در سال­های اخیر شواهدی مبنی بر شیوع بالای HIV در گروه ­های مصرف‌کننده‌ غیر تزریقی مواد در ایران منتشر شده است. نتایج مطالعه مرور سیستماتیک امین اسماعیلی و همکاران که در سال ۲۰۱۲ منتشرشده، نشان داده است که شیوع عفونت با این ویروس در مطالعاتی که پیش از سال ۲۰۰۵ انجام‌شده بودند، ۶/۱ درصد بوده و این رقم برای مطالعات انجام‌شده بعد از سال ۲۰۰۵ به ۴/۵ درصد رسیده است. اگرچه تاکنون مصرف‌کنندگان غیر تزریقی مواد، به عنوان «افراد در معرض بیشترین خطر ابتلا» در نظر گرفته نشده بودند، ولی به نظر می‌رسد ایران با اپیدمی متمرکز در این گروه خاص جمعیتی نیز روبرو شده است و قرار دادن این گروه، به عنوان گروه جمعیتی آسیب‌پذیر در برنامه های پیشگیری از HIV منطقی به نظر می‌رسد (امین اسماعیلی و همکاران، ۲۰۱۲).

در چند سال اخیر نشانه­هایی حاکی از افزایش نقش انتقال جنسی HIV در ایران رخ داده است. سهم موارد شناسایی‌شده‌ ابتلا از راه انتقال جنسی، به طور مداوم در سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۹ افزایش‌یافته و شیوع HIV در زنان تن فروش به ۵/۴ درصد رسیده است. اغلب زنان تن­فروش از کاندوم استفاده نمی‌کنند، تعدد روابط جنسی در مصرف‌کنندگان تزریقی نیز امری متداول بوده و اغلب بدون استفاده از کاندوم صورت می‌گیرد. علاوه بر این، نشانه هایی از رخداد روابط جنسی پرخطر در جوانان نیز مشاهده می‌شود. همچنین در چند سال اخیر نشانه هایی آشکار از افزایش شیوع مصرف ترکیبات متاآمفتامینی و افزایش رفتارهای جنسی پرخطر بعد از مصرف این ترکیبات نیز موجب نگرانی­های جدی شده است. به همین علت برای کنترل همه‌گیری، ارائه مداخلاتی که باعث کاهش روابط جنسی پرخطر گردند، لازم به نظر می‌رسد (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

در چند سال اخیر تعداد زنان مبتلا به HIV نیز در ایران افزایش یافته است. با افزایش تعداد مادران باردار مبتلا به HIV، بر تعداد کودکان مبتلا نیز در چند سال اخیر افزوده شده است. هر چند هنوز تعداد کودکان مبتلا اندک است، ولی در صورت عدم گسترش مداخلات مؤثر پیشگیری، انتقال از مادر به کودک می‌تواند مشکل­زا شود. انتقال HIV در ایران از راه انتقال خون، به طور کامل کنترل شده و ضروری است اقدامات کنترلی باقوت بیشتر و بهره‌گیری از روزآمدترین امکانات ادامه یابد (رحیمیان بوگر، ۱۳۸۸).

۲-۲-۱۰ درمان بالینی

پزشکانی که با بیماران مبتلا به HIV سر و کار دارند، باید از اطلاعات به‌روز در خصوص درمان این بیماران برخوردار باشند. مراقبت و پیگیری این بیماران شامل معاینه‌ی بالینی، پایش سیستم ایمنی، درمان ضد ویروسی، پیشگیری از عفونت‌های فرصت‌طلب، درمان اختلالات نورولوژیک و روان‌پزشکی، درمان عفونت‌های همزمان از جمله سل، هپاتیت B و C، تنظیم خانواده و مراقبت‌های کلی بهداشتی می‌باشد (دتلز و همکاران، ۱۹۹۸؛ نقل از شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۲-۱۱ انواع مشاوره HIV

۲-۲-۱۱-۱ مشاوره پیشگیری از عفونت HIV

در این روش، مشاور به مراجع برای شناسایی و کاهش رفتارهای پرخطر کمک می‌کند. مشاور می‌تواند از راهبُردهای متنوعی استفاده کند. این راهبردها می‌توانند ساده و صرفاً شامل ارائه­ اطلاعات بوده و یا این که پیچیده­تر بوده و روش‌های درمانی مبتنی بر شواهد را شامل شوند، مانند مصاحبه‌ انگیزشی، روش‌های حل مسئله، روان‌درمانی‌های کوتاه مدت بین فردی و درمان شناختی رفتاری. مشاوره پیشگیری در جلسات مشاوره پیش از آزمایش و پس از آزمایش و نیز در طول مدت بیماری به کار می­رود. مشاوران می­باید به طور مداوم چالش‌هایی را که بیماران برای تداوم تغییر رفتار با آن مواجه هستند، ارزیابی نموده و راهبردهای عملی برای این چالش‌ها توصیه نمایند. به عنوان مثال، ‌در مورد بیماران دچار وابستگی به مواد، راهبردهای کاهش آسیب و درمان نگه‌دارنده برای وابستگی، می‌تواند توصیه شود (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۲-۱۱-۲ مشاوره­ی پیش از آزمایش

مشاوره پیش از آزمایش، یک مشاوره محرمانه بوده که به فرد امکان انتخاب آگاهانه ‌در مورد انجام آزمایش HIV را می‌دهد. بر اساس دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت، این تصمیم باید کاملاً به فرد واگذار شود و هیچ اجباری در کار نباشد. برای این انتخاب آگاهانه، فرد باید فواید و پیامد انجام آزمایش را بداند. مشاور از فرد در مقابل مشکلات بالقوه­ی روان‌شناختی، قانونی و بهداشتی آشکار شدن وضعیت ابتلای وی حمایت می‌کند. مشاور همچنین، ظرفیت فرد برای مقابله با نتیجه‌ مثبت احتمالی را ارزیابی نموده، اطلاعاتی ‌در مورد HIV ارائه کرده و برای کاهش خطر انتقال وارد مشاوره پیشگیرانه می‌شود. در حالی که مشاوره فردی روش استاندارد برای مراجعین است، مدل­های جایگزین مانند جلسات برای زوجین و مشاوره گروهی نیز برای مشاوره پیش از آزمایش وجود دارند (شادلو و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۲-۱۱-۳ مشاوره بعد از آزمایش

در این نوع مشاوره، مشاور باید اطمینان حاصل کند که مراجع مفهوم نتیجه‌ آزمایش خود (چه مثبت و چه منفی) را درک ‌کرده‌است. در موارد ابتلا، مشاوره پس از آزمایش به فرد برای سازگاری با زندگی همراه با عفونت HIV کمک می‌کند.

خودکشی فرد مبتلا، یک چالش عمده برای مشاوران محسوب می‌گردد. در افراد مبتلا به HIV، احتمال اقدام به خودکشی طی دو دوره افزایش می‌یابد: به صورت تکانشی هنگامی که فرد برای اولین بار تشخیص داده می‌شود؛ و دیگر در اواخر سیر بیماری که اثرات عفونت بر سیستم اعصاب مرکزی ظاهر گشته، فرد توانایی کسب درآمد را از دست داده و احساس می‌کند که باری بر دوش خانواده شده است. مشاوران باید خطر خودکشی را در سیر بیماری ارزیابی نموده و بتوانند این قبیل افکار را مدیریت نمایند.

