظرفیت ۸۰ میلیارد فوت مکعب در سال (۷،۸ میلیون تن) تکمیل خواهد کرد که کل ظرفیت را به ۳۷۵۰میلیارد فوت مکعب(۷۷ میلیون تن در سال)خواد رساند.مقامات دولتی خاطر نشان کرده اند که هیچ گونه ساخت تاسیسات جدید گاز طبیعی مایع (LNG) در آینده ای نزدیک پیش بینی نمی کنندو هرگونه افزایش ظرفیت اضافی در نتیجه پیشرفت در تاسیسات موجود می باشد.اگرچه اکثر واحدهای تولیدی اضافه شده ی اخیر اساسا با قصد بازارهای آمریکا به عنوان بازارهدف اصلی می باشند . اما قیمت های پایین گازآمریکا به دلیل شیل های گاز موجب شده است کشور قطر انواع مختلف قرارداد را با کشور هایی به خصوص چین و هند دنبال کند . در ۱۰ ماهه اول سال ۲۰۱۰ ایالات متحده آمریکاتنها ۳۳ فوت مکعب گاز طبیعی مایع (LNG) از قطر وارد کرده است(. بورس کالا،۱۳۹۰)
طرح مایعات به گازGTL
تکنولوژی مایعات به گازیک فرایند پالایشی برای تبدیل گازطبیعی به سوخت های مایع همچون دیزل باسولفورکم ونفتا رامورداستفاده قرارمیدهد .قطریکی ازسه کشوری است که صاحب تاسیسات عملی GTLمیباشد.کارخانه ORyX/GTLقطر(شرکت ملی نفت قطر۵۱درصدوشرکت ساسول- شورون جی تی ال۴۹درصد)درسال ۲۰۰۷برمدارتولیدقرارگرفت امابه خاطرمشکلات اولیه تا اوایل سال ۲۰۰۹به صورت کامل عملیاتی نگردید. پروژه Oryx درظرفیت کامل خودتقریبا ۳۲۰ مبییون فوت مکعب گازطبیعی به عنوان خوراک ازمیدان الخلیج به منظورتولید۳۰۰۰۰بشکه جی تی ال رامورد استفاده قرارمیدهد. پروژه مروارید جی تی ال (شرکت ملی نفت قطر –شل)انتظار میرود ۱/۶ میلیارد فوت مکعب در روز گازطبیعی به عنوان خوراک به منظورتولید ۱۴۰هزار بشکه درروز محصولات GTL وهمچنین ۱۲۰هزاربشکه مایعات گازی مرتبط به LPG را موردمصرف قرار میدهد . شرکت شل اعلام کرده است که فازاول این کارخانه عملیات خود درسه ماهه اول سال ۲۰۱۱شروع خواهد کردوفاز دوم ان درنیمه اول سال ۲۰۱۲درودار تولیدقرارخواهد گرفت علاوه بر این پروژه مروارید بزرگترین کارخانه جی تی ال درجهان را دارا میباشد این پروژه اولین پروژه با عملیات منسجم جی تی ال خواهد بود بدین معنی که تولید صنایع گاز طبیعی بالادستی رابا کارخانه ساحلی تبدیلی هماهنگ ویکپارچه میکند(U.S. EIA 2013) عداد کشتی های حمل کننده گازقطر به ترتیب گاز LPG (8کشتی باظرفیت ۳۲۸هزارفوت مکعب) گازLNG(29کشتی باظرفیت۵/۶۱۰هزارفوت مکعب )وبه صورت کلی ۳۳کشتی باظرفیت حمل ۵/۹۳۸هزارفوت مکعب میباشد( OPEC Bulletin 2012)
پروژه دلفین
قطراجرا کننده پروژه خط لوله دلفین میباشد که شبکه گازی را بین قطر،امارات عربی وعمان به هم متصل میکند واولین خط لوله گازطبیعی دربین کشورهای حاشیه خلیج فارس به شمار میرود این خط لوله درحال حاضرروزانه حدود ۲ میلیارد فوت مکعب گازقطررابه خارج ازکشورصادر میکند اگرچه ظرفیت ان برای ۲/۳میلیارد فوت مکعب طراحی شده است . این پروژه باتوجه به تقاضای روبه رشد برای گازطبیعی درامارات درتلاش است که این نقیصه را جبران کند .( بورس کالا،۱۳۹۰)
سایر انرژی ها
بر اساس امارهای بریتیش پترولیوم درسال ۲۰۱۲ درصد استفاده کشور قطر از انرژی های دیگر همچون زغال سنگ،انرژی هسته ای،برق ابی،انرژی های تجدید پذیرصفر میباشد( (BP.ststistical review 2012
^[۲۰]
سهم روز افزون توسعه گازی در قطر
قطر – بزرگترین صادر کننده ال ان جی در جهان - با برگزاری جشن بهره برداری از فازهای ۶ و ۷ تولیدال ان جی، دستیابی به ظرفیت تولید سالانه ۷۷ میلیون تُن از این فرآورده گازی را به جهانیان اعلام کرد.این جشن در شهر صنعتی رأس لافان - یکی از بزرگترین مراکز تولید ال ان جی قطر - برگزار شد و در طی آن، چشم انداز وضعیت قطر در بازار جهانی این سوخت، مورد بررسی مقامات صنعت انرژی این کشور و کارشناسان بازارهای جهانی قرار گرفت.
قطر با برخورداری از حدود ۲۵ تریلیون متر مکعب ذخایر اثبات شده گاز طبیعی دنیا در سال ۲۰۰۹ میلادی، سهمی معادل ۵/ ۱۳ درصد از مجموع ذخایر اثبات شده جهانی این حامل انرژی را به خود اختصاص داده است. بهره مندی از این حجم ذخایر،قطر را به سومین دارنده ذخایر عمده گاز طبیعی دردنیا تبدیل کرده است.تولید گاز قطر در سال ۲۰۰۹ میلادی رقمی معادل ۸۷ میلیارد متر مکعب بوده است و موجب شده این کشور به نهمین تولید کننده بزرگ گاز در دنیا و سومین تولید کننده بزرگ در خاورمیانه تبدیل شود. از این میزان تولید، حدود ۲۱ میلیارد متر مکعب آن در داخل قطر به مصارف مختلف رسیده و مابقی به صادرات گاز به بازارهای جهانی اختصاص یافته است.قطر با سرمایه گذار یهای انجام شده در زمینه تولید گاز طبیعی از میدان گنبد شمالی )مشترک با پارس جنوبی ایران( توانسته است جایگاه خود را در بازار جهانی گاز طی سال های اخیر تثبیت نماید. این کشور با مشارکت شرکت های بزرگ نفتی آمریکایی و اروپایی، فازهای متعددی را در زمینه توسعه میدان گازی گنبد شمالی تعریف کرده و به بهره برداری رسانده است. محصولات گازی این فازها به صادرات به امارات و اردن از طریق خط لوله، تولید محصولات پتروشیمی و فرآورد ههای گازی به خصوص ال ان جی و جی تی ال و صادرات آن به بازارهای عمده وارد کننده این محصولات اختصاص م ییابند.
موقعیت جغرافیایی قطر – بر خلاف کشورمان– امکان دسترسی زمینی به بازارهای عمده وارد کننده گاز طبیعی را محدود ساخته است. بر این اساس،دولت قطر طی سال های اخیر، رؤیای تبدیل شدن بهبزرگترین دارنده ظرفی تهای مایع سازی گاز طبیعی و جایگاه متناسب با آن را در بازار جهانی ال ان جی از طریق توسعه سریع میدان گازی گنبد شمالی و عقد قراردادهای متعدد با شرک تهای غربی و آسیایی برای احداث واحدهای مایع سازی گاز طبیعی دنبال کرده است که نتیجه آن، همین رکورد ۷۷ میلیون تُنی ظرفیت تولید ال ا نجی م یباشد.همه شرکای قطر صنعت ال ان جی در قطر عمدتاً توسط دو شرکت “قطر گاز” و “رأس لافان” )رأس گاز( مدیریت م یشود. گفتنی است ۷۰ درصد از مالکیت رأس گاز در اختیار شرکت نفت قطر و ۳۰ درصد آن در اختیار شرکت اکسان موبیل آمریکا است. از سوی دیگر، در شرکت قطر گاز کنسرسیومی مرکب از شرکت های نفت قطر،توتال فرانسه، میتسویی ژاپن، اکسان موبیل آمریکا،ماروبنی ژاپن، کانوکو فیلیپس آمریکا و شرکت چند ملیتی شِل در حال فعالیت است. این کنسرسیوم،مسؤولیت تمامی اجزای تولید و عرضه ال ان جی ازبخش بالا دستی تا بازاریابی، انتقال و فروش را برعهده دارد. همچنین مسؤولیت انتقال ال ا نجی تولیدی به عهده شرکت انتقال گاز قطر موسوم به “نخیلات"است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده در سال۲۰۱۰ حدود ۷/ ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی صادراتی قطر از طریق خطوط لوله به کشورهای امارات و عمان منتقل شده است. اما قطر نقش اصلی خود را در بازار جهانی گاز در حوزه صادرات ال ان جی دنبال می کند. این نقش از طریق صادرات حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب ال ا نجی به حدود ۱۵کشور دنیا محقق شده است. نتیجه این مبادلات،سهم ۷/ ۷ درصدی این کشور از کل سهم تجارت جهانی گاز بوده است. این سهم در خصوص بازار صادرات خط لوله ای گاز طبیعی معادل ۹/ ۲ درصد و در بازار صادرات از طریق ال ان جی معادل ۳/ ۲۰ درصد می باشد. گفتنی است ژاپن ) ۸/ ۲۰ درصد(، کره جنوبی ) ۱۸/۸ درصد(، هند ) ۷/ ۱۶ درصد(، بلژیک ) ۲/ ۱۲درصد(، انگلستان ) ۶/ ۱۱ درصد(، اسپانیا ) ۱/ ۱۰ درصد(،تایوان و ایتالیا )هر کدام با ۱/ ۳ درصد(، چین ) ۱/ ۱درصد(، ایالات متحد ) ۷/ ۰ درصد(، ترکیه ) ۶/ ۰ درصد(،فرانسه و شیلی ) ۳/ ۰ درصد( و کانادا و مکزیک )هریک ۰/۲ درصد(، عمده ترین وارد کنندگان ال ان جی از قطر در سال ۲۰۰۹ بوده اند. برآوردها نشان می دهند تعداد کشورهای وارد کننده این فرآورده از قطر در سال ۲۰۱۰
به بیش از ۲۰ کشور بالغ شده اند.همچنین قطر برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰محمول ههایی از ال ان جی تولیدی خود را به امارات عربی متحد صادر کرده است. این مبادله در پی بهره برداری از نخستین پایانه واردات ال ان جی امارات دراواسط دسامبر بین شرکت های قطر گاز و یک شرکت دولتی تأمین کننده گاز طبیعی و بهره بردار خطوط لوله انتقال گاز در امارات صورت گرفته است.توجه به تحولات مزبور به این دلیل جالب توجه است که تا سال ۱۹۹۶ میلادی، روند تولید و مصرف گاز طبیعی در قطر، با هم منطبق بوده و عملاً این کشور مازاد تولیدی برای صادرات در اختیار نداشته است. اما صنعت گاز قطر
توانسته است طی مدت ۱۴ سال، سهم ۱۵ درصدی را از بازار جهانی گاز طبیعی در اختیار بگیرد.
حوزه پارس شمالى، موتور محرکه توسعه اقتصادى قطر
منبع گاز طبیعى «الشمال» که باعث شده است قطر در زمره کشورهاى ثروتمند از نظر گاز قرار گیرد، در سال۱۹۷۱ کشف شد. ذخیره گازى این منبع ۵۰۰تریلیون مترمکعب است و بزرگترین منبع گازى مجزا و غیرمشترک در دنیا به شمار مى رود. اما ثروت اصلى قطر در میدان گازى پارس جنوبى، بزرگترین میدان کشف شده ذخایر گازى جهان است. نزدیک به هشت درصد گاز کشف شده جهان به تنهایى در این میدان قرار دارد. این میدان که بین ایران و قطر مشترک است،از سالها پیش توسط قطرى ها مورد بهره بردارى قرار گرفته است. حوادث سالهاى پس از انقلاب و جنگ و دوران سازندگى به ایرانى ها اجازه نداده بود که فکرى براى این میدان مشترک بکنند. در اواخر دهه۷۰ و اوایل دهه،۸۰ «بیژن زنگنه» وزیر نفت وقت، با امضاى قرارداد سرمایه گذارى با شرکت فرانسوى «توتال»، «پتروناس» مالزى و «گاز پروم» روسیه، گام اول را براى بهره بردارى از این حوزه مشترک برداشت.
این حوزه مشترک که صدها کیلومتر مربع وسعت دارد، با ۱۳تریلیون مترمکعب گاز و ۱۶میلیارد بشکه میعانات در ۱۰۵ کیلومترى منطقه «عسلویه»در جنوب «بوشهر» واقع شده است.
