HDPE

High-Density Polyethylene

LDPE

Low-Density Polyethylene

مقدمه‌
مقدمه
امروزه اکثر مردم جهان توجه بیشتری به حفاظت از محیط زیست و منابع زیستی دارند. این حساسیت مثبت تا به آن­جا شدت گرفته­است که حتی صاحبان صنایع سعی دارند با بهره گرفتن از آن گامی موثر در جهت مقبولیت کالای مورد عرضه خود به مشتریان برداشته و رعایت نکات زیست­محیطی را به عنوان یک مزیت رقابتی مورد استفاده قرار دهند. در اکثر کشورها به این نتیجه رسیده ­اند که توسعه زمانی مداوم و پایدار می­گردد که هنگام استفاده از منابع محدود و غیرقابل تجدید، نهایت دقت مبذول گردیده و سعی شود از این منابع محدود محافظت گردد. دولت­ها نیز سعی دارند بیشتر از گذشته با وضع قوانین زیست‌محیطی (سبز) در این راستا فعالیت نمایند. به همین منظور استانداردهای مشخصی وضع شده­ است.
عوامل ذکر شده (تقاضای مشتریان، قوانین دولتی و استانداردهای وضع شده) به عنوان محرک، عامل ایجاد تغییراتی در این خصوص شده است. مدیریت این تغییرات در زنجیره تامین به همراه جریان اطلاعاتی که در کل زنجیره تامین وجود دارد، مفهوم نوینی را به نام مدیریت زنجیره تامین سبز معرفی می­نماید. استفاده از استراتژی­ های مدیریت زنجیره تامین سبز ^[۱]، باعث کاهش ضایعات، کاهش استفاده از منابع و به تبع آن کاهش مصرف انرژی و آلودگی محیط­زیست و ایجاد ارزش برای مشتریان می­ شود. این امر در نهایت باعث افزایش راندمان و بهبود عملکرد در سازمان­ها و شرکت­ها می­گردد ]۱[.

سازندگان در اواخر دهه ۱۹۸۰ از آنچه در قوانین مورد نیاز بود، فراتر رفته و به سمت رویکرد سبز در عملیات سیستم خود حرکت نمودند. یک امتیاز رقابتی برای کشورها و شرکت­ها، زنجیره تأمین موثر، کارا و استوار^[۲] می­باشد که به آنها در مواجه با آشفتگی­های محیطی و فشارهای رقابتی در حال افزایش کمک کند ]۲[. طراحی و بکارگیری شبکه زنجیره تأمین، یک تصمیم استراتژیک است که اثرات آن برای چندین سال ادامه دارد و در طی آن پارامترهای فضای تجاری (مانند تقاضای مشتریان) ممکن است تغییر یابد. بنابراین این پارامترها ماهیت غیرقطعی دارند و زنجیره تأمینی که طراحی می­ شود باید در مقابله با چنین عدم قطعیت­هایی استوار باشد] ۳ [.
تعریف مسأله
جهانی شدن اقتصاد و توسعه فن­آوری اطلاعات باعث گردیده بازار عرضه محور به شکل گسترده­ای به بازار تقاضا محور تغییر یابد و سازمان­ها برای حفظ و بقای خود به اهمیت ارضای نیاز مشتریان پی بردند. بر این اساس مدیریت زنجیره تأمین اهمیت پیدا می­ کند، زیرا ارضای نیازها و علایق مشتریان نه فقط توسط آخرین موجودیت چسبیده به مشتری یعنی محصول نهایی است، بلکه توسط سایر تأمین­کنندگان بالادست نیز صورت می‌گیرد.
در دیدگاه مرسوم و گذشته، مدیریت زنجیره تأمین شامل هدایت تمام اعضای زنجیره تأمین به صورت یکپارچه و هماهنگ با هدف بهبود عملکرد جهت ارتقای بهره­وری و سود بیشتر بود و مدیران زنجیره تأمین به دنبال تحویل سریع­تر کالا و خدمات، کاهش هزینه و افزایش کیفیت بودند، اما بهبود عملکرد زیست­محیطی زنجیره تأمین و اهمیت هزینه­ های اجتماعی و تخریب محیط زیست لحاظ نمی­گردید.
فشار مقررات دولتی برای اخذ استانداردهای زیست­محیطی از یک سو و رشد فزاینده تقاضای مشتریان برای عرضه محصولات سبز (بدون اثر مخرب بر محیط زیست) از سوی دیگر مفهوم زنجیره تأمین سبز و مدیریت آن را پدیدار ساخت. امروزه مدیران زنجیره تأمین سبز در شرکت‌های پیشرو از طریق ایجاد مطلوبیت و رضایتمندی از منظر زیست­محیطی در سراسر زنجیره تأمین می‌کوشند تا از لجستیک سبز و بهبود عملکرد محیطی خود در کل زنجیره تأمین به عنوان یک سلاح راهبردی جهت کسب مزیت رقابتی پایدار سود ببرند ]۴[.
مدل تصمیم ­گیری طراحی زنجیره تأمین در برگیرنده تعیین تعداد اجزای زنجیره، نظیر تأمین‌کنندگان مواد اولیه و قطعات مورد نیاز، تولید‌کنندگان و مونتاژ کنندگان، مراکز نگهداری و توزیع با هدف ارائه یک ترکیب مناسب از این اجزا می­باشد. هدف از ارائه این ترکیب که پیکربندی زنجیره در پی آن تعیین می‌گردد، آن است که محصولات در مقدار، زمان و مکان مناسب تولید و توزیع گردند ]۵[.
بهینه­سازی استوار یک تکنیک بهینه­سازی است که در فضای عدم قطعیت کامل با دو رویکرد سناریو محور و بازدارنده سعی بر ارائه مدل و جواب استوار دارد. استواری مدل، شدنی بودن و استواری جواب، نزدیک به بهینه بودن جواب­های ایجاد شده را در برابر ظهور حالات (مقادیر) مختلف پارامتر همراه با عدم قطعیت تضمین می­ کنند ]۶[.
اهمیت تحقیق
امروزه دیگر سازمان­ها نمی ­توانند به عنوان یک موجودیت مستقل و به عنوان تنها یک برند^[۳] در فضای کسب­و­کار و در صحنه رقابت حضور داشته باشند. اما این امر با حضور آن­ها در مجموعه زنجیره تأمین امکان­ پذیر خواهد بود. شدت یافتن رقابت و جهانی شدن بازارها و فشار مداوم بر سازمان‌ها بر عرضه­ی سریع‌تر محصولات منطبق بر نیاز مشتریان، منجر به آن شده است که سازمان‌ها مدیریت زنجیره تأمین را به عنوان یک راه‌حل اساسی برگزینند. از این رو دیگر موفقیت سازمان‌ها وابسته به توانایی آن­ها در یکپارچه ساختن و ایجاد هماهنگی در بین اجزای زنجیره تأمین خواهد بود ]۴[.
یکی از فعالیت‌های مهم سازمان در برنامه‌ریزی و مدیریت زنجیره تأمین، طراحی موثر زنجیره می‌باشد. در طراحی زنجیره تأمین تصمیم ­گیری پیرامون پیکربندی زنجیره اتخاذ می­گردد. بدین معنا که در سطح تصمیم ­گیری استراتژیک تعداد، مکان، ظرفیت و تکنولوژی هر یک از تسهیلات مشخص می‌گردد. در سطوح دیگر نظیر سطح تاکتیکی، تصمیماتی نظیر مدیریت جریان در بین تسهیلات مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نتیجه پیکربندی زنجیره تأمین اثراتی مشخص، تأثیرگذار و بلند مدت بر تصمیمات سطوح دیگر، منابع و سرمایه ­های سازمان خواهد داشت. از این رو می­توان گفت طراحی زنجیره تأمین نقش مهم و بسزایی را در موفقیت سازمان ایفا می‌کند ]۷[.
از سوی دیگر توجه به جریان محصولات برگشتی و مدیریت ضایعات و بازیافت نیز می‌تواند به موفقیت سازمان‌ها با توجه به قوانین و انتظارات مشتریان تأثیرگذار باشد. در این میان شرکت‌هایی نظیر کوداک^[۴]، زیراکس^[۵] و اچ پی^[۶] در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی نموده ­اند و موفقیت­های بسیاری را هم کسب کرده‌اند ]۸[.
در طراحی زنجیره تأمین به دلیل بلندمدت بودن افق برنامه­ ریزی، فرض قطعی بودن برخی از پارامترها کمی دور از واقعیت خواهد بود. عواملی نظیر تقاضا، تأمین مواد اولیه، قیمت مواد اولیه و محصول نهایی، مکان بازارها و موارد دیگری از این دست همگی با عدم قطعیت بسیاری در دوره عمر زنجیره تأمین همراه هستند ]۹[. از طرف دیگر حرکت به سمت بازارهای جهانی و ایجاد اتحادیه ­های فرامنطقه­ای نظیر اتحادیه اروپا و غیره، محیط اطراف و عوامل موثر در تصمیم ­گیری را با موارد جدیدی از عدم قطعیت مانند نرخ ارز و قابلیت اطمینان کانال­های توزیع همراه ساخته­است ]۷[. از این رو نیازمند یک زنجیره توأم استوار هستیم که در رویارویی با تغییرات محیطی حداقل تأثیرپذیری را از خود به نمایش گذارد.
اهداف تحقیق
از آنجایی که برنامه­ ریزی و مدیریت لجستیک تا حد زیادی بر حداقل کردن هزینه مرتبط با تولید و حمل محصولات تحت محدودیت­های مختلف مانند تجهیزات، ظرفیت، کارگران، مواد، بودجه و منابع دیگر تمرکز می­ کند ]۱۰[؛ در این پژوهش تلاش بر آن بوده ­است که با بهره­ گیری از تکنیک بهینه­سازی استوار، مدلی جهت طراحی زنجیره تأمین چند محصولی، تک دوره­ای، سه سطحی و همراه با در نظر گرفتن حداقل آلودگی و اثرات زیست­محیطی یعنی یک زنجیره تأمین سبز استوار ارائه گردد. بهینه‌سازی استوار این امکان را فراهم می­سازد تا جواب­های ایجاد شده توسط مدل، حداقل تأثیرپذیری را از پارامترهای همراه با عدم قطعیت موثر بر تصمیم ­گیری داشته باشند. مشکل اصلی یک مسأله مدیریت لجستیک، در روبرویی آن با عدم قطعیت آینده است. بیشتر مدل­های لجستیک بر اساس تجربه­شان احتمال اینکه در کدام­یک از متغیرها و یا پارامترهای آنها ممکن است عدم قطعیت وجود داشته باشد را می­دانند. یک تکنیک قوی برای حل مسائل بهینه­سازی احتمالی، برنامه­ ریزی استوار است که توسط مولوی و همکارانش^[۷] در سال ۱۹۹۵پیشنهاد شده است ]۱۰[.
هدف این تحقیق ارائه یک مدل جهت طراحی زنجیره تأمین با فرضیات مشخص و یک روش حل کارا برای آن است. از این رو اهداف میانی ذیل نیز مد نظر بوده است:
۱- شناخت سطوح تصمیم ­گیری در مدیریت و طراحی زنجیره تأمین
۲- شناخت عدم قطعیت و نحوه برخورد با آن در ادبیات موضوع
۳- بررسی توانایی­های بهینه­سازی استوار در طراحی زنجیره تأمین
۴- شناخت زنجیره تأمین سبز و روش Eco-indicator 99 برای کاهش اثرات زیست محیطی
نوآوری تحقیق
در حوزه­ زنجیره تأمین توام مقالات اندکی پارامتر همراه با عدم قطعیت را در مدل پیشنهادی خود در نظر گرفته­اند. اکثر این مقالات نیز از برنامه­ ریزی احتمالی بهره گرفته­اند و تنها کارا^[۸] ]۱۱[ و انوت^[۹] و پیشوایی و همکارانش در سال ۲۰۱۰ از تکنیک بهینه­سازی استوار برای برخورد با پارامتر همراه با عدم قطعیت بهره گرفته­اند. همچنین در اکثر مقالات تنها عدم قطعیت تقاضا و یا عدم قطعیت هزینه­ها در نظر گرفته شده است، اما در این رساله عدم قطعیت هر دو مورد هم تقاضا و هم هزینه به صورت توام بررسی شده است.
همچنین مدل­های ارائه شده فرضیات ساده­ای نظیر تک محصولی بودن را در نظر گرفته­اند و ما آن را به چند‌محصولی بسط داده­ایم. تفاوت دیگر این کار، در نظر گرفتن سبز بودن زنجیره به همراه بهینه‌سازی استوار آن بوده است که در مقاله­هایی که مطالعه شده به این شکل کار نشده است. در این مدل به دلیل اهمیت مبحث کیفیت محصولات و داشتن تجربه خوب مشتریان از این محصول، جریان برگشتی محصولات بی کیفیت را برخلاف مقالات دیگر که از مشتری در نظر می­گرفته‌اند، از مکان­های بازرسی که در همان مکان انبارش می­باشد، قرار داده­ایم.
در این پژوهش سعی بر آن بوده است با توجه به نقاط قابل بهبود در ادبیات موضوع، مدل توسعه یافته ارائه گردد.
راهنمای فصل­های رساله
این رساله شامل ۶ فصل و ۲ پیوست می‌باشد. در فصل ۱ ابتدا مقدمه­ای از اهمیت و ضرورت طراحی شبکه زنجیره تأمین سبز و استوار گفته شده است.
در فصل ۲ مقدمه‌ای از تعریف مدیریت زنجیره تأمین، تاریخچه آن، زنجیره تأمین سبز و معرفی روش بکار گرفته می‌شود و مراحل آن در محاسبه شاخص‌های زیست‌محیطی و مقدماتی در مورد عدم قطعیت و ریسک، انواع و تفاوت‌های آنها بیان خواهد گردید.
در فصل ۳ تاریخ ادبیات موضوع مورد مطالعه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ابتدا تاریخ ادبیات مربوط به طراحی زنجیره تأمین بیان می‌شود و سپس به بررسی چند نمونه از طراحی‌های زنجیره تأمین که با در نظر گرفتن عدم قطعیت هستند، پرداخته خواهد ‌شد و در نهایت نیز نمونه‌هایی از طراحی زنجیره تأمین سبز و طبقه‌بندی آن بررسی خواهد شد.
در فصل ۴ به تعریف مسأله مورد نظر و مدل‌سازی ریاضی آن می‌پردازیم. در ابتدا توابع هدف و محدودیت‌ها مشخص شده و سپس مدل بهینه‌سازی استوار مبتنی بر سناریو (دو مرحله‌ای) طراحی شده و به دنبال آن مدل استوار نهایی بر مبنای روش Mulvey توسعه داده می‌شود. روش خطی‌سازی مدل استوار نیز در قالب یک بخش در انتهای فصل توضیح داده خواهد ­شد.
در فصل ۵ مطالعه موردی بیان خواهد گردید و سپس مقادیر شاخص‌های زیست‌محیطی با توجه به مسأله صنعت لوله پلی اتیلن آبرسانی بدست می‌آید و در ادامه مقایسه نتایج مدل‌های قطعی و استوار انجام می‌شود و در نهایت نیز تحلیل حساسیت با تغییر پارامترهای مختلف انجام خواهد شد.
در فصل ۶ جمع‌بندی مطالب و نتایج رساله ذکر خواهد شد. در انتهای این فصل، پیشنهاداتی مطرح می‌شود تا زمینه تحقیقات آتی محققان گردد.
در پیوست ۱ تعدادی از جداول Eco-indicator که در محاسبه شاخص‌های زیست‌محیطی از آنها استفاده شده است را خواهیم آورد.
در پیوست ۲ کدنویسی‌های لینگو برای هر دو مدل قطعی و استوار آورده می‌شود.