نظریه تحلیل تبادلی^[۱۲۳]

در این نظریه اعتقاد بر این است که جرئت ورزی، احترام به خود و به دیگران است. احترام به خود شامل خودآگاهی^[۱۲۴] از اینکه « کسی » هستیم و احترام به دیگران، آگاهی از اینکه دیگران وجود دارند می شود، نظریه تحلیل تبادلی خصوصاً مفهوم «جایگاه‏های زندگی^[۱۲۵]» برای تبادل بین رفتارهای جرات‏مندانه و غیر جرات‏مندانه مفید است. فلسفه ی اساسی تحلیل تبادلی این است که همه ی مردم خوب متولد می‌شوند، و اینکه افراد بر مبنای دوران کودکی و نیز بر اساس نوع شناخت و تاییدی که از افراد مهم دیگر دریافت می‏ کنند تصمیماتی ‌در مورد خودشان و دیگران می گیرند، ‌به این نتیجه می‌رسند که خوب نیستند، برن^[۱۲۶] مبدع تحلیل تبادلی، معتقد است که افراد می‌توانند این تصمیم را تغییر ‌دهند که این از طریق خودآگاهی و بازشناسی مثبت از دیگران حاصل می شود، آن ها می‌توانند انتخاب کنند که خوب هستند. (برن، ۱۹۷۵، به نقل از توند^[۱۲۷]،۲۰۰۷)

این نظریه بیان می ‏کند که تنها جایگاه سالم، رسیدن به پیام « من خوب هستم، شما خوب هستید^[۱۲۸]» است. در این موقعیت افراد در خودشان احساس امنیت و خود اتکایی می‏ کنند و به وجود دیگران ا حترام می‌گذارند. در این موقعیت افراد جرات ورزند اما در موقعیت های دیگر، افراد جرات ورز نیستند و احساس نا امنی می‏ کنند و کمبود اعتماد به نفس دارند. (هریس^[۱۲۹]،۱۹۹۵، به نقل از توند،۲۰۰۷)

روان شناسی مثبت نگر

نظریه روان شناسی مثبت نگر به وسیله ی سلیگمن^[۱۳۰]به وجود آمد، هدف روان شناسی مثبت نگر این است که افراد بر توانایی ها و مزیت هایی که افراد و جوامع را قادر می‌سازند پیشرفت کنند، تکیه کنند. این نظریه بر روی هیجانات مثبت و خوش بینانه درباره آینده، امید و درستی، و قدرتمند ساختن افراد تمرکز می ‏کند، افرادی که هیجان مثبت خوشبینانه را رشد داده‌اند قادرند موقعیت های مخالف را تفسیر کنند و به طور کاملا متفاوتی آن ها را به تعویق بیندازند. آن ها در موقعیت های سخت و چالش آور معنا پیدا می‏ کنند، در این نظریه اعتقاد بر این است که ابراز وجود ‌در مورد تأیید مثبت است. افرادی که احساس مثبتی ‌در مورد خودشان دارند، دیگران را قدر دان و با ارزش می دانند. آن ها قادر به ارائه و دریافت تأیید مثبت هستند، تأیید مثبت برای افراد ترغیب کننده و برانگیزاننده است، این نظریه اهمیت ارتباط با خود و دیگران را مورد تاکیید قرار می‌دهد، توسعه ی روابط جرات‏مندانه با دیگران، حس همبستگی و همکاری را در محیط کاری ارتقا می بخشد و افراد را قادر می‌سازد که کارها را با همکاری یکدیگر به انجام رسانند. ( هالوول^[۱۳۱]،۲۰۰۲ به نقل از توند، ۲۰۰۷)

روان شناسی وجودی^[۱۳۲]

روان شناسی وجودی، بینش های مفیدی ‌در مورد ارتباط بین عزت نفس و رابطه فراهم می ‏کند، روابط مهم و توانایی واقعی بودن در روابط، بخشی از احساس امنیت و نیز نشان دهنده ی الگو های رفتاری جرات آمیز است. تنها از طریق داشتن یک رابطه ی واقعی با خود، رابطه و درگیری با دیگر افراد ممکن می شود، هر گونه تعامل و مواجهه که افراد دارند بر چگونگی فکر کردن و احساس کردن آن ها ‌در مورد خودشان تاثیر گذار است. درمان وجودی، شناخت های مفیدی ‌در مورد اینکه افراد چگونه می‌توانند در تفکرشان انعطاف پذیر شوند و بر اهمیت منعطف بودن در تفکر برای رشد جرئت‏ورزی ارئه می‌دهد، انعطاف نا پذیری در ارزش ها می‌تواند منجر به عقاید منفی و خود محدودی در ارتباط با خود یا دیگران شود و نیز باعث الگو های رفتاری غیر جرات‏مندانه می شود. ( استراسر و استراسر^[۱۳۳]، ۱۹۹۹).

نظریه دلبستگی^[۱۳۴]

نظریه دلبستگی ایمن و نا ایمن^[۱۳۵] به وسیله بالبی^[۱۳۶] در سال ۱۹۴۰ به وجود آمد، این نظریه به «نظریه ی دلبستگی»شهرت پیدا کرد، نظریه دلبستگی به درک اینکه جرئت‏ورزی چیست و اینکه تجارب اولیه چگونه بر احساس عزت نفس و الگوهای رفتاری تاثیر می‌گذارند، کمک می ‏کند. برای افرادی که دلبستگی ایمن و مثبت اولیه را در روابطشان با مراقبت اولیه تجربه می‏ کنند، ارتباطات ذهن، بدن و مغز مثبت است. آن ها قادر به بیان چگونگی احساس به دیگران بدون هیچ گونه ترس هستند و به احساسات دیگران بدون ترس پاسخ می‌دهند. آن ها می دانند که چه چیزی برایشان درست است و قادر به خود مدیریتی و با جرات رفتار کردن هستند. (بالبی، ۲۰۰۶، به نقل از توند،۲۰۰۷)

نظریه رفتارگرا

واژه‏ جرئت‏ورزی عملا برای بیان و ابراز همه نوع احساسات به جز اضطراب به کار برده می شود، تجربه نشان داده است که چنین ابرازی به منع اضطراب می‌ انجامد، آموزش اظهار وجود تکنیکی است که برای اضطراب های حادث از روابط اجتماعی متقابل افراد به کار برده می شود، مثلا اضطراب ناشی از عدم توانایی فرد در ارائه ی عقایدش به دوستان و یا دیگران با این تکنیک به خوبی از بین می رود. درمانگر،مراجع را وا می‌دارد تا بر اساس این فرض احساس و عمل کند که او انسان است و حقوقی دارد و از جمله حق دارد که خودش باشد و آزادانه ، تا جایی که به حقوق دیگران لطمه نزد ، احساسات خود را بیان نماید، این تکنیک فرد را قادر می‌سازد که محیط را به طریق بهتر و مثبت تری زیر نفوذ و کنترل بگیرد و مانع اضطراب های بی دلیل خویش شود. باید دانست که حالت قاطعانه و تمایل به اظهار وجود نه تنها ابراز خشم و تحرکات دیگر را در برمی‌گیرد، بلکه همه نوع احساسات و از جمله احساسات گرم و شدیداً محبت آمیز را شامل می شود. ‌بنابرین‏، جرئت‏ورزی ، نوعی رفتار تهاجمی است که ابعاد مثبت و سازنده تر رفتار را در بر می‌گیرد. نوع بسیار معمول و متداول مراجعانی که نیاز مبرمی به آموزش جرئت‏ورزی دارند، کسی است که تربیت اولیه ی او تأکید بیش از اندازه ای بر وظایف و الزامات اجتماعی گذاشته است و این احساس را در او ایجاد ‌کرده‌است که حقوق دیگران از حقوق خود او بسی مهم تر است. اکثر بیماران نیاز به قاطعیت و اظهار وجود مناسب را به آسانی تشخیص می‌دهند، با وجود این، بصیرت به تنهایی هر چقدر هم روشن و واضح باشد، هیچ گونه تغییری به وجود نمی آورد. (شفیع آبادی و ناصری، ۱۳۷۷)

رفتارهای جرات ورزانه

ماسترز^[۱۳۷]، بریش^[۱۳۸]، هولون^[۱۳۹]، و ریم^[۱۴۰] (۱۹۸۷، به نقل از بیان زاده و همکاران۱۳۷۵). جرئت‏ورزی را به شرح زیر تقسیم نموده اند:

۱-رد جرات ورزانه: زمانی که با درخواست های نامعقول دیگران مواجه می‌شویم، می‌توانیم با روش رد جرات‏مندانه به درخواست آن ها پاسخ منفی بدهیم، باید بدانیم که گفتن نه و یا بله در مقابل درخواست دیگران زمانی که به اختیار خود انسان باشد، جرات‏مندی است. هر گاه در مقابل درخواست غیر موجه و نا به جای دیگران به دلیل رو دربایسی یا ترس یا هر دلیل غیر منطقی دیگر نتوانیم با جرات از کلمه ی «نه »استفاده کنیم خود را مورد هجوم بسیاری از آسیب ها و فشارها قرار خواهیم داد. مثال: اگر به مهمانی دعوت شدیم که اعضای شرکت کننده در آن را نمیشناسیم و نمی خواهیم در آن مهمانی باشیم، می‌توانیم با جرات‏مندی این مهمانی را قبول نکرده و بگوییم:« متاسفم، من در مهمانی که اعضای آن را نمی شناسم، شرکت نمی‏کنم»

۲-درخواست جرات ورزانه:: از این روش در مواقعی نیازمند کمک گرفتن از دیگران هستیم، استفاده مبی کنیم. برای مثال: اگر برای حل یک مشکل بخواهیم از والدین یا دوستی کمک بگیریم، می گوییم: « من برای حل مشکلم نیا ز به کمک و هم فکری شما دارم، آیا می توانید به من کمک کنید؟»

۳- بیان جرات ورزانه^[۱۴۱]: راتوس^[۱۴۲](۱۹۷۵) چندین رفتار توام با جرئت‏ورزی را که افراد نیاز دارند ‌در مورد آن ها تعلیم ببینند شناسایی کرد:

۱-گفتار توام با جرئت‏ورزی که در آن فرد حق یا خواسته ی خود را با صراحت بیان می ‏کند و یا زمانی است که فرد با تعریف و تمجیدی که از دیگران می ‏کند به او پسخوراند مثبت می‌دهد.