قطر در حال حاضر قراردادهاى متعددى براى فروش گاز مایع طبیعى به کشورهایى چون ژاپن، کره جنوبى و مؤسساتى از قبیل «ترکى پتاس»، مؤسسه نفت چین در «تایپه» و مجموعه «هندى السیار» بسته است و درصدد صدور گاز به پاکستان از طریق لوله مى باشد، شیخ امیدوار است که منابع حوزه پارس، موتور محرکه اقتصاد نوین قطر و تبدیل کردن این کشور به یکى از قطب هاى اقتصادى منطقه باشد.
آخرین وضعیت تولید گاز طبیعی ایران و قطر از میدان مشترک پارس جنوبی،گزارش اقتصاد انرژی ،شماره ۱۱۰ذی ماه ۱۳۸۷
تلاش قطر برای حضور در پروژ ههای بخش انرژی
از قطب جنوب تا اعماق جنگ لهای آمر کیای لاتین، قطر به دنبال سرمای هگذاری چند میلیارد دلاری در انواع پروژ ههای بخش انرژی است. هدف قطر از این تلاش متنو عسازی درآمد خود و حضور و دسترسی گسترده به امکانات بازار جهانی انرژی است. انگیزه و محرک این کشور برای گسترش فعالی تهای خود در سطح جهانی متاثر از چند عامل است. این عوامل عبارتند: از پیروی از یک سیاست خارجی منسجم و در عین حال انعطا فپذیر، پایان یافتن اجرای پروژ هها در بزرگترین میدان گازی خود و ضرورت دفاع از منافع اقتصادی در برابر نوسانات تقاضا و قیمت گازطبیعی در بازار جهانی.قطر با دستیابی به هدف تولید سالانه ۷۷ میلیون تن گا زطبیعی مایع شده ) LNG ( و احراز مقام اول جهانی در صادرات این محصول، اکنون درصدد سرمای هگذاری در کشورهایی چون روسیه و نیز در انواع صنایع مرتبط با انرژی در کشورهای دیگر و همچنین افزایش حجم سرمای هگذار یهای خود در بازارهای به شدّت مصرفی خاوردور است برخی تحلیلگران معتقدند که قطر از تلاش خود برای حضور در بازارهای بی نالمللی و ایجاد تنوع در سرمای هگذار یها نخواهد کاست زیرا تمام شواهد حاکی است که این کشور توقف اجرای پروژ ههای توسع های بر روی میدان گنبدشمالی خود را که با ایران مشترک است، ادامه خواهد داد. در همین ارتباط قطر اعلام نموده که تا سال ۲۰۱۳ این توقف ادامه خواهد داشت. قطر این توقف را در سال ۲۰۰۵ و از بیم وارد آمدن آسی بهای جبرا نناپذیر ناشی از تولید سریع به ذخیره گازی گنب دشمالی، اعمال نمود. (هرالد تریبون صص ۴۸ و ۴۹)
از آنجا که قطر از منابع و فرص تها کافی داخلی برای سرمای هگذار یهای وسیع و تولید برخوردار نیست. ناچار باید سرمای هگذاری در خارج از مرزهای ملی را دنبال کند و به همین سبب نیز علاقمند است که از یک بازیگری محلی تبدیل به بازیگری بزرگتر در بازار انرژی جهان شود و این انگیزه باعث شده که در پروژ ههای بالقو های که در روسیه استرالیا و چین در پیش روست حرفی برای گفتن داشته باشد.سیاست امروز قطر در مشارکت در پروژ ههای مختلف بخش انرژی جهان و همکار یهای آن با رقبا، بازتاب و نتیجه رو کیرد و روابط خوب دیپلماتیک در عرصه جهانی است. برای مثال قطر تمایل خود را برای مشارکت با شرکت روسی “نواتک” در پروژه تولید LNG منطقه قطبی “یامال” آشکارا اعلام نموده است. در صورت تحقق این مشارکت، این نخستین اقدام قطر برای برای تولید LNG در خارج از مرزهای ملی آن کشور است. سرمای هگذاری مشترک قطر و “نواتک” در این پروژه در زمانی این دو رقیب در بازارگازطبیعی را به کیدیگر نزدیک م یکند که روسیه در تلاش است با افزایش تولید و صادرات گاز، سهمی اساسی در بازارهای خاوردور به دست آورد و همزمان قطر نیز برای جلوگیری از افُت صادرات خود به ویژه با توجه به تغییروضعیت در بازار ایالات متحده آمر کیا ) که به واسطه توسعه تولید از شی لهای گازی بوجود آمد(، به رشد سهم خود در بازارهای خاور دور چشم دوخته است.
