یک واحد برق تولید شده در سه نیرو گاه فوق اقدام شد. نتایج حاصله گویای این مطلب است که طی سال های مورد بررسی، بهای تمام شده یک کیلو وات ساعت برق تولیدی در مولد سیکل ترکیبی، کمتر از سایر مولد ها بوده و بهای تمام شده یک کیلو وات ساعت برق تولیدی در مولد گازی با اختلاف کمی، نزدیک به بهای تمام شده سیکل ترکیبی است. در مولد بخار نیز با تطبیق هزینه های تولید بخار با سایر مولد های تولید، منتج به بالا بودن هزینه های تولید این مولد نسبت به سایر مولد های می باشد. و در نهایت بهای تمام شده مولد بادی بیشتر از سایر مولد ها است و دلیل آن نیز از وضعیت اقلیمی، جغرافیایی و آب و هوایی است که مولد باد به آن وابسته است. طبیعی است که این محدودیت تولید باعت عدم استفاده از ظرفیت کامل مولد های بادی شده و با توجه به ماهیت هزینه تولید برق که جزء هزینه های ثابت هستند، موجب افزایش بهای تمام شده تولید برق می گردد. برای محاسبه یافته های تحقیق و استنباط آماری اقدام به محاسبه میانگین و انحراف معیار نمونه آماری نموده و برای محاسبات آماری ازآنجائی که فقط یک عامل یعنی (شیوه تولید)را عامل تاثیر گذار بر متغیر وابسته (بهای تمام شده تولید برق) مورد بررسی قرار می دهد لذا از تحلیل واریانس یک عامله ANOVA استفاده شد.و تی ستودنت (student’s t-test) برای پیش بینی تغییرات و تطبیق یک متغیر براساس متغیر دیگر استفاده می شود.

کلمات کلیدی : بهای تمام شده، کیلو وات ساعت برق، مولد های برق سیکل ترکیبی، مولد های برق گاز، مولد های برق بخار، مولد های برق باد.

فصـل اول
کلیـات تحقیق

۱-۱مقدمه:

از اهمیت و ارزش ارزنده برق که یکی از زیر بنایی ترین صنعت در فرایند توسعه اقتصادی کشور است نمی توان ساده گذشت این صنعت که در ایجاد زیر ساخت های توسعه نقشی اساسی دارد. بستر لازم را برای پویایی و رشد کشور در زمینه های گوناگون اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و اجتماعی فراهم می سازد. حرکت کشور در مسیر توسعه اقتصادی و ارتقاء سطح رفاه عمومی اجتماعی، تلاش مداومی در افزایش ظرفیت های تولید برق را طلب می کند. پیشرفت روز افزون و سریع فن آوری ها همراه با افزایش رقابت در عرصه اقتصادی جهانی، فعالان تولید را ناگزیر به تولید محصولات با کیفیت و در عین حال با قیمت تمام شده کمتر نموده است. که یکی از اساسی ترین اهداف مدیران آگاه و با تجربه امروزی که در راه رسیـدن به آن قدم بر می دارند، تعیین قیمت تمام شده تولید و همچنین تعیین بهای فروش کالا و نتیجتا تعیین سود ناخالص آن است. حسابداری یکی از ابزار های کارآمدی است که در رسیدن به این هدف با ایجاد سیستم های کنترلی مناسب هزینه یابی بر مبنای مراکز هزینه و مسئولیت که منجر به تهیه گزارشات بمـوقع و قابل اتکا کـه متناسب با نوع تولید پیش بینی شده و تولیدات آتی می باشد تسهیل می نماید. در صنعت برق، با توجه به عدم امکان ذخیره سازی انرژی الکتریکی و همچنین وجود روش های متنوع تولید، وظیفه تعیین بهای تمام شده تولید برق در هر یک از روش ها، یکی از مهمترین نیاز های اطلاعاتی جهت برنامه ریزی تولید است. در ایران با توجه به سیاست وزارت نیرو مبنی بر ایجاد بازار برق جهت خریدن برق با کمترین قیمت ممکن، ضرورت تعیین بهای تمام شده برق را توجیه می نماید. از آنجایی که برق تولید شده برای اینکه به مرحله مصرف برسد می بایست دومرحله دیگر از جمله انتقال و توزیع را طی نماید و هر مرحله خود دارای هزینه هایی است که باعث افزایش بهای تمام شده برق می شود. با توجه به اینکه دراین پژوهش در پی مشخص نمودن شیوه تولید با کمترین بهای تمام شده برق در مرحله تولید هستیم، لذا قدم نخست محاسبه بهای تمام شده تولید برق در نیرو گاه هاست. به همین دلیل بکار گیری تکنیک های حسابداری و سیستم مدیریت هزینه ها برای شرکت های مدیریت تولید برق ضروری است(سیف الهی، ۱۳۸۲).
در این پژوهش سعی گردیده که با شناسایی مراکز هزینه درشرکتهای مـدیریت تولید، قیمت تمام شده هر کـیلو وات ساعت برق تولیدی در چهار روش سیکل ترکـیبی، گازی، بخاری وبادی برای سه سال متوالی ۱۳۸۹لغایت۱۳۹۱محاسبه، مقایسه و در پایان روش بهینه با بهای تمام شده کمتر شناسایی و پیشنهادات لازم ارائه گــردد. با این امــید که حاصل این تحقیق بتواند کمکی در مشخص نمودن روش های بهینه تولید از نظر بهای تمام شده در صنعت برق کشور نماید.