۲- بیان احساسات به فرد آموخته می شود تا احساسات خود را تشخیص بدهد و به صورت مناسب و ماهرانه آن را نشان دهد.

۳-احوالپرسی با دیگران، فرد می‌تواند آموزش ببیند و تشویق شود که یک شبکه دوستانه را به زندگی خود اضافه کند که باعث کاهش احساس تنهایی و افزایش عزت نفس در آن ها شود.

۴-بیان عدم توافق، افراد فاقد جرات و ابراز وجود، مردمانی هستند که به «بله-بگو» مشهور هستند. زمانی که موضوعی مخالف خواسته آن ها باشد، به صورت ناشیانه ای (منفعل یا فعال) خشمگین می‌شوند. آن ها می‌توانند تعلیم ببینند که بدون داشتن پرخاشگری به طریق صادقانه ای، عدم توافق خود را ابراز کنند.

۵-به جای اینکه به سادگی حرف های دیگران را باور کنند، باید گفتن «چرا» و برای به دست آوردن دلیل برای سوال خود، تعلیم ببینند. آن ها باید بیاموزند این کار را در یک حالت ماهرانه ای انجام دهند.

۶-صحبت کردن ‌در مورد خود، افرادی که عدم توانایی در رفتار توام با جرئت‏ورزی دارند، اغلب عزت نفس پایینی دارند و تجارب آن ها و این احساس که حوصله ی دیگران از صحبت با آن ها سر می رود. آن ها نیاز دارند که آموزش ببینند و ‌در مورد خودشان و تجربه‏هایشان با یک حالت جالبی صحبت کنند.

۷-پاداش دادن به دیگران هنگامی که از او تعریف می‏ کنند، بارها هنگامی که شخصی از یک فرد فاقد جرئت‏ورزی تعریف می ‏کند، آن فرد تعریف را انکار می ‏کند و آن را مسخره می کند. چنین افرادی نیاز دارند که بیاموزند در مقابل تعریف هایی که از آنان می شود، یک جمله ی ساده «متشکرم» را که به طور مناسبی ارئه می شود، بیان کنند. انکار کردن باعث بی احترامی به فرد مقابل و ناراحتی وی می شود.

۸-امتناع از تاکیید عقاید دیگران به منظور عادت کردن به بحث و جدل با آن ها، به نظر می‌رسد که بسیاری از مردم دوست دارند با افرادی که فاقد جرئت‏ورزی هستند، بحث و جدل کنند و آن را به عنوان یک بازی ساده تلقی می‏ کنند. ‌بنابرین‏، این افراد نیاز دارند که آموزش ببینند، در پایان مکالمه‏های خود اظهار نظری کنند، مثلا « من مطمئنم در این مورد می‌توانیم یک زمان دیگر بحث کنند، در حال حاضر من نمی توانم افکارم را تغییر دهم، فکر می‏کنم تو هم همینطور باشی».

۹-برقرا کردن تماس چشمی با دیگران و نگاه کردن به چشمان طرف مقابل، یکی از اساسی ترین مهارت های رفتارهای جرات ورزانه است.

۱۰-پاسخ ضد ترس، افراد اغلب نیاز دارند که تشویق شوند و آموزش ببینند کارهایی را انجام دهند که ترس و اضطراب را در آن ها بر می انگیزاند. ‌بنابرین‏، آن ها می‌توانند بر ترس خود غلبه کرده و زندگی راحت و خوشایندی داشته باشند که این شکلی از رویارویی با واقعیت است. ( به نقل از بهروزی، ۱۳۸۴)

رفتار جرات‏مندانه و سازگاری اجتماعی

سازگاری اجتماعی عبارت است از مکانیزم هایی که توسط آن ها، فرد توانایی تعلق به گروه را پیدا می‌کند. به عبارت دیگر مجموعه واکنش هایی که توسط آن ها فرد ساختار و رفتار خود را برای پاسخی موزون به شرایط جدید و فعالیت هایی که این شرایط از او طلب می ‏کند، تغییر دهد سازگاری اجتماعی نامیده می شود و ‌بنابرین‏ هر عاملی که این پاسخ گویی را دچار مشکل کند زمینه ای است برای ناسازگاری فرد در محیط جدید، اماپرخاشگری به رفتاری اطالق می‏ شود که هدفش اعمال صدمه و رنج باشد به بیان دیگر رفتاری که قصد صدمه رساندن جسمانی یا زبانی به فرد دیگر یا نابود کردن دارایی افراد می‌باشد.

رفتار پرخاشگرانه پیوسته از معضلاتی است که جهان بشری با آنان روبه روست و در حقیقت آنقدر شیوع پرخاشگری و خشونت در جوامع بشری زیاد است که غیرممکن به نظر می‌رسد. پرخاشگری واکنشی است که هدف آن رفع مانع و حذف عامل تهدید است. عکس العمل های پرخاشگرانه و نارضایتی وقتی بروز می ‏کند که فرد را از موفقیتی که خشنودش می‌سازد دور سازیم و یا چیز مطلوبی را که انتظارش را می‏کشد از او بازداریم (خدیوی زند، ۱۳۷۴).

پرخاشگری وسیله‏ای رفتاری است در جهت رسیدن به هدفی؛ در جهت آسیب رساندن به دیگران. پرخاشگری، یک کشش و یا یک گرایش در فرد است که به صورت زدن و کشتن و ویران کردن را نشان می‌دهد. امری که فرد به عنوان عکس العمل از خود بروز می‌دهد و به گونه ای است که باید گفت مناسب عمل یا رفتار طرف مقابل نیست(درویش، ۱۳۸۶).

موضوع اصلی این است که آیا باید پرخاشگری را بر اساس پیامدهای قابل دیدن آن تعریف کنیم که بر اساس مقاصد شخصی که آن را نشان می‌دهد گروهی پرخاشگری را رفتاری می‏ دانند که به دیگران آسیب می رساند یا بالقوه می‌تواند آسیب برساند پرخاشگری ممکن است بدنی باشد مثل : زدن، لگد زدن، گاز گرفتن، و یا لفظی مثل: فریاد زدن، رنجاندن، یا به صورت تجاوز به حقوق دیگران، چیزی را به زور گرفتن. نقطه قوت این تعریف این است که شامل بسیاری از رفتارهایی است که ممکن است به طور معمول پرخاشگری تلقی نشود (خدیوی زند، ۱۳۷۴).

پژوهش های مختلف نشان داده‌اند که افراد پرخاشگر راه حل های کم تری برای وضعیت دشوار اتخاذ می‌کنند و راه حل هایشان نسبت به افراد غیرپرخاشگر کم اثر است (دلوتی^[۱۴۳]،۱۹۸۱). یکی از دلایلی که افراد پرخاشگر معمولا پرخاشگرانه تر پاسخ می‌دهند و راه حل هایشان برای موقعیت تعارض آمیز کمتر می‌باشد این است که، افراد پرخاشگر راه حل های توأم با ابرازوجود را به صورت منفی تر ارزش گذاری می‌کنند (دادجی^[۱۴۴] و همکاران، ۱۹۸۵) متغییر دیگر ابرازوجود می‌باشد که متغییرهای قبلی به نوعی مربوط می شود. چگونگی برخورد با دیگران در محل کار، منزل یا در مکان های عمومی می‌تواند عامل مهمی در ایجاد فشار روانی باشد. روابط ضعیف ممکن است به روابط ناسالم منجر شود و روابط ناسالم نیز احتمالا موجب افزایش فشار روانی می شود. هسته مرکزی ارتباط میان فردی سالم و درست، جرئت و جسارت است. افرادی که کم جرئت هستند، مشکلات عدیده ای برای خود می آفرینند.