افزایش تولید گازطبیعی غیرمتعارف (unconventional gas ) در ایالا ت متحده امر کیا که بزرگترین مشتری قطر بوده است، موانعی را در راه تحقق اهداف گازی این کشور به وجود آورده است. از دیدگاه قطر بازار امر کیا بازار بسیار مطمئنی به شمار م یآمد و از این رو حتی ریسک سرمای هگذاری در یک ترمینال بازیابی گاز ( regasification ) در این کشور را متقبل شده بود. از سوی دیگر قطر اکنون برای حضور در بازارهای اروپا هم با روسیه به رقابت پرداخته است و این در حالی است که تقاضا در بازار اروپا نیز به علت بده یهای هنگفت و وضعیت بد اقتصادی کشورها در معرض تهدید است. با این که روسیه حضوری بسیار قوی در بازار گاز اروپا دارد رقابت قطر در این بازار را به وضوح احساس م یکنند. قطر همکاری نزد کیتر با رو سها را در جهت منافع خود ارزیابی م ینمایند و به این نتیجه دست یافته که بده بستان اطلاعات و آمار و تباد لنظر در اهداف راهبردی با روسیه که بخش بزرگی از بازار اروپا را به خود اختصاص داده است،مفید بوده و به نفع مصالح ملی قطر است.
روابط نزدیک قطر و روسیه از زمانی آغاز شد که شرکت گاز پروم روسیه اعلام کرد که قطر از این شرکت دعوت نموده که پس از پایان توقف عملیات در میدان گنب دشمالی، در صنایع LNG این کشور فعالانه مشارکت نماید و این در حالی است که هر دو کشور از اعضای اوپک گازی مستقر در شهر دوحه )پایتخت قطر( م یباشند. در این تشکل اعضا با تبادل اطلاعات بازار و پروژ هها، با کیدیگر همکاری م ینمایند. ب یتردید منافع ملی ایجاب م یکند که روسیه و قطر سیاس تهای گازی خود را به گون های با کیدیگر هماهنگ نمایند تا مانع افت قیمت گاز در بازارهای جهانی شوند )اتفاقی که در سال ۲۰۰۸ به علت رکود جهانی و تولید بیشتر گاز در ایالات متحده آمر کیا شاهد آن بودیم(. قطر تنها نگران رقابت با روسیه نیست بلکه افزایش توان صادراتی گازطبیعی مایع شده ) LNG ( استرالیا در یک دهه آینده، به عنوان جایگزین مناسبی برای گازطبیعی کشورهای منطقه خلیج فارس، موجب نگرانی این کشور شده است. رویارویی با این وضیعت ممکن است قطر را به سرمای هگذاری در صنایع گاز استرالیا نیز متمایل نماید.قطر در وضعیتی قرار دارد که باید در محدوده گزینه رقابت وحضور موثر در بازارهای گاز، راهبردی مناسب را برای خود طراحی کند. این دو گزینه شامل مشارکت و همکاری در پروژ ههای رقیب در کشورهای دیگر یا چش مپوشی از این امر است. اما ریسک سرمای هگذاری در پروژ ههای گازی کشورهای دیگر به مراتب کمتر ازاجرای پروژهای گازی جدید در داخل و اشباع بازار و به تبع آن افت قیم تها است.