۱-۲ بیان مسئله پژوهش:

در جهان امروز، صنعت برق بعنوان یکی از صنایع مادر و پایه ای محسوب می گردد. افزایش نیاز روزافزون این صنعت که بدلیل افزایش جمعیت جهان و پیشرفت تکنولوژی حاکم بر آن می باشد موجب افزایش مصرف برق خواهد شد. کشور ما ایران نیز با این مشکل مواجه است و می بایست بطور مداوم منابع و تاسیسات تولید برق خود را گسترش دهد. لذا لازم است در زمان تصمیم گیری نسبت به گسترش تاسیسات برق آنهم با وجود تولید برق به روش های متفاوت که نیازمند تاسیسات خاص خود بوده بررسی های اقتصادی بعمل آورد. در این بررسی محاسبه قیمت تمام شده کالای تولید شده از جمله موارد اساسی و تعیین کننده می باشد که می تواند سایر عوامل موثر در تصمیم گیری را تحت الشعاع خود قرار دهد. ضمنا از آنجایی که توانایی رقابت در بازارهای داخلی و جهانی یکی از اهداف عالیه صنعت برق ایران می باشد، این صنعت ضمن نزدیک نمودن خود به استانداردها و بازارهای اقتصادی در پی تولید برق به حداقل بهای ممکن با بهره گرفتن از تکنولوژی پیشرفته در شرایط اقتصادی فعلی می باشد. از طرفی چون در بازارهای اقتصادی بخش عمده ای از بهای تمام شده یک واحد کالا شامل انرژی تخصیص یافته به آن می باشد هر چه قیمت این انرژی پایین تر و واقعی تر باشد شرایط رقابت و فعالیت های اقتصادی برای سایر صنوف نیز فراهم می گردد(سیف الهی،۱۳۸۲). عمده مشکل صنعت برق در کشور ایران ریشه در ساختار مالکیت و مدیریت این صنعت دارد. تمرکز مالکیت بر مبنای بخش عمومی و دولتی و همچنین افرایش سطوح سازمانی این صنعت را با کمبود منابع مالی برای سرمایه گذاری متناسب با توسعه نموده است (وزارت نیرومطالعات در امور انرژی). این پژوهش به دنبال مقایسه بهای تمام شده چهار روش تولیدی (سیکل ترکیبی، گازی، بخاری و بادی) درسطح شرکت های تولید کننده می باشد. مسئله اساسی مورد بررسی این تحقیق اینست که در کدام یک از این چهار روش، قیمت تمام شده تولید پایین تر است؟

۱-۳ ضرورت و انگیزه پژوهش:

از جمله ابزارهای مدیریت در برنامه ریزی و کنترل و حرکت در مسیر اهداف عالیه سازمان و دسترسی به اطلاعات جهت پیش بینی های آتی، بودجه بندی ودر نهایت تصمیم گیری می باشد. بررسی نحوه عملکرد و سطح کارایی شرکت های مدیریت تولید برق از بعد قیمت تمام شده برق، آنهم با وجود شیوه های مختلف تولید یعنی سیکل ترکیبی، گازی، بخاری و بادی با یک روش به صرفه تولیدی، لازم به نظر می رسد. چه بسا که با تشخیص و استقرار یک روش مناسب تولیدی، زمینه رسیدن به ابزارهای مناسب مدیریتی جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی تا رفع بحران از این صنعت را فراهم می سازد. همچنین صنعت برق ایران که یک صنعت کلان محسوب شده و از زیر ساخت های توسعه اقتصادی می باشد اتخاذ یک روش مناسب و با صرفه اقتصادی جهت تولید برق از بین روش های موجود می تواند منجر به حفظ منابع ملی شود. اولین گام در تصمیم گیری نسبت به این مساله، تعیین روش تولیدی است که شامل قیمت تمام شده بهینه از نظر مالی باشد(سیف الهی، ۱۳۸۲).از دیدگاه مالی روش بهینه تولید در صنعت حفظ راندمان است، برای کسب راندمان تولید می بایست هزینه های تولید را کاهش داد و از طرفی مقدار تولید را نیز افزایش داد، با توجه به اینکه تجهیزات تولید برق توان تولیدی ثابت دارند امکان افزایش تولید وجود ندارد و با توجه به ماهیت ثابت هزینه ها در نیروگاه های تولید برق، امکان کاهش هزینه ها وجود ندارد زیرا در صنعت برق با توجه به قوانین تدوین شده و ساختار منظم این صنعت انعطاف پذیری هزینه ها در این صنعت را غیر ممکن نموده است. این محدودیت باعث گردیده که حفظ راندمان در فرایند تولید ممکن نشود اما می توان با انتخاب شیوه های تولید با تجهیزات با راندمان، متنوع نمودن و تغییر منابع تولید از سوخت های فسیلی به منابع تجدید پذیر به این هدف دست یافت.
۱-۴ اهداف پژوهش:
هدف این پژوهش بررسی و معرفی روش تولید برق بهینه از دیدگــاه مـالی می باشد. جهت رسیدن به این اهداف می بایست سیستم در حال اجرای بهای تمام شده تولید برق بررسی و با شناسایی مشکلات موجود در هزینه یابی و محدودیت های حاکم بر کل سیستم که از دیگر اهداف ضمنی این تحقیق بوده بهای تمام شده تولید برق به چهار روش سیکل ترکیبی، گازی، بخاری و بادی در قالب روش های گزارشگری مناسب مالی ارائه و پس از بررسی و تطبیق آنها با یکدیگر در نهایت روش تولید برق بهینه از دیدگاه مالی معرفی می گردد(سیف الهی،۱۳۸۲). هدف اصلی این تحقیق در پی بررسی وتعیین بهای تمام شده یک کیلووات ساعت برق تولید شده بوسیله چهار روش تولید: سیکل ترکیبی، گازی، بخاری و بادی است.
از دیدگاه فنی مهندسی با توجه به محدودیت های موجود برای روش های بادی، از روش تولید سیکل ترکیبی جهت صرفه جویی و افزایش راندمان استفاده می شود. اما اینکه آیا این مطلب از دیدگاه مالی نیز مورد تایید است نیاز به تجزیه و تحلیل دارد(سیف الهی،۱۳۸۲). در این تحقیق تولید برق طی روش های مختلف تولید سیکل ترکیبی، گازی، بخاری و بادی در استان گیلان فقط منحصر به سه نیروگاه های سیکل ترکیبی شرکت مدیریت تولید برق گیلان، شرکت مدیریت تولید برق گازی و بخاری شهید بهشتی لوشان و شرکت مدیریت تولید برق بادی سبز منجیل می باشد. این سه نیروگاه به عنوان نمونه جهت مطالعه موردی انتخاب شده و اطلاعات حسابداری مربوط به بهای تمام شده چهار روش تولید برق بررسی و سپس میانگین بهای تمام شده هر یک از چهار روش در طول محدوده زمانی تحقیق محاسبه و مقایسه خواهند شد. البته شرکت های دیگری نیز در استان گیلان به تولید برق مشغول می باشند از جمله شرکت مدیریت تولید برق پره سر که طی قراردادBOT مورد بهره برداری قرار می گیرد و ساختار مالکیت آن با شرکت های تحت پوشش وزارت نیرو تفاوت دارد و همچنین تا زمان اجرای این پژوهش تمامی واحد های تولیدی آن راه اندازی نگردیده و شرکت تولید برق آبی سد منجیل، نیز با ابراز اینکه بدلیل کاهش حجم آب های ذخیره شده در پشت سد بنا به شرایط نا مساعد جوی، چند دهه اخیر از سد منجیل فقط در فصول کشاورزی جهت آبیاری سطوح مزارع زیرکشت استان استفاده می گردد لذا از دو شرکت فوق در جامعه آماری این پژوهش استفاده نگردید.

۱-۵ بیان موضوع تحقیق :

۱-۶ فرضیه اصلی:

میانگین بهای تمام شده تولید یک کیلو وات ساعت برق در نیروگاه ها با مولد های تولید سیکل ترکــیبی، گـــازی، بخـــاری و بادی با یکدیگر متفاوت می باشد.

۱-۸ روش جمع آوری اطلاعات

-مطالعه اسناد مدارک شامل :
۱- مطالعه اسناد و مدارک موجود
۲- صورتهای مالی شرکتهای مدیریت تولید برق
پس از جمع آوری اطلاعات، قیمت تمام شده یک کیلو وات ساعت برق تولیدی هر یک ازروش های تولید در طول دوره مورد بررسی، محاسبه می شود سپس برای استنباط آماری اقدام به محاسبه میانگین و انحراف معیار نمونه آماری نموده و برای آزمون تحقیق ازآنجائی که فقط یک عامل یعنی (شیوه تولید)را عامل تاثیر گذار بر متغیر وابسته (بهای تمام شده تولید برق) مورد بررسی قرار می دهد به شیوه پارامتری از تحلیل واریانس یک عامله ANOVA استفاده و برای آزمون پیش فرض های تحلیل واریانس از آزمون Kolmogorov-Smirnov و جهت آزمودن برابری واریانس از آماره levene استفاده شده و درصورت عدم احراز پیش شرط های آنالیز واریانس با شیوه ناپارامتری Man – Whitney U به محاسبه داده ها ادامه داده می شود. تمامی محاسبات توسط نرم افزار های Excel و Spss انجام گرفت. مدل های مورد استفاده به شرح زیر است:
مدل نظری تحقیق
متغیر مستقل متغیر وابسته
بهای تمام شده یک کیلو وات ساعت برق
شیوه های تولید برق با مولد های سیکل ترکیبی، گاز، بخار و باد

۱-۹ مدلهای آماری تحلیل واریانس یک عامله

Y_ij=µ+ɑ_i +Ɛ_ij i=1,2,3,….k j=1,2,3,….k
که در آن Y_ij متغیر وابسته گروه i- ام ومشاهده j- ام، ɑ_i اثر سطح i- ام متغیر مستقل و Ɛ_ijخطا می باشد.
میانگین (Mean)
واریانس   =
انحراف معیار
آزمون t با دو نمونه مستقل برای واریانس های برابر
که در آن s² برابر است با:

۱-۱۰تحلیل واریانس

تحلیل واریانس روشی است که می توان میزان انحرافات کل در مجموعه داده ها را به مولفه هایی افراز کرد. هر مولفه به دلیلی قابل تشخیص بوده، می توان آن را به یک منبع انحراف نسبت داد. علاوه بر این، یک مولفه، انحراف حاصل از عامل های کنترل نشده و خطاهای تصادفی مربوط به اندازه های پاسخ ها را نشان می دهد. نکته کلیدی در تحلیل واریانس این است که هر چقدر عاملی تاثیر بیشتری داشته باشد، واریانسی که ایجاد می کند بیشتر خواهد بود(آذر و مومنی، ۱۳۹۰، ص۱۵۰).
به زبان ساده، هدف از تحلیل واریانس یک عامله، بررسی و مقایسه میانگین یک متغیر مستقل طبقه ای دارای بیش از دو سطح و در تحلیل واریانس دو عامله هدف بررسی و مقایسه میانگین یک متغیر وابسته بر حسب دو متغیر مستقل طبقه ای است. فلسفه زیر بنایی تحلیل واریانس، بررسی و مقایسه تغییرات بین موردی و درون موردی است. در واقع هدف تحلیل واریانس این است که کل تغییرات مربوط به متغییر وابسته را به یک سری تغییرات بین موردی و درون موردی افراز کند و ببیند که تغییرات درون موردی دارای اثر قابل ملاحظه با اثرات بین موردی است (آذر و مومنی، ۱۳۹۰،ص۱۵۲).
در این پژوهش چون تاثیر یک عامل، شیوه تولید را بر بهای تمام شده تولید برق مورد بررسی قرار می دهد لذا از تحلیل واریانس یک عامله استفاده می شود.
۱-۱۱ قلمرو زمانی تحقیق:
از آنجایی که داده های این پژوهش در مدت دو ماه گرد آوری شده و همچنین پیش از این پژوهش دیگری توسط گروه ما در این شرکت ها انجام نگرفته و این پژوهش در پی تکمیل پژوهش پیشین نیست لذا این پژوهش سرشت مقطعی دارد و میانگین بهای تمام شده سه شرکت را در سال های ۱۳۸۹ لغایت ۱۳۹۱ مورد بررسی قرار می دهد.
۱-۱۲ قلمرو مکانی تحقیق:
این پژوهش از نظر قلمرو مکانی در استان گیلان که شامل سه نیروگاه تولید برق با نام های شرکت مدیریت تولید برق گیلان با مولد سیکل ترکیبی، شرکت مدیریت تولید برق شهید بهشتی لوشان با مولد گاز و بخار و شرکت مدیریت تولید برق سبز منجیل با مولد باد می باشد .
۱-۱۳ تعاریف مفهومی و عملیاتی
به جهت مفهومی نمودن اهداف تحقیق با توضیحاتی در باره اهمیت موضوع و میزان حساسیت بحران موجود در صنعت برق اقدام نموده تا با تدایی ماهیت و ملموس نمودن پدیده تحقیق بتوان کمکی به فرایند منطقی تدوین فرضیه ها نمود. گرچه تعاریف مفهومی و عملیاتی بیشتر در علوم تحقیقات رفتاری که به بررسی رفتار هایی مانند رضایتمندی و یا سبک مدیریت می پردازد دارای اهمیت است زیرا این تعاریف ممکن است در نهله فکری مختلف، دارای معانی مختلف باشد بدین ترتیب پژوهشگر باید مفاهیم به کار برده شده در پژوهش خود را، به خوبی تشخیص و تعریف نماید(سرمد، بازرگان،حجازی،۱۳۸۳). در توصیف بحران موجود در صنعت برق خصوصا در بهای تمام شده این محصول که از قوانین اقتصادی عرضه و تقاضا تبعیت نمی کند و متعادل با بهای تمام شده این محصول نیست و همچنین به دلیل عدم تامین منابع مالی دولت جهت تداوم حمایت این محصول، به ناچار می بایست تولید این محصول را به بخش خصوصی واگذار نمود بنا به شرایط ویژه موجود بخش خصوصی نیاز به متعادل ساختن بهای تمام شده دارد تا حاشیه سود سرمایه گذاری آن تامین گردد. این امر نیاز به تجزیه و تحلیل هر چه بیشتر بهای تمام شده هر بخش از این صنعت را می طلبد زیرا محصول برق پر مخاطب ترین محصول است و تبعات آن به همه اقشار جامعه انتقال می یابد.