واژه “ابراز وجود” عملا برای بیان و ابراز همه نوع احساسات، من جمله اضطراب، به کار برده می شود. تجربه نشان داده است که چنین ابرازی به منع اضطراب می‌ انجامد. آموزش ابراز وجود تکنیکی است که برای رفع اضطراب های حادث از روابط اجتماعی متقابل افراد به کار برده می شود.

در این شیوه درمانگر با آموزش تمرینات رفتاری به مراجع امکان می‌دهد تا مطالب و عقاید خویش را قاطعانه ابراز کند و یا اعمال دلخواه خویش را انجام دهد و نیز از او خواسته می شود تا خارج از جلسه آن ها را عملی کند. این تکنیک فرد را قادر می‌کند که محیط را به طریق بهتر و مثبت تری زیر نفوذ و کنترل بگیرد و مانع اضطراب‏های بی دلیل خویش شود.آموزش ابرازوجود رویکردی است رفتاری، که حمایت وسیعی به دست آورده و مخصوصا برای افرادی که مشکلاتی در ابرازوجود در موقعیت های بین فردی دارند، ارزشمند است. آموزش ابرازوجود اغلب در فضایی گروهی به کار گرفته می شود و تأکید دارد که به مراجعان بیاموزد تا بدون اینکه حقوق دیگران را زیر پا بگذارند، از حق خود دفاع کنند. رفتار ابرازآمیز شامل ابراز احساسات به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب است. این شیوه به معنای دفاع از حق خود در زمانی است که فرد احساس می ‏کند دیگران از او سوء استفاده می‌کنند. این شیوه همچنین به معنای درخواست‏ها و نیازهای فرد به دیگران است، بدون درنظر گرفتن این که آیا دیگران در برآوردن آن نیازها کمکی خواهند کرد یا ‌در مورد خودشان احساس خوبی دارند نه. افرادی که یاد گرفته‏اند که وجود خود را ابراز کنند، معمولا ‌در مورد خودشان احساس خوبی دارند و تشخیص داده ‏اند که “روی پای خود ایستاده اند”، بدون این که دیگران را مورد تحقیر یا انتقاد قرار دهند، در نتیجه عزت نفس آن ها افزایش می‌یابد (یعقوبی، ۱۳۷۷).

آموزش های مهارت های جرات‏ورزی

آموزش جرات‏ورزی از سال های ۱۹۵۰ در کشورهای غربی به عنوان روش درمانی برای بهبود مهارت های اجتماعی و بین فردی به کار می رود. آموزش ابراز وجود به گونه ای که فرد بتواند احساسات مثبت یا منفی اش را به سهولت بیان و ابراز کند و بر مواردی مانند رد کردن تقاضا، بیان محدودیت های خود، تقاضا کردن، پیشقدم شدن در آغاز یک برخورد اجتماعی، قبول کردن انتقاد، قبول تفاوت داشتن با دیگران، دفاع از حقوق خود، ابراز افکار و احساسات و عواطف به صورت واضح و مستقیم و صادقانه و… تأکیدی گردد. (ولپی و لازاروس، ۱۹۸۶) اما آن چه در تمامی تعاریف جرات‏ورزی مشترک می‌باشد تأکید بر رعایت احترام به دیگران می‌باشد و الزاماًً بین گرفتن حقوق و پایمال کردن حقوق دیگران تفاوت گذارد.

مؤلفه‏های ابراز وجود و رفتار جرات‏مندانه

آموزش ابراز وجود یا جراتمندی مؤلفه‏هایی دارد که شامل موارد ذیل می‌باشد:

محتوا: محتوای عملی ابراز وجود عبارت است از ابراز حقوق و به زبان آوردن اظهاراتی که این ابراز حقوق را مناسب و مسئولانه جلوه می‌دهد، راکوس^[۱۴۵] (۱۹۸۶) به پنج نوع اظهار ضمیمه ای برای رد درخواست نهار اشاره می ‏کند:

توضیح علیت ابراز وجود: “امروز نمی توانم نهار بیایم چون چند کار نیمه تمام دارم”

همدلی با طرف مقابل: “میدونم ناراحت می شی ولی نمی تونم بیام”

تشویق طرف مقابل: “خیلی ممنون نمی تونم بیام”

معذرت خواهی: “لطف کردی ولی نمی تونم بیام”

تلش برای توافق: “وقت ندارم بیام رستوران ولی همین جا یه چیزی می خوریم”

عناصر پنهان: افکار ایده‏ها و احساساتی که بر توانایی‌های ما برای ابراز وجود تأثیر می‌گذارند.

دانش: برای ابراز وجود باید از حقوق خود و نحوه احقاق آن باخبر باشیم اشخاصی که اهل ابراز وجودند از جوانب نقش خویش آگاهی دارند.

اعتقادات: گاهی سلطه پذیری ناشی از اعتقادات ماست. افراد سلطله پذیر تصور می‏ کنند اگر خواسته های دیگران را رد کنند باید منتظر پیامدهای نافرمانی خود باشند، این افراد ‌در مورد آزارگری قرار گرفته اند “اگر خواسته او را رد کنم، من را مسخره می ‏کند یا به من آسیب می رساند” اما افراد صبور که دارای رفتار جرات‏مندانه می‌گویند “حق من است که خواسته او را رد کنم”.

ادارک اجتماعی: اشخاصی که قادر به ابراز وجود نیستند درک دقیقی از رفتار دیگران ندارند و قادر به درک تفاوت میان درخواست های معقول و نامعقول نیستند. این گونه اشخاص را در اصطلاح افراد سهل الوصول می‌نامند. زیرا وسایل خود را به راحتی قرض می‌دهند. اضافه کاری می‏ کنند و همیشه آماده کمک کردن به دیگران هستند که کمک گرفتن از آن ها در اغلب مواقع به سوء استفاده از آن ها منجر می شود و باید درک درستی از درخواست های معقول و نامعقول به آن ها ارائه داد.

پاسخ های غیر کلامی: شامل تماس چشمی، حالات چهره ای مناسب، استفاده از حالات بدن در حین صحبت کردن، گوش دادن، راست نگه داشتن بدن، استفاده از پیرا زبان های مناسب همچون زمان پاسخدهی اندک، دادن پاسخ های غیر طولانی، سلامت و بلندی صدا، تغییر دادن لحن و قاطعیت زیاد.

وضعیت: سالتر (۱۹۷۵) از تحقیقات خود نتیجه گرفت که افراد گاهی در یک وضعیت میان فردی ابراز وجود می‏ کنند و در وضعیتی دیگر ابراز وجود نمی‏کنند، برخی افراد در خانه می‌توانند ابراز وجود کنند و در محیط کار نمی توانند ابراز وجود کنند و یا بر عکس.

زمینه فرهنگی: بر ابراز وجود و جراتمندی تأثیر دارد برخی از فرد، فرهنگ ها که اعتقادات شدید مذهبی دارند، عملاً ابراز وجود را به عنوان یک روش معتبر رد می‏ کنند و به سلطه پذیری توصیه شده در انجیل عمل می‏ کنند. توصیه‏هایی مثل «خداوند فروتنان را می بخشاید و آنان را وارثان زمین قرار می‌دهد» ‌بنابرین‏ برای این اشخاص و در فرهنگ هایی که بردباری و خدمتگزاری را مقدس می دانند آموزش ابراز وجود بی معنا و نامناسب خواهد بود.

سن افراد، سن و ابراز وجود نیز با هم رابطه دارند، افرادی که سن بیشتری دارند یا در ابراز وجود با تجربه ترند بیشتر بر احقاق حقوق خود پافشاری می‏ کنند.(نجف زاده، ۱۳۸۹).

