گفتار سوم- زیان معنوی
در توضیح زیان معنوی به خود یا غیر نیز باید گفت گاه ممکن است شخص در حالت ضرورت برای اجتناب از ضرری بزرگتر در بعد معنوی تن به ضرری خفیف برای خود یا دیگری بدهد. برای نمونه فرض کنید پسر بچه ای بدون اجاره پدر سوئیج اتومبیل او را برداشته و برای خودنمایی در حضور دوستان خود شروع به رانندگی کند، در این حین به علت عدم توانایی در رانندگی طفل نمی تواند اتومبیل را کنترل کند و در نتیجه به تیر چراغ برق بر خورد کرده و به خودرو خسارت وارد می شود، در همین حین عموی طفل از اتفاق رخ داده با خبر می شود و در می‌یابد که اگر پدر او جریان را متوجه شود علاوه بر کتک زدن او دیگر هرگز حتی او را برای تعلیم رانندگی با خود نخواهد برد و با علم به خوی خشن برادر خود، می‌داند که تا مدت ها سوهان روح طفل شده و او ضربه خواهد دید، لذا تصادف رانندگی را گردن گرفته و با این کار علی‌رغم زیان معنوی خود ( به علت مهارتی که در رانندگی دارد ) از زیان های یاد شده به طفل جلوگیری می‌کند .
مبحث دوم: اضطرار و حالات مختلف آن
اما با توجه به توضیحات اختصاری فوق در رابطه با زیان هایی که برای فرد مضطر در اثر انجام عمل اضطراری ممکن است رخ دهد می توان گفت با لحاظ نمودن منفعتی که اقدام اضطراری (علاوه بر زیان آن) به دنبال دارد ، مجموعا شش حالت اضطراری قابل تصور است :
۱- اضرار به خود به نفع خود
۲-اضرار به خود به نفع غیر
۳- اضرار به غیر به نفع خود
۴- اضرار به غیر به نفع ثالث
۵- اضرار به غیر به نفع وی
۶- اضطرار و حالات مختلف آن در مواجهه با جامعه و منافع عموم
که حالت ششم را می توان در چهار وضعیت و شکل بررسی کرد که در بخش پایانی این فصل بدان می پردازیم.
گفتار اول- اضرار به خود به نفع خود
در این فرض فرد در حالتی قرار می‌گیرد که برای جلوگیری از زیان هنگفت به ضرر خودش اقدام می کند تا دفع افسد به فاسد کند . می‌دانیم که موضوع بحث ما آثار اضطرار در مسولیت مدنی است, حال شخصی که در حالت ضرورت به خود زیانی وارد آورده باشد ، چه جای مسولیت و ضمان قهری می ماند. و همینطور هیچ رابطه حقوقی در این میان به وجود نمی آید چون در این حالت یک نفر وجود دارد که هم منتفع است، هم متضرر, لذا مضطر در مقابل خودش نمی تواند مسئولیتی داشته باشد.
از سویی دیگر تلف مال خود نیز امر سفیهانه ای است و نبایستی آن را از بین ببرد اما در مواقع اضطراری جامعه به این فرد که بخشی از اموال خود را برای جلوگیری از ضرر اشد ازبین برده علاوه براینکه خرده نخواهد گرفت تشویق نیز خواهد کرد, و در واقع این اقدام مضطر در برابر افراد جامعه مباح و مثبت خواهد بود.
مانند این که دامداری برای نجات دام خود از یک بیماری خطرناک دامی، تعدادی از گوسفندان خود را که مبتلا به بیماری گردیده اند، از بین می‌برد تا سایر گوسفندان مبتلا به بیماری نشوند.
در این حالت، اقدام دامدار یک اقدام اضطراری است اما از آنجا که نفع و ضرر اقدام او صرفا متوجه خود اوست و رابطه حقوقی در این میان به وجود نیامده است ، لذا موضوعا از حوزه بحث ما خارج است.
به همین جهت، آنچه محور اصلی مباحث این فصل را تشکیل می‌دهد، صرفا حالت های پنج گانه بعدی خواهند بود که هریک دارای فروع و شقوق دیگری است که در ادامه خواهد آمد. با عنایت به عنوان و موضوع این پایان نامه که ناظر به آثار حقوقی که درباره آن ها بیان می شود، اساسا مبتنی به این فرض است که مسبب یا مسئول اصلی وقوع وضعیت اضطراری، نا معلوم بوده و یا این که پیدایش وضعیت اضطراری ناشی از حوادث طبیعی یا علل دیگری بوده است که نمی توان به شخص خاص (یعنی مضطر) منتسب نمود
بنابرین احکامی که در این فصل و در ارتباط با هریک از حالات وضعیت های اضطراری بیان می شود، صرف نظر از مسئولیتی است که از باب تلف و تسبیت و یا هر عنوان دیگری، مشخصا متوجه اشخاص می شود. به عبارت دیگر، رویکرد اصلی ما در این فصل که شاه بیت سایر فصول و ماحصل تمام آن ها است صرفا معطوف به توضیح و تبیین مسولیت مدنی مضطر است، بدون اینکه او دخالت یا نقشی هر چند اندک در پیدایش وضعیت اضطراری داشته باشد. در غیر این صورت، مسئولیت اصلی بر عهده خود او (مضطر) خواهد بود.
مثل این که شخصی حالت خطرناک ایجاد نموده باشد و بخواهد به عنوان مضطر وارد عمل شده و با ضرری خفیف از ضرر شدید جلوگیری کند و بدین ترتیب علاوه بر ایراد خسارت به دیگری و انجام جرم هم از مسئولیت کیفری و هم مدنی مبرا گردد ویا در حالتی که شخصی جرمی مرتکب شود و در اثنای انجام جرم پشیمان شده و سعی در بهبود کار و تعدیل عمل نماید.
در این صورت او مضطر است اما با بیان این مطلب که او زمانی از مسئولیت کیفری معاف می شود که، او خود حالت ضرورت را ایجاد نکرده باشد، در نتیجه علاوه بر مسولیت مدنی وی، مسولیت کیفری نیز طبق ماده ۵۵ قانون مجازات اسلامی پا برجا خواهد بود. اگر جرم او مسئولیت کیفری هم نداشته باشد از باب تسبیب یا اتلاف مال غیر حتما ضمان قهری خواهد داشت. و یا این که شخصی، دیگری را در معرض خطر جانی قرار دهد و سپس برای نجات او ناگزیر به ایراد خسارت به خود یا خود او و یا غیر گردد، در این صورت، کسی جز خود او مسئول جبران خسارت، نخواهد بود .
آخرین نظرات