از سوی دیگر برخی تحلیلگران معتقدند که کیی از انگیز ههای قطربرای حضور در پروژ ههای کشو رهای دیگر در برابر تعلیق سرمای هگذاری در گنب دشمالی، ایجاد روابط خوب با ایران است که به علت ادامه تحری مهای دست و پاگیر جهانی و مشکلات دسترسی به فناور یهای لازم، هنوز نتوانسته از این میدان گازی )پار سجنوبی( در اندازه مطلوب برداشت نماید. قطر و ایران چا ههای گازی خود را در یک مخزن حفر م یکنند ولی به عللی که به آن اشاره شد قطر توانسته است برداشتی به مراتب بیش از ایران داشته باشد. تحلیلگران معتقدند این شرایط و در عین حال اجرای بزرگترین پروژ ههای گازمایع شده ) LNG ( جهان توسط قطر، باید برای ایران که هنوز برداشتی در حد مطلوب ندارد وضعیتی نگرا نکننده به وجود آورده باشد. عل یالقاعده روابط خارجی ایران و کشورهای عرب جنوب خلی جفارس هم نباید کمک چندانی به بهبود این وضعیت نموده باشد به ویژه آن که اخیرا عربستا نسعودی و بحرین ایران را بدون در دست داشتن هرگونه دلیل و مدرک، به دست داشتن در جنب شهای مردمی کشورهای خود متهم م ینمایند. از این روست که این احتمال داده م یشود که ذخایر انرژی در خلی جفارس چندان مصون از درگیر یهای ناخواسته نباشد. به یاد داشته باشیم که عراق برداشت کویت از کیی از ذخایر مشترک مرزی را بهان های برای عملیات نظامی سال ۱۹۹۰ قرار داد. هر چند سابقه امر نشان م یدهد که فعلا” مشکل مشابهی بین ایران و قطر وجود ندارد و هر دو کشور همواره سعی نمود هاند روابط خوبی با کیدیگر داشته باشند، به ویژه آن که برای قطر داشتن روابط حسنه با ایران برای حفظ امنیت کشت یهای LNG آن در مسیر تنگه هرمز، واجد اهمیتی حیاتی است.
عد های از تحلیلگران معتقدند که قطر ضمن آن که علاقمند است در نقش کشوری صل حجو ظاهر شود از اهمیت برخورداری از نقش دیپلماتیک بارزتر در سطح بی نالمللی غافل نشده است. با این همه مشخص نیست که تا چه حد این تلاش ریشه در منافع اقتصادی و تا چه مقدار ریشه در مسایل سیاسی دارد. حضور سیاسی- اقتصادی قطر درلیبی، مشارکت در پروژ ههای برق شرکت “ایبرورولای “اسپانیا، حضوردر پروژ ههای انرژی بادی و بازار انرژی رو به رشد آمر کیا یلاتین وامضای توافقی با یک شرکت چینی و شل برای احداث یک مجتمع پتروشیمی و پالایشگاهی در چین، همگی از اهمیت پیگیری موازی و ترکیبی از انگیز ههای سیاسی و اقتصادی این کشور برای حضور در جامعه بی نالمللی حکایت میکند. (هرالد تریبون صص ۴۸ و ۴۹)
نقش گاز طبیعی در امنیت ملی قطر
رابطه تنگاتنگ انرژی و مسائل بین المللی در دو قرن گذشته پارادایم های بین المللی خاصی رابه وجود آورده و امنیت کشورها را در پیوندی تردیدناپذیر با مسائل بین المللی قرار داده است.انرژی و امنیت ملی دو مقوله به هم پیوسته قلمداد می شوند. در پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم، پارادایم جدیدی در مورد انرژی در حال شکل گیری است که متأثر از تحولات
فناوری و زیست محیطی و همچنین میزان دسترسی به منابع سوخت های فسیلی و تقاضای ۲۳/ جهانی است. در این بین سهم رو به رشد گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی جهان از ۷ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۲۸ درصد در ۲۰۳۰ ، نشان دهنده اهمیت روزافزون گاز طبیعی است.پارادایم گاز طبیعی، مبتنی بر افول عصر نفت است و کشورها را در معرض یک انتخاب قرارداده است. ایران با داشتن دومین ذخایر گازی جهان، جایگاه مهمی در این فرایند دارد. از نظرتولید گاز طبیعی، جمهوری اسلامی ایران جایگاه معتبری در جهان دارد ولی به دلیل مصرف بی رویه داخلی و عادت مسرفانه در کلیه زمینه های صنعتی، خانگی، تجاری متأسفانه با توجه به تولید بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز در کشور، مقدار زیادی از آن به دلیل بالا بودن شدت انرژی هدرسوزی می شود. این ظرفیت عظیم به جای خود به قدرت سیاسی و اقتصادی مناسب تبدیل نشده است؛ بررسی های صورت گرفته در این تحقیق نشان می دهد به رغم سرمایه گذاری و توسعه صنعت گاز طبیعی در کشورهای اصلی رقیب ایران در این عرصه، یعنی قطر و روسیه، ایران اقدامی برای بهره برداری از این مزیت اقتصادی انجام نداده است. ( ترکان ،۱۳۹۳)