پیشینه پژوهش

تحقیقات انجام شده در داخل کشور

ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ آﻣﻮزش رفتار جرات‏مندانه را در ﻛﺎﻫﺶ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﭘﺮﺧﻄـﺮ و اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳﺎزﮔﺎری، ﺧﻮداﺗﻜﺎﻳﻲ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮارداده اﻧﺪ. ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑـﺴﻴﺎری در ﻣـﻮرد ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪی آﻣﻮزش رفتار جرات‏مندانه ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻼﻣﺖ روان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﻧـﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻬﺎرتﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﺑـﻴﻦ ﻓـﺮدی، اﻓـﺰاﻳﺶ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﺎزﮔﺎری اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﺳـﺎزﮔﺎری ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻬﺎرتﻫـﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪای ﺷـﺪه اﺳـﺖ (کیامرثی، ۱۳۹۲).

ﻣﻬﺪوی ﺣﺎﺟﻲ(۱۳۸۹) ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ آﻣﻮزش رفتار جرات‏مندانه ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻌﻨﺎداری در ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ و راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﻴﺠﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮوه آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻣﻮزش رفتار جرات‏مندانه ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﺮات ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮوه آزﻣﺎﻳﺶ، در ﺣﻴﻄﻪﻫﺎی ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ، رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺷﺪ، اﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻴﻄﻪی ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎداری ﻧﺪاﺷﺖ.

رضازاده (۱۳۸۹) درپژوهش خود بر روی مدیران دانشگاه فردوسی مشهد دریافت که سبک غالب تصمیم‏ گیری آن ها عقلانی است و بین سبک تصمیم‏ گیری زنان و مردان در سبک اجتنابی رابطه معنی داری وجود دارد. اما بین سبک‌های تصمیم‏ گیری در ‌گروه‌های مختلف سنی، در سطوح تحصیلی و همچنین سنوات خدمت مختلف، رابطه معناداری یافت نشد.

روحانی و ابوطالبی (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻣﻮزش ﺟﺮأت ورزی ﺑﻪ روش ﮔﺮوﻫﻲ در ارﺗﻘﺎء ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻛﺎرﮔﺮی ‌به این نتیجه رسیدند که آﻣﻮزش ﺟﺮأت‏ورزی ﺑﻪ روش ﮔﺮوﻫﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻛﺎرﮔﺮی را در ﺑﻴﻦ آزﻣﻮدﻧﻲ ﻫﺎی ﮔﺮوه آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺨﺸﺪ.

یافته های پژوهشی بحری (۱۳۸۸) با هدف بررسی ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻣﻮزش ﺟﺮأت‏ورزی ﺑﻪ روش ﻣﺸﺎوره ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ داﻧﺶآﻣﻮزان دﺧﺘﺮ مقطع دبیرستانﻣﻨﻄﻘ‏ه‏ی ۱۱ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان نشان داد که ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ آزﻣﻮن، ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ از آﻣﻮزش، ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪ از آﻣﻮزش و ﻳﻚﻣﺎه ﺑﻌﺪ در ﻣﺮﺣﻠﺔﭘﻴﮕﻴﺮی ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎداری وﺟﻮد دارد و، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎی آزﻣﺎﻳﺸﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ، ﻳﻌﻨﻲ آﻣﻮزﺷﻲ، اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ.

ﻫﻮاﻳﻲ (۱۳۸۸) در ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻣﻮزش رفتار جرات‏مندانه ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻌﻨﻲ دار اﺳﺘﺮس ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻛﻠﻲ و اﺳﺘﺮس ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﺘﻈﺎرات از ﺧﻮد و واﻟﺪﻳﻦ/ ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮدﻛﺎرآﻣﺪی در داﻧﺶآﻣﻮزان ﺳﺎل ﺳﻮم دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲﺷﻮد. ﺻﺎدﻗﻲ، ﻧﺮﻳﻤﺎﻧﻲ و رﺟﺒﻲ (۱۳۸۷) ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪای ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻪ در ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ GHQ-28 ﻧﻤﺮه ۲۳ ﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزش ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪای در ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻼﻳﻢ اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ، ﺑﻪوﻳﮋه ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎزی ﻋﻼﻳﻢ و اﺿﻄﺮاب داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺸﻜﻮک ﺑﻪ اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ، ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻣﻮزش ﻣﻬﺎرتﻫﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ای در ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان اﻓﺴﺮدﮔﻲ و اﺧﺘﻼل در ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻌﻨﻲ دار ﻧﺒﻮد.

اسدی، رضایی و ترابی (۱۳۸۸)، در تحقیقی تحت عنوان بررسی و مقایسه‏ جرات‏ورزی اضطراب، افسردگی و فشار روانی در افراد بینا و نابینا ‌به این نتیجه دست یافتند که بین دو گروه افراد بینا و نابینا تفاوت معنی‏داری در میانگین نمرات مربوط به جرات‏ورزی و فشار روانی وجود دارد و افراد نابینا دارای جرات‏ورزی کمتر و فشار روانی بالاتری هستند. همچنین نتایج نشان داد که در افراد نابینا رایطه منفی و معنی داری بین جرات‏ورزی و افسردگی وجود دارد. در افراد بینا بین جرات‏ورزی و افسردگی وجود دارد. در افراد بینا بین جرات‏ورزی و هر سه مؤلفه‌‏ی اضطراب، افسردگی و فشار روانی رابطه منفی و معنا‏داری به دست آمد.

بزهکاری اطفال

فصل دوم

پیشینه تحقیق

مقدمه

خانواده نزدیکترین پایگاه امن برای فرزندان می‌باشد. تاکنون هیچ گونه جانشین رضایت بخش و مطلوبی برای خانواده پیدا نشده است که بتواند این امنیت اساسی را تأمین کند.(نصیری،۱۳۸۲)

خانواده مهمترین نهاد بشری است که هنجارها و ارزش‌های آن در فرزندان تأثیر می‌گذارد. ستیر (۱۹۹۷)معتقد است که والدین به وسیله اعمال خود به عنوان الگو برای فرزندان، و همچنین ایجاد آرامش روانی و برخورداری از روابط سالم خانوادگی، تعادل عاطفی و آرامش را فراهم می آورند.(ستوده،۱۳۸۳)

پیوندهای درون خانواده ها مکانهایی برای شکل گیری الگوهای رفتاری اطفال است که آنان را در بسیاری از تصمیمات رفتاری و روابط اجتماعی راهنمایی می‌کند.الگوهای نهادها دربرگیرنده راه هایی برای مدیدیت رفتار و حل تعارضات رفتاری است. بر اساس نظریه تداعی افتراقی، رفتار انحرافی در تعامل با دیگران خصوصاً در تعامل با افراد نزدیک و صمیمی آموخته می شود. ‌بنابرین‏ رفتارهای انحرافی والدین و دوستان از مهم ترین منابع برای یادگیری رفتارهای بزهکارانه است. بررسی‌های تحقیقی و آماری نشان داده است که عملکرد خانواده رابطه مستقیمی با بروز رفتارهای انحرافی و ارتکاب جرم دارد. (شامبیانی ،۱۳۸۲)

پژوهش های متعدد در دنیا نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که گرفتار این بلیه اجتماعی می‌شوند، در اکثر موارد فرصت‌های جبران ناپذیری را از حیث تحصیل و کار از دست می‌دهند. وجود چنین سابقه نامطلوبی در زندگی آنان تاثیر فراوان می‌گذارد و با توجه به پذیرفته نشدن آنان در حلقه های درسی و کاری آبرومند و آینده ساز، قشری مطرود از این گونه افراد به وجود می‌آید که به نوبه خود مسئله را برای نسل‌های آینده تشدید می‌کند و باعث تباهی کودکان و نوجوانان بیشتر می شود.

این مسئله از لحاظ هزینه و وقت و نیرویی که دولت‌ها صرف حل آن می‌کنند نیز اهمیت زیادی دارد. اداره کانونهای اصلاح و تربیت، کانونهای کارآموزی، نیروی انتظامی، دادگاه های مخصوص کودکان و نوجوانان و هزینه های مربوط به آن ها باری بر دوش بودجه ی هر کشوری است. درصورتی که راه های پیشگیری از این معضل شناخته و از کثرت کودکان و نوجوانان بزهکار کاسته شود، قسمت اعظم این بودجه را می توان صرف آموزش و پرورش و تربیت علمی و علّی این افراد کرد.