فصـل دوم
مرور منابع
وادبیات تحقیق
و پیشینه تحقیق
۲-۱ فصل دوم: مرورمنابع و ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق
۲-۱-۱ بخش اول مرور منابع:
هدف اولیه حسابداری فراهم آوردن اطلاعات مالی مرتبط با یک واحد اقتصادی است. بنابراین، حسابداری با ثبت و گزارش اطلاعات مالی به گروه های مختلف استفاده کنندگان از این اطلاعات،سرو کار دارد. مدیران با بهره گرفتن از اطلاعات مالی است که می توانند به امر برنامه ریزی و کنترل فعالیت های حوزه مدیریت خود بپردازند. افرادو گروه های خارج از این قلمرو های مدیریتی نیز به اطلاعات مالی نیاز دارند، به ویژه آنها که در تامین مالی موسسات و شرکت ها نقش دارند. هرچه نیاز گروه های مختلف استفاده کننده از اطلاعات مالی بیشتر می شود، مفهوم حسابداری نیز برای تطابق با این نیاز ها متحول تر میشود به نحوی که تمامی حوزه های اطلاعاتی مالی را به نحوی با منافع استفاده کنندگان از این اطلاعات مرتبط است، در برگیرد. حسابداری، هرروزه نقشی اساسی تر در تمامی بخش های اقتصادی یافته و به ویژه با ظهور کامپیوتر ها و گسترش استفاده از آنها در شرکت ها و موسسات مختلف، بر اهمیت و نقش واقعی آن افزوده می گردد. افراد و موسسات گوناگون نظیر بیمارستانها، مدارس، موسسات دینی و خیریه دوایر دولتی از یکسو و شرکت ها و واحدهای مختلف تولیدی-تجاری از سوی دیگرباید اطلاعات لازم در مورد درآمد ها و مخارج خود را براساس اصول حسابداری تهیه کنند.در سالهای اخیر توجه مدیران به حسابداری بهای تمام شده روز به روز بیشتر شده است و مدیران بیشتری به دانستن اطلاعات مربوط به بهای تمام شده فعالیت های موسسات خودعلاقه مند شده اند. بارشد تکنولوژی پردازش اطلاعات و گسترش استفاده از کامپیوتر ها، سیستم های حسابداری صنعتی نیز در گیر با تحولات جدی بوده اند. حسابداری بهای تمام شده به ویژه در سازمان هایی که با رقابت بیشتری مواجه اند، مورد توجه و کاربرد قرار می گیرد. روند رو به تزاید رقابت در این قبیل صنایع و موسسات سبب شده است تا اهمیت و ارزش اطلاعات مربوط به بهای تمام شده و برآوردهای ناشی از دسترسی به این اطلاعات هرچه بیشتر آشکار شود. امروزه مدیران بیش از هر زمان دیگری نیاز دارند بدانند کدامیک ازمحصولاتشان سود آورترند و کدامیک از اقلام بهای تمام شده بیشتر باید مورد کنترل و تحت مراقبت قرار گیرند (عرب مازار ،۱۳۸۶،ص۱۳).
حسابداری عبارت از مجموعه قواعد و روشهایی است که با بکار گیری آنها، اطلاعات مالی و اقتصادی یک موسسه گردآوری، طبقه بندی و به شکل گزارشهای حسابداری تلخیص می شود و برای تصمیم گیری در اختیار اشخاص ذیعلاقه و ذینفع قرار می گیرد . این اشخاص می خواهند از وضعیت مالی، نتایج عملیات و همچنین دورنمای آینده موسسه مطلع شوند. پیش بینی آینده همیشه با ابهامات فراوانی همراه است، اما جمع
آوری و تفسیر اطلاعات حسابداری نقش اساسی در پیش بینی و برنامه ریزی مالی دارد. بنابر این حسابداری یک فعالیت حرفه ای خدماتی است که مراحل آن شامل : ثبت، طبقه بندی و تلخیص اطلاعات طبقه بندی شده به شکل گزارش های مالی برای واحد های انتفاعی یا غیر انتفاعی است و با رساندن اطلاعات حسابداری به اشخاص ذیعلاقه و ذینفع و تجزیه و تحلیل و تفسیر این اطلاعات به تصمیم گیریهای آگاهانه مالی و تجاری کمک می کند.توجه به ضرورتهای حسابداری به درک مفاهیم حسابداری کمک می کند.