زنجیره تأمین، مدیریت و طراحی آن
مدیریت زنجیره تأمین
مدیریت زنجیره تأمین شامل مدیریت جریان مواد و اطلاعات از تأمین­کنندگان و خریداران مواد خام تا مشتری نهایی می­باشد. شبکه­ ای از نهادهایی که در تولید و تحویل یک محصول تمام شده تا مشتری نهایی درگیر می­شوند، زنجیره تأمین نامیده می­ شود. هدف این است که همه افراد در زنجیره با یکدیگر همکاری کنند تا هزینه کلی کاهش یابد و کیفیت و سرعت تحویل محصولات و خدمات بهبود یابد. مدیریت زنجیره تأمین به رویکرد تیمی به وظایفی مانند بازاریابی، خرید، عملیات و مهندسی نیاز دارد که همه با یکدیگر همکاری کنند ]۴[.
تاریخچه زنجیره تأمین
واژه «زنجیره تأمین» در اواسط دهه ۷۰ ابداع شد. این واژه برای انتقال الکتریسیته به سمت مصرف کننده نهایی توسط بانبوری^[۱۰] استفاده شد. البته تا سال ۱۹۸۰ که عبارت «مدیریت زنجیره تأمین» به عنوان یک مفهوم مطرح شد به کار گرفته نشد. الیور و همکاران^[۱۱] منافع بالقوه یکپارچه­سازی فعالیت‌های داخلی کسب و­کار شامل خرید، تولید، توزیع و فروش در یک چارچوب منسجم را مورد بحث قرار دادند. استیون^[۱۲] مدیریت زنجیره تأمین را به عنوان یکپارچگی فعالیت­های کسب­و­کار درگیر در جریان مواد و اطلاعات از ورودی به خروجی پایانی کسب‌و‌کار تعریف نمود. به گفته هارتلند^[۱۳] روابط دوتایی و یا چندتایی بین تأمین­کنندگان در حال تبدیل شدن به بخشی از فرایند زنجیره تأمین است.
به عنوان یک تعریف جامع، مدیریت زنجیره تأمین^[۱۴] نظارت بر مواد، اطلاعات و جریان مالی است که در یک فرایند از تأمین­کننده به تولید­کننده و سپس عمده فروش، خرده فروش و مصرف کننده حرکت می­نماید ]۱۲[.
زنجیره تأمین سیستمی متشکل از تسهیلات و فعالیت­ها می­باشد که به صورت توام با یکدیگر در راستای هدف تدارک، تولید و توزیع کالاها به مشتریان کار می­ کنند. مدیریت زنجیره تأمین مجموعه ­ای از روش­هایی است که برای ایجاد همسویی و هماهنگی کارای تأمین­کنندگان، تولید­کنندگان، مراکز نگهداری و خرده فروشان به کار می­رود تا کالاهای مورد نظر با مقدار مورد نظر و در زمان و مکان مناسب با کمترین هزینه ممکن (بیشترین درآمد ممکن) و با سطح سرویس مطلوب در اختیار مشتریان قرار گیرد ]۱۳[.
شکل ۲-۱ یک شبکه زنجیره تأمین را با جریان­های رو به جلو و معکوس نمایش می­دهد.
شکل ‏۲‑۱: نمایش پیکربندی زنجیره تأمین
تصمیمات مدیریت زنجیره تأمین
در تعریف فوق فرض بر آنست که ساختار و پیکره­ی زنجیره تأمین معلوم است و هدف آن است که با انجام بهترین برنامه­ ریزی در نحوه حرکت مواد در طول زنجیره بتوان هزینه کل سیستم (درآمد کل سیستم) را کمینه (بیشینه) ساخت. در نتیجه ساختار فیزیکی شبکه زنجیره تأمین به وضوح بر عملکرد آن تأثیرگذار است. از این رو طراحی کارای یک زنجیره تأمین می ­تواند حرکت مواد را در طول زنجیره بسیار تسهیل نماید. تصمیمات اساسی مربوط به طراحی ساختار زنجیره و پیکربندی آن عبارتند از:

دانشگاه تهران
دانشکده حقوق و علوم سیاسی
بررسی«اصل عدم ولایت نسبت به دیگری» در حقوق خصوصی
استاد راهنما:
آقای دکتر حسن بادینی
استاد مشاور:
آقای دکتر حسن جعفری‌تبار
استاد داور:
خانم دکتر لعیا جنیدی
دانشجو:
ابراهیم عابدی‌فیروزجائی
پایان‌نامه جهت دریافت درجه‌ی کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی
سال تحصیلی:۸۹-۱۳۸۸،شهریور ۱۳۸۹
«در موردی که شخص درباره دیگری تصمیم می‌گیرد، همیشه امکان بی‌‌عدالتی وجود دارد ولی هنگامی که برای خود امری را می‌خواهد دیگر احتمال وقوع هیچ ظلمینمی رود. » (کانت).

نقل از کاتوزیان، دکتر ناصر، فلسفه حقوق، ج۱، ش ۲۷ وش ۱۶۸، ص ۴۵۱ - نظریه عمومی تعهّدات، ش ۲۰، ص۳۹٫
«انتظار فضیلت داشتن اززنان تا زمانی که تا حدی از مردان مستقل نشوند بیهوده است، حتی توقع استحکام در عطوفت‌های طبیعی که از آنها همسران و مادران نیکویی می‌سازد نیز بیهوده است. زنان تا زمانی که کاملاً وابسته به شوهرانشان باشند حیله‌گر، فرومایه و خودخواه باقی می‌مانند».
(To expect virtue from women till they are, in some degree, independent of men; nay, it is vain to expect that strength of natural affection, which would make them good wives and good mothers. Whilst they are absolutely dependent on their husbands, they will be cunning, mean, and selfish.)
Wollstonecraft, marry, (۱۷۹۲).A Vindication of the Rights of women: 89. At:http://manybooks.net/titles/wollstonetext02vorow10.html.
سپاس و قدر دانی:
از استادم دکتر بادینی عزیزکه در مدّت نگارش پایان نامه،نزدشان هم حقوق آموختم وهم اخلاق،،به خاطرپیشنهاد موضوع و پذیرش راهنمایی آن و کمک در تدوین پایان نامه بسیار سپاسگذارم.
ازدکتر جعفری تبار بزرگ برای پذیرش مشاوره این پایان نامه و ارائه راهنمایی های ارزنده چه به صورت مستقیم وچه از طریق نوشته هایشان ، نهایت سپاس را دارم.
از دوست بسیار خوبم سیّد علی خراسانی به خاطرلطف نمودن کتابهایشان و کمک در ویرایش پایان نامه بسیار متشکّرم.
تقدیم به :
خانواده ام به خاطر زحماتی که برای من متحمّل شدند،
پارسی نیک آیین،حکیم ،دکترحسن جعفری تبار به خاطر صرف وجودشان ،
هم میهن لایق وعزیزم دکتر فرزین دهدار به خاطر لطفی که در حقّ این حقیر نموده اند.
ص
فهرست مطالب
چکیده………………………………………………………………………………………………………………………..۱
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………۲
فصل نخست : مفاهیم ومبانی
مبحث نخست:ولایت و رابطه آن با سایر مفاهیم دیگر……………………………۱۴
گفتار نخست: ولایت ……………………………………………………………………………………..۱۵
الف: مفهوم ولایت………………………………………………………………………………………………….۱۵
مفهوم لغوی ولایت……………………………………………………………………………………….۱۵
۲-مفهوم اصطلاحی ولایت ………………………………………………………………………………….۱۶
ب :ارکان ولایت……………………………………………………………………………………………………….۲۰
شخص صاحب ولایت………………………………………………………………………………………۲۰
شخص تحت ولایت……………………………………………………………………………………..۲۰
۳- موضوع ولایت………………………………………………………………………….۲۱
ج :اقسام ولایت………………………………………………………………………………………..
۱- ولایت استقلالی و ولایت غیر استقلالی…………………………..………………۲۲
۲ -ولایت سلبی و ولایت ایجابی……………………..…………………..۲۳
۳-ولایتاختیاری و ولایت اجباری……………………………………………………………….
ب ولایت بر دیگری…………………………………………….…………………۲۶
گفتار دوم :رابطه ولایت با مفاهیم دیگر……………….………………………..…۲۸