در این فصل، ‌هدف، بررسی مبانی نظری یا ادبیات تحقیق ‌در مورد رابطه نقش خانواده در بزهکاری اطفال می‌باشد.

مبحث اول) بزهکاری

بزهکاری پدیده ای اجتماعی و دارای بستر اجتماعی است هر چند که عوامل زیستی ، روانی، جغرافیایی، قومی، نژادی و موارد دیگر در نحوه شکل‌گیری و بروز نوع بزه نقش بسیار مهمی ایفاء می‌کنند، تبیین مسأله بر اساس عامل محیط اجتماعی، تجدید نگرش درحوزه جامعه شناسی اجتماعی است خصوصاًً نحوه عملکرد کوچک‌ترین و مهمترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده که نقش مهمی را در همکاری و متجانس کردن رفتارهای هنجاری افراد با محیط اجتماع بر عهده دارد.در اینجا به بررسی نقش خانواده به عنوان عامل و مانع بزهکاری اطفال (با تکیه بر طرحواره های ناسازگار اولیه) می‌پردازیم. این کار به خصوص به لحاظ تحدید عوامل مورد بررسی در یک کار علمی اهمیت دارد چرا که نمی‌توان در آن حد در یک کار پژوهشی تمام ابعاد و زوایا را به طور دقیق در نظر داشته و مورد بررسی قرار داد.اگر خانواده می‌تواند عامل مهم بزهکاری باشد و شرایط نامطلوب آن بزهکار پرورش دهد، به همان نسبت وجود شرایط مطلوب در خانواده رشد ذهنی، عاطفی، روانی و اجتماعی نوجوان را امکان‌پذیر ساخته، مهمترین گام در پیشگیری از بزهکاری است.به نظر می‌رسد افزایش میزان بزهکاری حاکی از تضعیف مناسبات گروهی خانواده بوده، به طوری که وحدت گروهی از هم پاشیده است. به هر میزانی که روابط اعضاء از سیطره روابط صمیمی، عاطفی، و اخلاقی خارج شود، خطر از بین رفتن کارکرد بسیار مهم خانواده آموزش هنجارها و ارزش‌های اجتماعی به فرزندان دور نخواهد بود.آنچه مهم است مناسبات و پیوندهای گروه خانواده است به شکلی که افراد به عنوان حاملین و عاملین نقش‌ها باید به گونه‌ای ایفای نقش نمایند که کارکرد اساسی حفظ وحدت و انسجام خانواده را به دنبال داشته باشد. خانه‌ای که از سخن محبت‌آمیز خالی است آفت رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی نوجوان است، عدم عشق و محبت و نبود ثبات و هماهنگی در خانواده زمینه‌ساز رفتار بزهکارانه است.هر گاه بنیان عاطفی و اخلاقی خانواده سست گردد روی نظم خانواده (طلاق) تأثیر گذاشته، بزهکاری نیز رخ می‌کند. نظم و تعادل در خانواده رابطه معکوس با روند بزهکاری دارد. آنگاه که طلاق رو به فزونی می‌رود، ‌کشمکش‌های درونی خانواده اوج می‌‌یابد و فرزندان در سنین نوجوانی به دور از نظر والدین در ورطه آلامی چون اعتیاد، بزهکاری و … گرفتار می‌آیند. بهرحال روابط بین والدین و فرزند، از هم پاشیدگی خانواده و فقدان نظم و تعادل در خانواده، سست شدن عقاید مذهبی و اخلاقی در بزهکاری نوجوانان نقش مهمی دارد.اگر ارزش‌های یک نفر و ارزش‌های افرادی که بر اثر او تأثیر شدید دارند به جای حمایت از رفتار از رفتار غیر مجرمانه را رفتار تبهکارانه حمایت کنند، احتمالاً آن شخص مجرم خواهد شد.همبستگی و پیوستگی و ثبات ارکان خانواده کانون مناسبی را پدید می‌آورد تا افراد به صورت نسبتاً کاملی هنجارهای مقبول تعمیم یافته را ملکه‌سازی و درونی کرده و به سهولت در عرضه اجتماعی، نقشهای محول و محقق را به نحوی که از آن انتظار می‌رود به اجراء گذارند.خانواده، گروه کوچکی است که ویژگی اساسی و غیر قابل تفکیک آن صمیمت آن است. اجتماعی کردن نسل آینده جزء بدیهی‌ترین و اساسی‌ترین وظایف خانواده است. محبت موجب استواری کانون خانوادگی است، نفرت در جهت معکوس آن جریان دارد و متضمن نفاق و جدایی و مخاصمه جدال است(مجابی، ۱۳۹۲). بزهکاری، همواره در بین کودکان و نوجوانان وجود داشته است، ولی از اواخر قرن نوزدهم تخلف و قانون‌شکنی این گروه سنی در کشورهای بزرگ صنعتی جلب توجه نموده است. مفهوم بزهکاری، در اوایل قرن بیستم شکل گرفت و تا قبل از آن با متخلفین جوان و مجرمین بزرگسال، رفتاری تقریبا یکسان می‌شد. با گذشت زمان و تحول فکر و اندیشه و تغییر در ساختار خانواده، همچنین تغییرات نظری در عرصه جرم و بزهکاری، گام‌هایی در جهت کاهش مسئولیت کودکان در قوانین جزایی برداشته شد و با ایجاد دسته‌بندی مجزا برای بزهکاری، از بزهکاران در برابر تأثیر منفی مجرمان بزرگسال حمایت گردید(معظمی،۱۳۸۸).

هزینه سنگین مواجهه با بزهکاری نوجوانان و خسارات ناشی از آن و همچنین پیامدهای آن در آینده، جامعه را بر آن می‌دارد تا با تحقیق و پژوهش به بررسی علل و چگونگی بروز این پدیده پرداخته و با شناخت این علل، به کنترل و جلوگیری از چنین رخدادی بپردازند(محمدی اصل،۱۳۸۵).

گفتار اول) تعریف بزهکاری

بزه، عبارت از اقدام به عملی است که برخلاف موازین، مقررات، قوانین و معیارهای ارزشی و فرهنگی جامعه باشد و لذا اقدام به عملی که برخلاف موازین، مقررات و معیارهای ارزشی فرهنگ هر جامعه باشد، در آن جامعه بزهکاری یا جرم تلقی می‌شود و کسانی که مرتکب چنین عمل خلافی شوند، مجرم یا بزهکار نامیده می‌شوند(محمدی اصل،۱۳۸۵).

سازنده وب‌سایت آنچه که مدیر می‌داند را اجرا می‌کند و در اینجا شکاف طراحی وجود ندارد؛ و

مشتری نیازش را دریافت می‌کند، و در اینجا شکاف اجرا وجود ندارد[۶۸].

۷٫۷٫۵٫۲٫ وب کوال TM

وب کوال TM سنجه‌ای برای کیفیت وب سایت با ۱۲ بعد است. لویاکونو، واتسن و گودهو (۲۰۰۰) وب کوال TM را به وجود آوردند. لویاکونو و همکارانش در پی استفاده از مدل «تئوری عمل عقلایی» بودند و از آن جهت به کارگیری فناوری اطلاعات در «مدل پذیرش فناوری» استفاده کردند[۶۹].

شکل ۹: . وب کوال TM

۱۲ زمینه‌ای که به وسیله لویاکونو و همکارانش شناسایی شده‌اند عبارتند از:

جدول ۷ : ابعاد مدل وب کوال TM[69]

ابعاد مدل

شرح ابعاد

تناسب اطلاعات باوظیفه

حدی که وب سایت اطلاعاتی صحیح، بِروز، و متناسب با نیازهای کاربر ارائه دهد.

تعامل­پذیری

توانایی کاربر در تعامل با وب سایت در دریافت اطلاعات، خدمات ، یا شخصی شدن

اعتماد

توجه به امنیت یا حریم شخصی اطلاعات

‌پاسخ‌گویی‌

مدت زمان لازم برای دانلود یا اتصال به سایت

طراحی

زیبایی­شناسی وبسایت علاوه بر سیستم حرکت در وبسایت

قابلیت درک مستقیم

سهولت به کارگیری/تعامل با وبسایت

جاذبه بصری

جاذبه بصری وبسایت

نوآورانه بودن

منحصر به فرد بودن و فضای خلاقیت در وبسایت

جاذبه احساسی

اثر احساسی وبسایت بر مصرف کنندگان

ارتباطات منسجم

روابطی که وبسایت با سایر اَشکال رسانه‌ای دارد

جایگزینی متداوم

وجود وبسایت به ‌عنوان یک ابزار جایگزین برای تعامل با شرکت

۸٫۷٫۵٫۲٫ مدل اثر نامتقارن عملکرد

کریستی چنگ و متیو لی (۲۰۰۵) مطالعه‌ای تجربی با عنوان «اثر نامتقارن عملکرد خاص وب‌سایت بر رضایت از وب» انجام دادند. این مبحث می‌گوید که عملکرد منفی اثر بیشتری بر رضایت کلی دارد تا عملکرد مثبت. این مطلب می‌تواند روشن کند که چرا بهبود در عملکرد «عوامل کلیدی» افزایش در رضایت کلی را به دنبال ندارد. این مطالعه از اولین تلاش‌ها برای آزمون کردن این اصل است که می‌گوید: در پژوهش در زمینه رضایت آنی، بد، بسیار قوی‌تر از خوب است[۷۰].

۹٫۷٫۵٫۲٫ مدل ای کوال

ای کوال بر ادراکات کاربر از کیفیت که به وسیله اهمیت آن سنجیده می‌شود مبتنی است. در ای کوال پنج عامل قابلیت استفاده، طراحی، اطلاعات، اعتماد و همدلی مؤثر هستند که در سه عامل «قابلیت استفاده، کیفیت اطلاعات و تعامل خدمات» ادغام شده‌اند. قابلیت استفاده شامل: «قابلیت استفاده و طراحی»، کیفیت اطلاعات شامل: «اطلاعات»، و تعامل خدمات شامل: «اعتماد و همدلی» می‌باشند. روش ای کوال برای ارزیابی کیفیت وب سایت، به وسیله بارنز و یجن (۲۰۰۰) ایجاد و در بسیاری زمینه‌ها همچون کتابفروشی‌های آنی، سایت‌های جراحی، شراکت دانش و دولت الکترونیک آزمون شده است. ای کوال مبتنی بر سیستم استقرار کارکرد کیفیت^[۴۴]، می‌باشد که ابزاری برای شناسایی و رساندن صدای مشتری در هر مرحله از توسعه و به کارگیری محصول و یا خدمت است. کاربردهای QFD با محوریت «صدای مشتری» (مشخص کردن الزامات کیفیت با به کارگیری واژه هایی که برای مشتری پرمفهومند)، آغاز می‌شود. سپس این کیفیت‌ها به مشتری بازخورد داده می‌شوند. در بستر ای کوال، از کاربران خواسته می‌شود تا سایت‌های موردنظر را با بهره گرفتن از یکسری کیفیت‌ها درجه‌بندی کرده، و هریک از کیفیت‌ها را نیز از لحاظ اهمیت رتبه‌بندی نمایند. ای کوال ابزار پیمایشی متشکل از ۲۳ مورد را جهت تشخیص ادراکات ذهنی کاربران به کار می‌برد. ای کوال از سال ۱۹۹۸ در حال توسعه بوده و بازخوانی‌های زیادی داشته است[۶۸].

۱۰٫۷٫۵٫۲٫ مدل کیفیت خدمات الکترونیکی

مفهوم خدمات الکترونیک به گونه ای فزاینده توسط محققان و متخصصان، به عنوان یکی از عوامل کلیدی در موفقیت تجارت الکترونیک معرفی می‌گردد .بر اساس مدل کیفیت خدمات الکترونیکی، کیفیت خدمات یکی از عوامل حیاتی در تعییین موفقیت یا شکست تجارت الکترونیک می‌باشد. خدمات الکترونیک را می توان نقش خدمات در فضای سایبر^[۴۵] تعریف نمود. وان ریل^[۴۶] و همکاران او پنج جزء خدمات الکترونیک را به شرح زیر شناسایی نموده اند: خدمات اساسی؛ تسهیل خدمات؛ پشتیبانی خدمات؛ خدمات مکمل و وسیله ارتباط با استفاده کننده که از طریق آن مشتری به خدمات دسترسی می‌یابد. کیفیت خدمات الکترونیکی را می توان به عنوان ارزیابی و قضاوت کلی مصرف کنندگان (مشتریان) در خصوص برتری و کیفیت خدمات ارائه شده در بازار مجازی تعریف نمود. برخلاف ارائه خدمات به شکل سنتی، در خدمات الکترونیک ارزیابی مشتری از کیفیت خدمات، بر اساس ارزیابی دقیق همه خرده فرایندها نیست، بلکه احتمالاً او تنها بر پایه مشاهده یک سایت و یا یک نتیجه کلی قضاوت می کند[۷۱].

شکل شماره ۱۰: مدل کیفیت خدمات الکترونیکی سانتوس

۱۱٫۷٫۵٫۲٫ سایت کوال

وب^[۴۷] (۲۰۰۱) یک مدل مفهومی درباره عوامل اثرگذار بر ادراکات مصرف‌کننده از وب‌سایت‌های B2C به وجود آوردند. فرضیه زیربنایی این مدل را دو ساختار اصلی کیفیت تشکیل می‌دهند، که یکی با تمرکز بر اطلاعات (کیفیت دستیابی، کیفیت محتوایی، کیفیت نماینده بودن، کیفیت ذاتی) و دیگری با تمرکز بر فرایندها (پایایی، ‌پاسخ‌گویی‌، اطمینان، همدلی، محسوسات) کیفیت‌ها را تعیین می‌کنند[۷۲].

۱۲٫۷٫۵٫۲٫ مدل مبتنی بر فن آوری اطلاعات

در مدل مبتنی بر فن آوری اطلاعات ترجیح خدمات مبتنی بر IT نسبت به خدمات سنتی بر اساس نیاز به توجه فردی و میزان سن افراد متفاوت ‌می‌باشد. نیاز به توجه فردی بیان کننده نگرش مشتریان نسبت به تعامل با کارکنان خدماتی است .افرادی که تمایل به توجه فردی و تعامل اجتماعی دارند، حمایت کمتری از خدمات مبتنی بر ITاز خود نشان می‌دهند. انتظار می رود که سن افراد بر انتظارات و رضایت مشتریان نسبت به خدمات مبتنی بر ITتأثیرگذار باشد .بررسی می‌دانی اخیر ‌در مورد مشتریان بانکی نشان داد که ترجیح کانال خدمات رسانی به طور معناداری میان ‌گروه‌های سنی مختلف متغیراست. مشتریان جوان تر علاقه مند به انجام امور بانکی خود از طریق اینترنت و سلف سرویس هایی مانند خودپردازها دارند، در حالی که افراد مسن تر شدیداًً خواهان مراجعه به شعب بانک ها به طور سنتی می‌باشند[۷۳].

شکل ۱۱: مدل مبتنی بر فن آوری اطلاعات

۶٫۲٫ خدمات الکترونیک

اخیراً، خدمات الکترونیک از طریق گسترش اینترنت در دنیا رواج یافته است، اما، تئوری و عمل خدمات الکترونیک هنوز در طفولیت خود به سر می‌برد و یک توافق بر روی مفهوم خدمات الکترونیکی وجود ندارد.

زیتمال و همکاران^[۴۸] اظهار داشتند که خدمات الکترونیک، خدمات وب است که از طریق اینترنت تحویل می‌گردد. تعاملات مشتری یا ارتباطات با فراهم کنندگان خدمات از طریق تکنولوژی، همچون وب سایت آن‌هاست. مشتریان باید نسبت به تکنولوژی اطلاعات در مواجهه با خدمات الکترونیک اعتماد کامل داشته باشند.

افزایش تعداد تولیدات علمی نمایه‏سازی شده دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه وب‏آوساینس، می‏تواند نشان‏دهنده افزایش کمّی فعالیّت‏های علمی و پژوهشی نویسندگان دانشگاه آزاد اسلامی در طول سال‏های مورد مطالعه باشد.

