۲-۱-۳ تفاوت استرس با اضطراب

استرس واکنش جسمانی ، روانی و عاطفی در برابر یک محرک بیرونی است که می‌تواند موجب سازگاری فرد با تغییرات شود و دارای سطوح مختلفی است، شامل:

1. 1. 1. استرس کم (مثبت) : فشار روانی کم در سازگاری ما نقش مؤثری دارد. مثلاً استرس ، دانش آموزی را که امتحان دارد وا می‌دارد که در اتاق را ببندد و خود را از بازی و تفریح منع کند تا بتواند درس بخواند.استرس کم در وجود افراد به انگیزه و میلی مثبت برای پیشرفت تبدیل می شود.

      

   

1. استرس زیاد (منفی) : وقتی فشار روانی شدید، مداوم و طولانی باشد موجب بروز بیماری می‌گردد در استرس زیاد بدن سه مرحله را پشت سر می‌گذارد.

مرحله اول ) مرحله هشدار ‌: زمانی است که بدن ما در برابر یک محرک بیرونی که تاکنون با آن مواجه نشده، قرار می‌گیرد.

مرحله دوم ) مر حله مقاومت : بدن ما با محرک یا وضعیت جدید هماهنگ می شود.

مرحله سوم ) مرحله فرسودگی (خستگی) :‌ انسان در مقابله استرس های طولانی، دچار فرسودگی و خستگی مفرط می شود، چرا که توانایی بدن محدود است. این خستگی گاه ممکن است به افسردگی و بیماری‌های مختلف روحی روانی و یا حتی مرگ فرد منجر شود(گرشون ^[۱۹]، ۲۰۱۰) . برای مشخص کردن تفاوت استرس و اضطراب می توان عنوان نمود که از نظرکرکسالدی^[۲۰] ( ۲۰۰۹، به نقل از نریمانی و آریان پور، ۱۳۸۵) استرس می‌تواند بعضی از نشانه های زیر را به وجود آورد که شدت و نوع علایم آن در افراد متفاوت است :

1. نشانه های جسمی

گرفتگی یا انقباض ( گلو – سینه – شکم …)، احساس درد (در ناحیه سر – گردن – کمر) ، تپش قلب ، پرش های عضلانی (تیک) ، خستگی و احساس کوفتگی ، دل درد و در اصطلاح فروریختن چیزی در دل ، تعریق بدن خصوصاًً در کف دست ها ، اسهال ، مشکلات خواب، ناراحتی معده و گوارش، خشکی دهان، بی حوصلگی و خلق ناپایدار، ترس های مرضی بی مورد ، زود رنجی ، داشتن دلشوره بی دلیل – بیقراری .

1. نشانه های رفتاری

پرخاشگری و نداشتن تمرکز، جویدن ناخن، مکیدن انگشت، بازی با موی سر یا کندن پوست لب (لب گزیدن)، دندان قروچه ( ساییدن دندانها به هم) ، بی توجهی به وضع ظاهر ، پرخوری یا کم خوری – پرخوابی یا کم خوابی .

1. نشانه های فکری

گیجی و شلوغی ذهن ، اشتباهات مکرر، کم دقتی – بهانه جویی، ناتوانی در به خاطر آوردن حوادث ، ضعف در تصمیم گیری.

در تفکیک اضطراب از استرس باید گفت که اضطراب شامل احساس عدم اطمینان، درماندگى و برانگیختگى فیزیولوژیکى است. به طور کلى اضطراب یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم دلواپسى است که با یک یا چند حس جسمى مانند احساس خالى شدن سر دل، تنگى قفسه سینه، طپش قلب، تعریق، سردرد و غیره همراه است. در روان شناسی، اضطراب مرحله ی پیشرفته تر استرس مزمن است، که هنگامی به صورت یک مشکل بهداشت روانی در می‌آید که برای فرد یا اطرافیانش رنج و ناراحتی به وجود آورد یا مانع رسیدن او به اهدافش شود و یا در انجام کار های روزانه و عادی او اختلال ایجاد کند. در حقیقت اضطراب یک واقعه است. این پاسخ غیر ارادی به خطر ، از اولین روزهای زندگی در ما به وجود می‌آید اما وقتی از استرس حرف گفته می شود ، آنچه معمولاً شرح داده می شود، یک سری نشانه ها هستند که ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند ( پور افکاری ، ۱۳۸۸) .