اهتمام فوق‌العاده امیرالمؤمنین (ع) به سنت وقف، با توجه به درایت و حکمت بی‌نظیر ایشان، حاکی از اهمیت این سنت در مکتب اقتصادی اسلام است؛ و با توجه به این رویکرد امام (ع) شایسته است که وقف به عنوان یک نهاد مؤثر اقتصادی مورد توجه قرار گیرد. ویژگی عمده وقف به این است که کارکردهای اقتصادی آن تا حدود زیادی متفاوت از کارکردهای دو بخش مرسوم اقتصاد؛ بخش خصوصی و بخش عمومی است. زیرا وقف به لحاظ ارتباط موارد مصرف آن با تأمین نیازهای عمومی، مشابه نهادهای بخش عمومی است. ولی از این جهت که منابع مالی و مدیریت آن اصالتاً به عهده بخش خصوصی است، همانند نهادهای بخش خصوصی است. از این رو در اقتصاد جدید این‌گونه نهادها، به عنوان بخش سوم اقتصاد شناخته می‌شوند.
در تعیین موارد مصرف وقف، ضمن این‌که امام (ع) تمامی نیازمندان و واماندگان را مد نظر داشته‌اند اولویت ویژه‌ای هم به صله ارحام داده‌اند؛ و این نکته از نظر تربیتی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است.
با نگاه به زندگی امیرالمؤمنین علی (ع) متوجه می‌شویم ایشان مصداق کامل یک انسان مقید به انجام فرامین الهی و دستورات مکتب اسلام است. مختصر روایاتی که در این بخش ذکر شد گوشه‌ای از سیره حضرت (ع) بود که می‌تواند الگویی بارز برای مردم جامعه باشد. چه آن‌هایی که در طبقه ضعیف جامعه هستند و چه آن‌هایی که طبقه مرفهین جامعه قرار دارند. آن چیزی که مهم است این است که همه مردم در صدد رفع فقر از جامعه باشند و فقط به دنبال رفاه و منفعت شخصی خویش نباشند. الگو گیری از امیر مؤمنان (ع) در مواردی که ذکر کردیم می‌تواند تا حد قابل توجهی از فقر جامعه بکاهد.

جمع‌بندی
در این فصل راه‌کارهای قولی و عملی امیرالمؤمنین (ع) را از احادیث و روایات ایشان استخراج کرده و در دو بخش راه‌کارهای ساختاری و زیربنایی و راه‌کارهای موردی و روبنایی به تفصیل بیان کردیم.
در بخش راه‌کارهای ساختاری و زیربنایی، اصلاحاتی که حضرت (ع) در نظام‌های تولید، توزیع و مصرف انجام دادند را ذکر کردیم.
کارآفرینی، توسعه تجارت و رونق کشاورزی از عمده اصلاحات ایشان در نظام تولید بود. اصلاحاتی که حضرت (ع) در نظام توزیع انجام دادند عبارت‌اند از: مواسات در تقسیم بیت‌المال، عدم تأخیر در پخش اموال عمومی، و اختصاص‌دادن بودجه‌ای از بیت‌المال برای کمک به فقرا. آخرین بخش از اصلاحات ایشان در بخش مصرف بود که به مواردی چون فرهنگ‌سازی در جهت مصرف صحیح، نظارت بر ساده‌زیستی کارگزاران و منع فقرا از ذلت در برابر اغنیا می‌توان اشاره کرد.
اقدامات دیگری که امیرالمؤمنین (ع) در مبارزه با فقر انجام دادند، راه‌کارهای موردی و روبنایی بود. دستگیری از نیازمندان از طریق واجبات و مستحبات مالی، و برقراری عدالت و عدم تبعیض بود که جزو مهم‌ترین راه‌کارهای ایشان در این بخش بود. آخرین راه‌کاری هم که ما در این بخش آوردیم، سبک زندگی شخصی حضرت (ع) بود که با توجه به منصبی که ایشان در حکومت داشتند، الگوی همه مسلمانان بودند و رفتاری اثرگذار در بین مردم جامعه داشتند.
در فصل بعد که فصل پایانی این نوشتار است، سعی داریم بر اساس راه‌کارهای حضرت (ع) که در این فصل آوردیم، راه‌حلی جامع برای فقرزدایی جهت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه دهیم.
نمودار ۴-۱ - خلاصه فصل ۴
منبع: یافته‌های تحقیق
منبع: یافته‌های تحقیق
فصل پنجم: راه‌کارهای فقرزدایی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر اساس حکمت علوی
مقدمه
فقر این پدیده شوم که در تاریخ بشری قدمت دیرینه دارد، مسائل گسترده‌ای را رقم زده است. معضلی بزرگ و بیماری صعب‌العلاج که ذهن و اندیشه بسیاری از سیاست‌مداران و دانشمندان علوم مختلف را به خود معطوف نموده است. علی‌رغم تلاش‌های عظیمی که در جهت حذف و ریشه‌کنی فقر در جهان صورت گرفته نتایج چندان قابل توجهی از آن گرفته نشده است. به استناد آمارهای ارائه‌شده از سوی UNDP^[61] دهه ۱۹۹۰ دهه یأس و ناامیدی بود. در حال حاضر ۵۴ کشور نسبت سال ۱۹۹۰ فقیرتر شده‌اند. درآمد ۵۷ درصد فقیرترین افراد جهان به اندازه یک درصد ثروتمندترین افراد جهان هست. درآمد ۲۵ میلیون آمریکایی ثروتمند به‌اندازه درآمد تقریباً ۲ میلیارد نفر در جهان است. این مسأله موجب گردیده است که در قرن جدید تعهد و تضمین بی‌سابقه‌ای برای رهایی از فقر در جهان آغاز شود (غفرانی و دیگران، ۱۳۸۲).
در کشور ما نیز از سال‌های پس از انقلاب تاکنون، بر اساس رویکرد قانون اساسی، تلاش‌های بسیاری برای برقراری عدالت اجتماعی و محرومیت‌زدایی از طریق اقدامات برنامه‌ای و اجرایی دولت و نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد انجام‌شده است. اما پس از ربع قرن، ارزیابی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد این تلاش‌ها، با وجود صرف منابع مالی و انسانی نسبتاً قابل توجه، از اثربخشی مورد انتظار در کاهش فقر و محرومیت برخوردار نبوده‌اند (متوسلی، ۱۳۸۶).‌
در این فصل ابتدا به بررسی وضعیت فقر در کشور طی دهه گذشته و آسیب‌شناسی برنامه‌های فقرزدایی در برنامه‌های توسعه اول تا چهارم می‌پردازیم. پس از آن راه‌کارهای مبارزه با فقر در الگوی اسلامی ایرانی کشور بر اساس حکمت علوی ارائه می‌شود. در انتهای فصل هم به جمع‌بندی تحقیق می‌پردازیم.
۵-۱- بررسی وضعیت توزیع درآمد و فقر در ایران طی سال‌های اخیر
وجود نابرابری گسترده در توزیع درآمد به بروز فقر و افزایش دامنه آن منجر می‌شود، چراکه با فرض هر سطحی از رشد اقتصادی، نابرابری بالا در توزیع درآمد باعث ایجاد شکاف بیشتر در طبقات جامعه و گسترش فقر می‌شود. این عامل می‌تواند به آن دلیل باشد که سهم اندکی از منابع به‌دست‌آمده به اقشار محروم و طبقات پایین درآمدی می‌رسد؛ بعلاوه سطوح بالای نابرابری در توزیع درآمد توالی رشد اقتصادی و به تبع آن فرایند کاهش نابرابری توزیع درآمد را کند می‌کند. تأثیر منفی نابرابری در توزیع درآمد بر رشد اقتصادی را می‌توان از جنبه‌های مختلف ارزیابی نمود. به عنوان مثال، دسترسی به منابع اقتصادی و درآمدی در نزد گروه‌های ثروتمند و غنی جامعه متمرکزشده و این مانع از دسترسی سایر گروه‌ها به این منابع و انجام سرمایه‌گذاری توسط آن‌ ها می‌شود. نابرابری بالا در توزیع درآمد، مزایای حاصل از رشد اقتصادی را تنها به گروه‌های ثروتمند جامعه تخصیص داده و مانع از دسترسی افراد فقیر به مزایای حاصل از رشد اقتصادی می‌شود
به منظور بررسی و تحلیل سطح نابرابری توزیع درآمد روش‌های متعددی توسط آمارشناسان و اقتصاددانان معرفی شده است که ما در اینجا به سه مورد از آن‌ ها اشاره می‌کنیم:
۵-۱-۱- ضریب جینی
یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی^[۶۲] عددی است بین صفر و یک (یا صفر و صد درصد) که در آن صفر به معنی توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است.
برداشت‌ها و تعبیرهای متعددی از ضریب جینی ارائه می‌شود که درک مفهوم آن چیزی که اندازه گرفته می‌شود را آسان می‌سازد. در زیر به عنوان مثال به دو برداشت زیر اشاره می‌کنیم:

• • ضریب جینی تفاوت مورد انتظار در درآمد بین دو فرد یا دو خانوار که به طور تصادفی از کل جامعه انتخاب می‌شوند را بیان می‌کند. به عنوان مثال ضریب جینی ۶/۰ اشاره به این دارد که اگر درآمد سرانه جامعه ۱۰۰۰ واحد پول باشد، تفاوت مورد انتظار بین درآمد دو فرد یا دو خانوار که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند ۶۰۰ واحد پول است.

• • برحسب رفاه اجتماعی، اگر افراد یا خانوارها سطح مناسب بودن وضعیتشان را نه تنها بر اساس مقادیر مطلق (که دارای چه سطحی از درآمد یا مخارج هستند) بلکه بر اساس مقادیر نسبی (که این در واقع آن چیزی است که خانوار در مقایسه با دارایی دیگر خانوارها دارا است) بسنجند، در این صورت سطح رفاه اجتماعی (W) در جامعه از حاصل‌ضرب میانگین درآمد (μ) در یک منهای ضریب جینی (G) به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۱-۵) W = μ (۱−G)
به عنوان مثال اگر ضریب جینی ۶/۰ میانگین درآمد ۱۰۰۰ واحد پول باشد سطح رفاه اجتماعی ۴۰۰ واحد خواهد شد. این مقدار در مقایسه با جامعه‌ای با درآمد سرانه ۸۰۰ واحد پول و ضریب جینی ۴۰/۰ از سطح رفاه اجتماعی کمتری برخوردار خواهد بود چراکه سطح رفاه در این جامعه ۴۸۰ واحد پول است.
ضریب جینی این قابلیت را دارد که برای درآمدهای منفی نیز به کار گرفته شود، قابلیتی که دیگر ابزارهای سنجش نابرابری فاقد آن هستند. این ویژگی زمانی اهمیت می‌یابد که درباره تغییر در سیاست‌گذاری بر اساس نابرابری درآمدها بحث می‌کنیم؛ چراکه درآمد برخی از خانوارها می‌تواند منفی شود. امتیاز دیگر ضریب جینی و مفاهیم وابسته به آن در مقایسه با سایر ابزارهای سنجش نابرابری آن است که این مقیاس دارای خواص آماری مطلوب شناخته‌شده‌تری است، و لذا این امکان را فراهم می‌آورد که به ارزیابی معنادار بودن اثر تغییر در سیاست‌ها بر روی نابرابری توزیع درآمد یا مخارج پرداخته شود، قابلیتی که برای اغلب مقیاس‌های دیگر نابرابری توزیع درآمد امکان‌پذیر نیست بعلاوه امکان تجزیه ضریب جینی و تحلیل ضریب جینی تعمیم‌یافته^[۶۳] نتایج قابل توجهی را برای سیاست‌مداران فراهم می‌کند.
با توجه به این‌که ضریب جینی به صورت یک عدد ارائه می‌شود و این عدد به تنهایی چگونگی توزیع درآمد بین گروه‌های جامعه را نشان نمی‌دهد، به همین دلیل در این مطالعه توزیع و سهم دهک‌ها در سال‌های موردنظر نیز بررسی شد.
۵-۱-۲- نسبت پراکندگی (نابرابری)
این نسبت متوسط هزینه‌های ثروتمندترین افراد را به فقیرترین افراد اندازه‌گیری می‌کند. برای محاسبه آن می‌توان از دهک یا پنجک استفاده نمود. به عبارتی این شاخص نسبت متوسط هزینه ده درصد ثروتمندترین به ده درصد فقیرترین افراد را نشان می‌دهد. نسبت پراکندگی به صورت زیر محاسبه می‌شود (World Bank, 2005):
=   (۲-۵)
۵-۱-۳- سهم مصرف فقرا
این سهم جمع هزینه‌های فقیرترین گروه (دهک) را به جمع هزینه‌های کل خانوارها نشان می‌دهد و به روش زیر محاسبه می‌شود:
=   (۳-۵)
که در آن N تعداد خانوارها، m تعداد خانوارهای واقع در گروه (دهک) x و y_i هزینه خانوار i ام است (World Bank, 2005).
۵-۱-۴- شاخص‌های نابرابری خانوارهای کشور در طول ۸۰ تا ۹۱
آخرین محاسبات انجام‌شده توسط مرکز آمار ایران، ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه در هر دهک برای یک دوره ۱۱ ساله (با دخالت دادن وزن خانوارها) در جدول صفحه بعد ارائه می‌شود.
جدول ۵-۱- ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱- ۱۳۸۰ (دهک وزنی)

