۲-۲-۳-۲- عوامل اثرگذار بر میزان عدم اطمینان

• • اطلاعات ناکافی: کیفیت و کمیت اطلاعات در دسترس در مسأله مورد تصمیم گیری بر کاهش یا افزایش عدم اطمینان اثرگذار است.

• • عدم وضوح ساختار مشکل: اگر تصمیم گیرنده نتواند به آسانی اجزای مشکل را از هم شکافته و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد، عدم اطمینان افزایش خواهد یافت.

• • • عدم توانایی در تعریف راه حل های جایگزین برای حل مشکل.

  

• • ماهیت آینده نگری تصمیم.

• • عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی عدم اطمینان را افزایش می‌دهد.

• • تعدد اهدافی که باید با تصمیم گیری به آن ها دست یافت.

• • اجرای تصمیمات که در مرحله بعد از تصمیم گیری قرار دارد.

• ویژگی های شخصی تصمیم گیرنده مانند تجربه، مهارت، آموزش و توانایی‌های شناختی (رجوعی، ۱۳۹۱).

۲-۲-۴- مشخصات شناختی سهام‌داران

۲-۲-۴-۱- تعصب توهم کنترل

انسان به طور کلی بر محیط اطراف خود اثر گذار است و هر چه دایره اطلاعات او از پدیده‌های اطرافش کامل تر شود، این کنترل نیز افزون می شود. ولی در خصوص برخی پدیده ها نیز کنترل چندانی در دست نیست و ممکن است انسان به اشتباه آن پدیده ها را نیز تحت کنترل خود تصور کند. ‌بنابرین‏ باید حوزه قابل کنترل و غیر قابل کنترل را از هم جدا کرد. تمایل انسان ‌به این که بر تمامی پدیده ها کنترل دارد یا حداقل می‌تواند بر آن اثر گذار باشد، در حالی که واقعا چنین نیست را تورش توهم کنترل می‌نامند. الن لنگر^[۳۲] (۱۹۷۵) توهم کنترل را این چنین تعریف می‌کند: «انتظار کسب موفقیت های شخصی با احتمالی بیش از واقعیت». تعبیر دیگری برای توهم کنترل وجود دارد: افراد دایره حقیقت را به دایره فهم خود (که در کنترل آن هاست) محدود می‌کنند. البته ‌به این علت که قدرت پردازش ورای آن را ندارند و یا برای سهولت در انجام فرایند پردازش دایره مذبور را محدود می‌کنند. به عبارت دیگر افراد گرایش به پذیرش مطالبی دارند که پردازش آن و کنترل آن برایشان راحت تر است و البته به آن اعتماد بیشتری پیدا می‌کنند. بدیهی است ادراک آن دسته از علایم اطلاعاتی که برای فرد آشناست با سهولت انجام می شود و از آن جا که افراد به اطلاعات در دسترس و پردازش مجدد آن تمایل بیشتری دارند، همان اطلاعات خاصیت برجستگی نیز پیدا می‌کنند. (سعیدی و فرهانیان، ۱۳۹۰، ص ۳۱۸)

به عبارت دیگر توهم کنترل، انتظار یک موفقیت شخصی که احتمال وقوع آن به طور نامناسبی بالاتر از احتمال عینی و موجه آن است، می‌باشد (فالر^[۳۳]، ۲۰۰۴).

توهم کنترل به حالتی گفته می شود که در آن فرد میزان احتمال موفقیت خود را به صورت نادرستی بالاتر از میزان احتمال عینی موجود برآورد می‌کند و انتظار دارد. خوش بینی غیر واقع بینانه نیز مفهومی شبیه به توهم کنترل است که ‌در مورد رویدادها در آینده در نظر گرفته می شود (داوری و همکاران، ۱۳۹۰، ص۹۰).

بیشتر بررسی ها در این زمینه میزان تاثیر متغیرهای مختلف مانند انتخاب ها، توالی خروجی ها، آشنایی با وظایف و کارها یا مشارکت فعال را بر روی توهم کنترل را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. برخی از محققان نشان داده‌اند که بررسی های انجام شده در این زمینه میزان و درجه کنترل را مورد سنجش قرار نمی دهند و به جای آن توانایی پیش‌بینی و یا قضاوت افراد را با توجه به اقتضائات اندازه گیری می‌کنند. بر همین اساس شاید عبارت «قضاوت موهوم» بهتر بتواند مفهوم توهم کنترل را به صورت عملیاتی نشان دهد (همان منبع، ص۹۰).

در واقع خودکنترلی سرمایه گذاران را به مصرف بیشتر در امروز به جای سرمایه گذاری و پس انداز در جهت مصرف بیشتر در آتی وا می‌دارد و در نتیجه افراد پس انداز و سرمایه گذاری کمتری انجام می‌دهند و برای اینکه به اهداف آتی و آسایش و راحتی در دوران پیری برسند متحمل درجات نامناسبی از ریسک در پرتفوی خود می‌شوند و یا افراد برای آینده خود برنامه ای مشخص و مدون ندارند و سرمایه گذاری های مناسب، مانند سرمایه گذاری در سهام انجام نمی دهند. این تورش رفتاری همچنین می‌تواند باعث شود که سرمایه گذارن از به کارگیری اصول اساسی دانش مالی از جمله ارزش زمانی پول و رفتارهای نظم دهنده مشابهی که پیروی از آن ها می‌تواند به خلق ارزش در بلند مدت منجر شود، محروم شوند. سوگیری خودکنترلی را می توان به صورت تعارضی بین میل فرد به مبالغه کردن ‌در مورد خود (‌بیش از حد روی خود حساب نمودن) و ناتوانی وی نیز توصیف نمود. این تعارض از نبود انضباط شخصی و کوتاه نگری در اقدام عینی و محسوس برای رسیدن به آن تمایلات نشأت می‌گیرد‌ (میرزابیاتی، ۱۳۹۱).

سوگیری خودکنترلی را می توان به بهترین نحو در فرضیه چرخه عمر مشاهده نمود. در این فرضیه رابطه روشنی بین رفتار مصرف و پس انداز در افراد و مراحل رشد از کودکی تا سال های پرکاری و نهایتاً دوره بازنشستگی توصیف می شود. از آنجا که فرضیه چرخه عمر بر اساس تئوری مطلوبیت مورد انتظار و رفتار غیر عقلایی است با پیروی کامل از تصمیمات بهینه ‌در مورد پس انداز در طول زندگی را می توان تنها با در نظر گرفتن جریان درآمد برآوردی خانوار در مقایسه با تابع مطلوبیت محاسبه نمود. نتایج بعضی از تحقیقات نشان
می‌دهد هنگامی که افرادی پولی را به دست می آورند که احساس می‌کنند به اصطلاح باد آورده و یا غیر مترقبه است معمولا در همان سال بخش اعظمی از آن پول را مصرف می‌کنند که با این چرخه در تضاد است (همان منبع، ص ۳۶).

این سوگیری همچنین می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در عدم توازن تخصیص دارایی ها نیز شود. سرمایه گذارانی که در معرض این سوگیری اند ممکن است دارایی هایی با درآمد مستمر را ترجیح می‌دهند،‌ زیرا در آن ها ذهنیت «امروز مصرف کن» شکل گرفته است. این رفتار می‌تواند مانعی در راه رسیدن به اهداف مالی بلند مدت باشد، ‌زیرا نگهداری زیاده از حد دارایی هایی با درآمد جاری نظیر اوراق قرضه می‌تواند مانع از حرکت همزمان پرتفوی با نرخ تورم شود. همچنین می‌تواند باعث شود که افراد بدون هیچ دلیل خاصی طبقه مشخصی از دارایی های مالی را بیشتر و یا کمتر ترجیح دهند،‌ چرا که نمی توانند میزان کشش پذیری خود به ریسک و یا میزان تحمل ریسک را تخمین زده و کنترل نمایند (همان منبع، ص ۳۶).

نتیجه تورش توهم کنترل به اشتباهات زیر در تصمیمات سرمایه گذاری منجر می شود:

۱)انجام معاملات با بی احتیاطی، ۲) تشکیل سبد سهام با تنوع ناکافی، ۳) تورش توهم کنترل و تمرکز بر آن به بیش اطمینانی منجر شود و یا آن را تشدید کند (سعیدی و فرهانیان، ۱۳۹۱، ص ۳۱۹).

۲-۲-۴-۲- تعصب اعتماد

اعتماد یک مفهوم چند بعدی است و ابعاد متفاوتی دارد. در متون مختلف معانی متفاوتی برای اعتماد عنوان شده است. اسونسون^[۳۴] دست کم بیست معنی متفاوت از اعتماد که در متون مختلف آمده را ذکر ‌کرده‌است از قبیل: اطمینان، قابلیت پیش‌بینی، توانمندی، شایستگی، تخصص، خیرخواهی، مدیریت باز، علاقه، پذیرش، واقعیت و… است. توجه به مفهوم اعتماد در خلال سال‌های ۱۹۸۰ شروع به رشد کرد و این مفهوم از دیدگاه‌های مختلف مورد مطالعه قرار گرفت (پناهی، ۱۳۸۷).

شاو^[۳۵] اعتماد را به اعتقاد داشتن به دیگران تعریف می‌کند؛ زیرا، برای رسیدن به خواسته های خود وابسته به دیگران هستیم (همان منبع، ص ۸۹).