۲-۱-۴ تعاریف استرس شغلی

امروزه افراد بیش از نیمی از اوقات بیداری خود را در محیط‌های کاری میگذرانند و در نتیجه تحت تاثیر عوامل مختلفی که در محیط کارشان وجود دارد قرار می گیرند.در کلیه محیط های کاری پنج خطر عمده ســلامتی افـــراد را بـــــه مخاطره می اندازد؛ این خطرات عبارتند از عوامل زیان آور فیزیکی ، شیمیایی ، ارگونومیکی ، بیولوژیکی و روانی. در حقیقت این عوامل سلامتی افراد در محیط کار رابه خطر انداخته و می‌تواند باعث بیماری و ناتوانی در آن ها شود. مهم این است که خطرات روانی محیط کار و از جمله استرس شغلی در همه جا وجود داشته و مربوط به شغل خاصی نیست ، ولی خطرات دیگر ممکن است بر حسب کار فرد در یک محیط کاری وجود نداشته باشد . مثلا یک فرد جوشکار با خطرات بیولوژیکی خاصی در تماس نیست ویا یک پرستار را خطرات فیزیکی چندانی تهدید نمی کند. در سال ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد ، استرس شغلی را بیماری قرن بیستم دانست و چندی بعد سازمان بهداشت جهانی آن را مشکلی همه گیر در جهان اعلام نمود. انجمن بین‌المللی کار هزینه های وارده به کشورها به علت استرس شغلی را ۱ تا ۳٫۵ درصد تولید ناخالص داخلی تخمین زده است (آلدوین^[۲۱] ، ۲۰۰۵).

در تحقیقات مختلف مشخص شده است که حدود ۳۰ درصد نیروی کار در کشورهای توسعه یافته از استرسهای کاری رنج می‌برند و این میزان در کشورهای در حال توسعه بیشتر نیز می‌باشد. در آمریکا هزینه های ناشی از استرس ، سالانه در حدود ۳۰۰ میلیون دلار است و در تحقیقی که انجام شده ۲۶ درصد از شاغلین آمریکایی تحت استرس بوده و دچار فرسودگی شغلی شده بودند. در کشورهای اروپایی نیز در حدود ۲۸ درصد شاغلین از مشکلات و بیماری‌های ناشی از استرس رنج می‌برند. در انگلستان در سال ۲۰۰۰ حدود ۵۰۰۰۰۰ کارگر دچار استرس شغلی بودند که افزایش ۳۰ درصدی نسبت به سال ۱۹۹۰ نشان می‌دهد. توجه ‌به این نکته ضروری است که امروزه در کشورهای پیشرفته استرس شغلی نیز جزء موارد غرامت پذیر بیماری‌های شغلی می‌باشد. در سال ۱۹۹۵ تقریباً در نیمی از ایالتهای آمریکا دادگاه ها رأی‌ به ‌پرداخت غرامت به خاطر ناتوانی ناشی از استرس داده‌اند. همچنین در سال ۱۹۹۹ تعداد شکایات ناشی از استرس ۱۵ درصد تمام موارد شکایت غرامت پذیر کارگری در آمریکا را به خود اختصاص داده است . با توجه به بالا رفتن آگاهی شاغلین و تصحیح قوانین حقوقی درصد شکایات و هزینه های مربوط ‌به این موضوع در حال افزایش است (کاوانو^[۲۲]، ۲۰۰۸) .

علی رغم تحقیقات فراوان ‌در مورد استرس شغلی هنوز تعریف واحدی در این خصوص ارائه نشده است. و تعاریف متعددی برای استرس شغلی وجود دارد . از آنجا که پرداختن به تمامی تعاریف مقدور نمی باشد صرفاً به مشهورترین تعاریف که مورد قبول تعداد زیادی از دانشمندان و سازمان‌های جهانی می‌باشد ، پرداخته می شود.

استرس شغلی می‌تواند به عنوان پاسخهای فیزیکی و احساسی مضر تعریف شود و زمانی رخ می‌دهد که الزامات شغلی با توانایی ها، منابع یا نیازهای کارمندان مطابقت نداشته باشد که در این تعریف استرس شغلی آن چیزی است که می تواندبه ضعف سلامت وحتی آسیب دیدن افراد منجرشود(حسنی ، ۲۰۰۵) .

در تعریف دیگر استرس شغلی پاسخ های فیزیکی و عاطفی زیان آور یک شخص در زمانی که شرایط شغلی با توانایی ها،امکانات در دسترس و یا نیازهای نیروی کار مطابقت نداشته باشد (ساعتچی ،۱۳۸۱).

اعتمادی (۲۰۰۹) استرس شغلی را به دو شکل تعریف نمود: