پایان نامه بررسی ابعاد حقوقی مهندسی معکوس از منظر حقوق مالکیت فکری فهرست مطالب فصل اول: کلیات (طرح تحقیق)……………………………………………………………..1 1-1 تبیین موضوع و ضرورت تحقیق……………………………………………………………..2 1-2 هدف تحقیق و گروه‏های بهره‏بردار از نتایج تحقیق……………………………………………..5 1-3 سوالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………5 1-4 فرضیه‏های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………6 1-5 مواد و روش انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..6 1-6 جنبه‏ه ای نوآوری و گستره‏ی تحقیق……………………………………………………………………………………………………7 1-7 سامانه‏ی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………8 فصل دوم : مفاهیم و مبانی………………………………………………..9 2-1 مفاهیم و پیشینه……………………………………………………………………………………………………………………………….10 2-1-1 مفهوم و فرایند مهندسی معکوس……………………………………………………………………………………10 2-1-2 تمییز مهندسی معکوس از مفاهیم مشابه……………………………………………………………………….20 2-1-2-1 مهندسی معکوس و انتقال فناوری………………………………………………………………..20 2-1-2-2 مهندسی معکوس و مهندسی مجدد……………………………………………………………..21 2-1-2-3 مهندسی معکوس و کِرَکینگ………………………………………………………………………..23 2-1-2-4 مهندسی معکوس و جاسوسی صنعتی………………………………………………………….24 2-1-2-5 مهندسی معکوس و نسخه‏برداری………………………………………………………………….25 2-1-3 پیشینه‏ی مهندسی معکوس…………………………………………………………………………………………….27 2-1-3-1 پیشینه‏ی فنی………………………………………………………………………………………………..27 2-1-3-2 پیشینه‏ی حقوقی…………………………………………………………………………………………..33 2-2 مبانی شناسایی حق مهندسی معکوس………………………………………………………………………………………………36 2-2-1 مبانی فنی شناسایی حق مهندسی معکوس……………………………………………………………………37 2-2-1-1 فناوری و روش‏های دسترسی به آن……………………………………………………………..37 2-2-1-2 مزایا و ضرورت مهندسی معکوس…………………………………………………………………41 2-2-2 مبانی اقتصادی شناسایی حق مهندسی معکوس…………………………………………………………….45 2-2-2-1 مبانی اقتصادی شناسایی حق مهندسی معکوس در صنایع تولیدی سنتی…48 2-2-2-2 مبانی اقتصادی شناسایی حق مهندسی معکوس در صنعت نرم افزارها………54 2-2-3 مبانی حقوقی شناسایی حق مهندسی معکوس……………………………………………………………..66 2-2-3-1 مبانی حقوقی مندرج در اسناد بین المللی……………………………………………………67 2-2-3-2 مبانی حقوقی مبتنی بر نارسایی‏های مقررات حقوق مالکیت فکری…………..76 2-2-3-3 دکترین نخستین فروش………………………………………………………………………………..84 2-3 نتیجه‏گیری فصل دوم…………………………………………………………………………86 فصل سوم: اصول سیاستگذاری و قواعد حقوقی ناظر بر مهندسی معکوس………88 3-1 اصول و معیارهای سیاستگذاری در مورد مهندسی معکوس…………………………………91 3-1-1انتخاب سیاست براساس «روش مهندسی معکوس»………………………………………………………..92 3-1-2 انتخاب سیاست براساس «اقدامات پس از مهندسی معکوس»……………………………………….94 3-1-3 انتخاب سیاست براساس «هدف و ضرورت مهندسی معکوس»……………………………………..95 3-1-4 سیاست «محدودیت انتشار اطلاعات ناشی از مهندسی معکوس»………………………………….96 3-1-5 اصول سیاستگذاری………………………………………………………………………………………………………….97 3-2 حدود و قلمروی مجاز مهندسی معکوس……………………………………………………………………………………………98 3-2-1 حق مولف…………………………………………………………………………………………………………………………99 3-2-2 حقوق اسرار تجاری………………………………………………………………………………………………………..107 3-2-3 حقوق اختراعات…………………………………………………………………………………………………………….114 3-2-4 حقوق قراردادها……………………………………………………………………………………………………………..121 3-3 نتیجه‏گیری فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………….126 نتیجه گیری و پیشنهاد…………………………………………………….128 فهرست منابع…………………………………………………………….135 الف) منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………..135 ب) منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………………138 تبیین موضوع و ضرورت پژوهش نظام حقوق مالکیت فکری که پیدایش آن معلول رشد و تکامل دانش انسانی و ظهور و پیشرفت تکنولوژی است، موجد حقوقی انحصاری برای پدیدآورندگان آثار فکری شده است. به این معنا که دارنده‏‏ی حق فکری، می‏تواند از یک سو از تمام حقوق ناشی از اثر خود به نحو انحصاری بهره‏برداری و از سوی دیگر برای استفاده دیگران از آن ممانعت ایجاد کند. علی‏رغم ویژگی انحصاری بودن این حقوق، برقراری تعادل بین منافع دارندگان حقوق فکری از یک سو و حق دسترسی عموم به اطلاعات و دانش از سوی دیگر که ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر سال 1948 میلادی نیز موید آن است، منجر به شناسایی و وضع استثنائات و محدودیت‏هایی بر حقوق انحصاری فکری شده است. با این حال، همواره لزوم تفسیر مضیّق از چنین استثنائاتی مورد تاکید قانون‏گذاران قرار گرفته است. گفته می‏شود مهندسی معکوس یا بازیابی و تشخیص اجزای یک محصول که به عنوان روشی شناخته شده برای کسب دانش، تاریخی به قدمت ساخته‏های دست بشر دارد، تحت شرایطی، از جمله چنین استثنائاتی است. مهندسی، استفاده خلاقانه از اصول علمی به منظور طراحی، ساخت و توسعه ابزار و محصولات است و به عبارت دیگر، فرایندی است که طی آن از اصول علمی به محصولی فکری، دست می‏یابند درحالیکه در فرایند مهندسی معکوس با بررسی یک محصول از پیش ساخته شده، به شناختن اصول فنی موجود در آن محصول و استفاده از آن‏ها در مهندسی‏های بعدی دست می‏یابند. با وجود آنکه مهندسی معکوس در نگاه اول به لحاظ اقتصادی، منجر به کاهش تمایل مشتریان به محصول اولیه شده، یک شیوه مناسب و شناخته شده برای کسب دانش محسوب می‏شود. این روش، از موضوعات مورد انتقاد و چالش‏برانگیز در برخی نظام‏های حقوقی و اقتصادی است که با گذشت زمان با تحولاتی نیز مواجه شده است. مهندسی معکوس در بسیاری از صنایع و علوم کاربرد دارد. به عنوان مثال می‏توان به استفاده از آن در دی‏کامپایل کردن نرم‏افزارهای رایانه‏ای اشاره کرد. نرم افزارها حاوی دو نوع کد یا برنامه هستند. (1) برنامه یا کد مبدا که متن برنامه‏های تهیه شده توسط برنامه‏نویس بوده و قابل فهم برای انسان است. (2) زبان یا کد ماشین که برنامه یا کد قابل فهم توسط کامپیوتر بوده و معمولا تحت عنوان اسرار تجاری حفظ می‏شود. از آنجا که دی‏کامپایل کردن یا به‏دست آوردن کد ماشین نرم‏افزار، می‏تواند شرایط سرقت و شبیه‏سازی نرم‏افزار را فراهم کند، نگرش نظام‏های حقوقی ابتدا، مبتنی بر ممنوعیت آن بوده است. اما بعدها تحت شرایطی ازجمله با هدف سازگار نمودن نرم‏افزار با نرم افزار یا سخت افزار دیگر، در برخی نظام‏های حقوقی مجاز و استثنایی بر حقوق پدیدآورنده نرم‏افزار شناخته شد. اما پس از آن نیز پرسش دیگری مطرح شد: آیا مالک نرم‏‏افزار رایانه‏ای می‏تواند فراتر از حقوق مادی مقرر در قانون، ضمن قرارداد لیسانس شرطی مبنی بر ممنوعیت مهندسی معکوس بگذارد؟ همچنین آیا دی‏کامپایل کردن نرم‏افزار، حقوق اختراعی آن را (در صورتی که نرم افزار اختراع محسوب شود) نقض خواهد کرد یا خیر؟ این دست سوالات، منجر به اختلاف نظرهایی شد، به این ترتیب که مخالفان و موافقان شناسایی مهندسی معکوس به اظهار نظر پرداختند. گذشته از موافقت و مخالفت مطلق برخی، گروهی از مخالفان معتقد به ممنوعیت نسبی این پدیده بوده و آن را به عنوان یک استثنا پذیرفته‏اند. در حالیکه برخی موافقان، معتقد به پذیرفتن مهندسی معکوس به عنوان یک اصل و قاعده که استثنائاتی نیز بر آن وارد است، هستند و هریک مبانی و دلایلی را مطرح ساخته‏اند. به عنوان مثال موافقان، از مباحث حقوق بشر، حق بر توسعه و برخی مبانی اقتصادی برای توجیه نظرات خود بهره برده‏اند. برخی نظام‏های حقوقی با در نظر گرفتن معیارهایی که برخی از آنها مشترک و برخی ناشی از اقتضائات سیاست، توسعه و اقتصاد ویژه کشورشان است، مقرراتی را در این حوزه وضع کرده‏اند و برخی عدم وضع مقررات و احاله تعیین تکلیف به رویه قضایی را مناسب‏ترین راهکار دانسته‏اند. در این خصوص قانونگذار ایرانی صراحتا مقرره‏ای را وضع نکرده است. با این حال جستجو در میان مقررات به منظور یافتن مقرره‏ای که رویکرد نظام حقوقی ایران را ولو طور ضمنی نسبت به این پدیده، نشان دهد، بی فایده نخواهد بود. مهمترین چالشی که در این جا مطرح می‏شود وضع مقررات به نحوی است که ضمن حمایت از حقوق دارندگان محصولات فکری در مقابل شبیه‏سازی‏ها، مجالی نیز به مهندسی معکوس داده شود تا مسیر خلاقیت و رقابت نیز مسدود نگردد. برای نیل به این هدف در این پژوهش تلاش می شود معیارهایی که در وضع قوانین مربوط به مهندسی معکوس غالبا مورد توجه نظام‏های حقوقی قرار گرفته، بررسی شده و با توجه به اقتضائات توسعه و اقتصاد کشورمان و استاندارهای لازم‏الرعایه در وضع مقررات، پیشنهادهایی به قانونگذار ایرانی داد ه شود. هدف تحقیق و گروه‏های بهره‏بردار از تحقیق با توجه به ضرورتی که در بررسی ابعاد حقوقی مهندسی معکوس وجود دارد، هدف این پژوهش قاعدتا پاسخگویی به پرسش‏هایی است که اولا مهندسان و تحلیلگران مهندسی معکوس راجع به مشروعیت اقدامات خود و ثانیا حقوق‏دانان با هدف قانون‏گذاری یا دفاع از موکلین خود می‏پرسند. سوالات تحقیق