در این پژوهش مشاهده می‌شود که دانشگاه آزاد اسلامی نیز همانند سامانه علمی کشور (عصاره و ویلسون، ۱۳۸۴: علیجانی و کرمی، ۱۳۸۶؛ نوروزی چاکلی و همکاران، ۱۳۸۸؛ نیاکان، ۱۳۸۸) و نیز دانشگاه‌های مختلف در سطح کشور (نوری، نوروزی و میرزایی، ۱۳۸۵؛ حسن‌زاده و همکاران، ۱۳۸۷؛ عصاره، قانع و رحمانی سفیدویه، ۱۳۸۹) در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای را در تولیدات علمی خود در سطح بین‌المللی شاهد بوده است.

۵-۲-۲- سؤال دوّم پژوهش

نویسندگان دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر به کدام زبان تولیدات خود را در پایگاه وب‎آوساینس در سال‎های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۹ منتشر کرده ‏اند؟

بررسی‏های انجام شده نشان داد که تولیدات دانشگاه آزاد اسلامی در مجموع به ۸ زبان از ۵۴ زبان تحت پوشش پایگاه وب‏آوساینس منتشر شده است که بیش‏تر این تولیدات (۸۷/۹۹ درصد) به زبان انگلیسی بوده است و سهم زبان‏های چینی، اسپانیایی، ایتالیایی، صربی، عربی، فارسی و فرانسوی بسیار ناچیز می‏ باشد. در تولیدات علمی کل جهان در پایگاه وب‏آوساینس، زبان انگلیسی (۶۶/۹۲) در رتبه نخست قرار دارد و زبان‏های آلمانی، فرانسوی و روسی با اختلاف قابل توجهی در رتبه های بعدی قرار دارند. درصد اختصاص یافته به زبان انگلیسی در دانشگاه آزاد اسلامی با درصد اختصاص یافته ‌به این زبان در کل جهان شباهت دارد، اما تنوّع زبانی تولیدات علمی این دانشگاه، با توجه به پایین بودن درصد دیگر زبان‌ها، بسیار اندک و درعین حال قابل انتظار است.

مؤسسه اطّلاعات علمی که به طور معمول در ارزیابی کمّی میزان انتشارات علمی کشورها و دانشگاه ها مورد استفاده قرار می‏ گیرد به زبان انگلیسی می‏ باشد و بیش‏تر آثار انگلیسی زبان را تحت پوشش قرار می‏ دهد. غلبه زبان انگلیسی در پایگاه وب‏آوساینس به دلیل شمار بالای نشریات انگلیسی زبان در این پایگاه می‌باشد. در واقع می‏توان گفت سوگیری انگلیسی-آمریکایی پایگاه وب‏آوساینس و غلبه زبان انگلیسی موجب شده تا بسیاری از تولیدات دیگر ‌به این پایگاه راه پیدا نکند.

عصاره بیشتر بودن تولیدات به زبان انگلیسی را تا حدودی به ضوابط تعیین شده از سوی مؤسسه اطّلاعات علمی و تبدیل شدن زبان انگلیسی به زبان مکاتبه و مبادله علمی بین دانشمندان می‏داند. چرا که برای انتقال مؤثر اطلاعات و بین المللی شدن پژوهش‏ها برگرداندن اطلاعات به زبانی که به وسیله دانشمندان سایر کشورها نیز استفاده شود، ضروری است. وی این نکته را به عنوان یکی از نارسایی‏های این پایگاه یاد می ‏کند؛ زیرا تأکید زیاد این پایگاه بر منابع انگلیسی زبان باعث می شود کل تولیدات علمی کشورهای جهان در این پایگاه به طور یک دست پوشش داده نشود و بررسی تولیدات علمی کشورهای غیر انگلیسی زبان ‌جامعیت نداشته باشد (به نقل از عصاره در عصاره، نوروزی چاکلی و کشوری، ۱۳۸۹).

بیشتر بودن تعداد تولیدات علمی به زبان انگلیسی در بسیاری از پژوهش‏های دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است (نوروزی چاکلی و همکاران، ۱۳۸۸).

۵-۲-۳- سؤال سوّم پژوهش

تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه وب‎آوساینس در سال‎های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۹ از نظر نوع تولیدات چگونه است؟

افزایش تنوّع تولیدات علمی نمایه‏سازی شده کشور در نمایه‏های استنادی بین ‏المللی، می‏تواند بیانگر افزایش توجّه پژوهشگران به انتشار تولیدات علمی خود در انواع مدارک قابل نمایه‏سازی شدن باشد (نوروزی و همکاران، ۱۳۸۸). نتایح حاصل از بررسی‏ها در این پژوهش نشان داد که دانشگاه آزاد اسلامی تولیدات خود را در ۱۰ نوع از ۳۶ نوع تولیدات پایگاه وب‏آوساینس منتشر ساخته است. در میان انواع تولیدات، مقالات پژوهشی و مقالات همایش‏ها از بیش‏ترین سهم در تولیدات علمی نمایه‏سازی شده برخوردار بوده و در حدود ۹۰ درصد از تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی را در بر می‏ گیرد. به عقیده عصاره، قانع و رحمانی سفیدویه (۱۳۸۹) یکی از دلایل اختلاف در میزان استفاده از دو قالب مقالات مجلات و مقالات همایش‌ها با قالب‏های دیگر می‏تواند این باشد که پژوهشگران نتایج پژوهش‌های خود را در درجه اوّل در مجلات علمی و کنفرانس‏ها و گردهمایی‏ها عرضه می‏ کنند.

البته در میان تولیدات علمی مقالات پژوهشی، مقالات مروری، نامه ها و یادداشت‏های تحقیقاتی دارای بار پژوهشی بیشتری هستند (ستوده، ۲۰۰۶) که در این پژوهش درصد زیادی از تولیدات دانشگاه آزاد اسلامی به آن اختصاص دارد.

۵-۲-۴- سؤال چهارم پژوهش

پوشش موضوعی تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه وب‎آوساینس در سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۹ چگونه است؟

از مطالعات مهمی که با بهره گرفتن از شاخص‏های علم‏سنجی انجام می‏ شود بررسی تولیدات علمی به تفکیک حوزه های موضوعی می‏ باشد. بررسی حوزه های موضوعی دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه وب‏آوساینس نشان داد که در حوزه موضوعی فنی و مهندسی و علوم فضا به ترتیب بیش‏ترین و کم‏ترین تولیدات صورت گرفته است.

تولیدات دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علوم انسانی (علوم اجتماعی و اقتصاد و بازرگانی) درصد بسیار کمی از تولیدات را تشکیل می‏ دهد. این امر می‏تواند ‌به این دلیل باشد که در رشته علوم انسانی به دلیل ماهیت خاص خود بیشتر تولیدات به شکل کتاب منتشر می‏ شود. داورپناه (۱۳۸۶) عقیده دارد در حوزه علوم، جبهه تحقیق بین ‏المللی است و عمده مخاطبین این حوزه، جامعه علمی در سطح بین ‏المللی است، در حالی که در بخش زیادی از علوم انسانی جبهه تحقیق ملّی است و بیشتر فعالیّت‏های پژوهشی این حوزه جمعیّت وابسته، فرهنگ وابسته و سیاست وابسته است.

بیش‏تر بودن تعداد تولیدات علمی در یک حوزه موضوعی را نمی‏توان به معنای بالاتر بودن و یا موفق‏تر بودن دامنه فعالیّت‏های علمی دانشمندان آن حوزه نسبت به سایر حوزه ها دانست. این بیش‏تر بودن می‏تواند به دلیل تفاوت‏های موجود در ماهیّت علمی رشته‏های مختلف باشد. ‌بنابرین‏، نباید این نتایج برای مقایسه برتری یک حوزه موضوعی نسبت به دیگر حوزه های موضوعی استفاده شود (نوروزی چاکلی و همکاران، ۱۳۸۸). در واقع تفاوت ماهیتی رشته‌ها و موضوعات باعث تفاوت در اندازه، رویّه‌های انتشار و استناد در آن‌ ها می‌شود که این امر هم بر میزان تولید علم و هم بر میزان تأثیر استنادی آن‌ ها اثر می‌گذارد. اندازه جامعه علمی، پویایی و ایستایی محتوا، نوع رسانه های انتشاراتی و پوشش در پایگاه‌های استنادی از مهم‌ترین عواملی هستند که بر میزان و چگونگی تولید علم در حوزه های موضوعی مختلف اثر می‌گذارند (ستوده، ۱۳۹۰).