در سال های اخیر مفهوم کار کودک معمولا بر اساس کنوانسیون شماره ۱۳۸ ^[۳۰] مشخص می گردد که جامع ترین و موثق ترین تعریف بین المللی از حداقل سن برای شروع به کار یا همان فعالیت اقتصادی را مشخص می کند. این کنوانسیون مقرر می دارد که حداقل سن شروع به کار نباید کمتر از سن تکمیل تحصیل اجباری و کمتر از ۱۵ سال باشد. همچنین کنوانسیون شماره ۱۳۸ تصریح می کند که حداقل سن استخدام یا شروع به کار که به احتمال زیاد سلامت، امنیت و اخلاقیات کودکان را به خطر می اندازد نباید کمتر از ۱۸ سال باشد. ^[۳۱]

یونیسف^[۳۲] در سال ۱۹۹۷ در گزارشی راجع به وضعیت کودکان جهان عنوان کرده است: کار کودک باید برروی یک پیوستار در نظر گرفته شود، به طوریکه کار مخرب و بهره کشانه در یک انتها و کار مفیدی که رشد کودکان را بدون مداخله در تحصیل و تفریح آنها ارتقا می دهد در انتهای دیگر قرار دارد. و بین این دو قطب بخش های گسترده کار وجود دارد که به طور منفی بر رشد کودک تاثیر نمی گذارد. ^[۳۳]
برنامه اطلاعات آماری و نظارت بر کار کودک سازمان بین المللی کار(SIMPOC)^[34] که مسئول پیگیری و بررسی کار کودک در سرتاسر جهان است تعریفی از کودکان کارگر ارائه کرده است. طبق تعریف SIMPOC، کودکان کارگر عبارتند از کودکان بین ۵ تا ۱۱ ساله که در هر گونه فعالیت های اقتصادی شرکت می کنند، کودکان ۱۲ تا ۱۴ ساله که در کارهای خطرناک شرکت می کنند و کودکان ۱۵ تا ۱۸ ساله ای که در بدترین اشکال کار کودک شرکت می کنند. به عبارت دیگر، SIMPOC سه نوع کار را به عنوان کار کودک قلمداد می کند:

1. 1. کاری که توسط یک کودک زیر حداقل سن اشتغال سازمان بین المللی کار انجام می شود و این کار بر تحصیل و رشد آن کودک تاثیر منفی می گذارد.

1. 1. کار خطرناک یعنی کاری که به علت ماهیت اش سلامت فیزیکی، روانی یا اخلاقی یک کودک را به خطر می اندازد.

1. 1. کارهایی که بدترین اشکال کار کودک در نظر گرفته می شوند از جمه بردگی، قاچاق، کار اجباری و بندگی، استخدام اجباری کودکان برای مخصمات مسلحانه، فاحشه گری و فعالیت های غیر قانونی.^[۳۵]

تفاوت های قابل ملاحظه ای بین انواع کارهایی که کودکان انجام می دهند وجود دارد. برخی از آنها سخت و طاقت فرسا، برخی بسیار خطرناک و برخی دیگر به لحاظ اخلاقی نامناسب هستند. در همین رابطه سازمان بین المللی کار عنوان کرده است که نباید تمام کارهایی را که کودکان انجام می دهند به عنوان کار کودک قلمداد کرد. مشارکت کودکان و نوجوانان در کاری که بر سلامت و رشد فردی آنها تاثیر نمی گذارد یا در تحصیل آنها خللی ایجاد نمی کند، به طور کلی کاری مثبت قلمداد می گردد. این کار که به عنوان “کار سبک”^[۳۶] هم از آن یاد می شود شامل فعالیت هایی همچون کمک به والدین در خانه یا انجام کارهای سبک برای کسب پول تو جیبی خارج از ساعات مدرسه یا در تعطیلات تابستانه می شود. این نوع فعالیت ها به رشد کودک و رفاه خانواده کمک می کند و برای آنها مهارت و تجربه به همراه می آورد و همچنین آنها را برای تبدیل شدن به اعضای کارآمد جامعه آماده می سازد.^[۳۷]
واژه “کار کودک” اغلب به عنوان کاری تعریف می گردد که:

• • به لحاظ روانی، فیزیکی، اجتماعی یا اخلاقی برای کودکان خطرناک و مضر است؛ و

• • در تحصیل کودکان تداخل ایجاد می کند،

• • آنها را از فرصت حضور در مدرسه محروم می کند،

• • آنها را وادار به ترک مدرسه می نماید، و یا

• • آنها را همراه با حضور در مدرسه به انجام کارهای سنگین و طولانی مدت وادار می سازد. ^[۳۸]

کار کودک در بدترین فرم خود شامل به بردگی گرفتن کودکان، جدا کردن آنها از خانواده هایشان، قرار دادن آنها در معرض خطرات و بیماری و یا رها کردن آنها در خیابان های شهرهای بزرگ – اغلب در سنین بسیار پایین می شود. اینکه آیا فرم های خاص کار را بتوان “کار کودک” نامید به سن کودک، نوع و ساعات کاری که انجام می دهد، شرایطی که تحت آن کار انجام می شود و اهداف ناشی از آن کار بستگی دارد.^[۳۹]
سیاست مداران تمایل دارند که کار کودک را به عنوان کاری تعریف کنند که رشد و بهزیستی کودکان را مختل می سازد. اقتصاد دانان یک تعریف عینی تر را ترجیح می دهند، آنها کار کودک را به عنوان فعالیت های اقتصادی در نظر می گیرند که کودکان در آنها شرکت می کنند. این تعریف شامل بردگی و فاحشه گری می شود اما به انواع فعالیت هایی که کودکان به طور معمول در سرتاسر جهان در آنها شرکت می کنند، بسط داده می شود. ^[۴۰]
با توجه به نکات ذکر شده، می توان کار کودک را به این صورت تعریف کرد: کار کودک کاری است که کودکان را از دوران کودکی شان، پتانسیل و جایگاه انسانی شان محروم می سازد و برای رشد فیزیکی و روانی آن مضر است.
گفتار سوم: تاریخچه ممنوعیت کار کودک
اگرچه کار کودک به عنوان یک مقوله اجتماعی در نتیجه انقلاب صنعتی پدیدار شد، اما کودکان همیشه کار می کرده اند. کار کودک یک مشکل اجتماعی مرتبط با افزایش تولید صنعتی و سرمایه داری می باشد. این مقوله اولین بار در جوامع کشاورزی پدیدار شد اما در طول انقلاب صنعتی قرن ۱۸ در بریتانیای کبیر به طور ویژه پدیدار و مورد مخالفت قرار گرفت. پدیده ی کار کودک یکی از بزرگ ترین رسوایی های قرن ۱۹ می باشد که به دیگر کشورهای در حال صنعتی شدن بسط پیدا کرد. این مشکل زمانی برجسته شد که کودکان زیر ۱۰ سال توسط معادن و کارخانه ها به کار گرفته شدند. آنها مجبور بودند تحت شرایط خطرناک با دستمزد بسیار پایین ساعات طولانی کار کنند. اصلاح گران اجتماعی شروع به محکوم کردن کار کودک به علت تاثیر مخرب آن بر سلامت و رفاه کودکان کردند. همراه با انقلاب صنعتی، ماشین آلات جای بسیاری از فعالیت هایی که با دست انجام می شدند را گرفتند و در کارخانه های بزرگ متمرکز شدند. کودکان اغلب این ماشین آلات را از سن ۵ سالگی مخصوصا در صنعت منسوجات هدایت می کردند. کار کودک همچنین در معادن زغال سنگ یعنی جاییکه کار برای ساعات طولانی در معادن نمناک و تاریک انجام می شدند، رخ می داد. ^[۴۱]
در دهه ۱۸۳۰ میلادی، پارلمان انگلیس کمیسیونی به منظور بررسی مشکلات کودکان کارگر ترتیب داد. بسیاری از کودکان انگلیسی هیچ والدینی برای اینکه از آنها حمایت کنند نداشتند. به هر حال در ۱۸۹۰ میلادی مبارزه علیه کار کودک در یک کنفرانس دیپلماتیک در برلین وارد عرصه بین المللی شد، اما جنگ جهانی اول به طور موقتی به این تلاش ها خاتمه داد. سپس ILO وارد صحنه شد و در اولین کنفرانس بین المللی کار در سال ۱۹۱۹ میلادی، نمایندگان ۳۹ کشور حداقل سن اشتغال کودکان را در بخش های صنعتی، ۱۴ سال تعیین کردند. در سال ۱۹۲۰ میلادی این حداقل سن برای کار دریایی پذیرفته شد و در سال ۱۹۲۱ میلادی همان استاندارد برای کار در بخش کشاورزی پذیرفته شد. سرعت تصویب این کنوانسیون تا سال ۱۹۷۳ میلادی یعنی زمانیکه کنوانسیون جدید شماره ۱۳۸ راجع به حداقل سن برای پذیرش استخدام به کار پذیرفته شد، کند بود. ^[۴۲]
با توجه به دغدغه رو به رشد در خصوص اینکه برخی از فرم های کار کودک بسیار خطرناک و غیر انسانی هستند و دیگر نباید تحمل شوند، اجماع نظری در دهه ۱۹۹۰ میلادی دال بر اینکه بیشترین اولویت باید به محو بدترین اشکال کار کودک داده شود، پدیدار شد. بعد از دو سال بررسی جمله بندی دقیق، کنوانسیون بدترین اشکال کار کودک ۱۹۹۹ (شماره ۱۸۲) به اتفاق آراء توسط کنفرانس بین المللی کار پذیرفته شد. این پذیرش یک مشخصه منحصر به فرد در تاریخچه ILO می باشد. یک مشخصه جدید و مهم وضعیت کار کودک در حال حاضر این است که یک جنبش جهانی برای مقابله با این مشکل در جریان است. این جنبش با ریشه تاریخی اش در ملت های توسعه یافته، در سال ۱۹۸۹ میلادی با پذیرش کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل به نقطه اوج خود رسید و در سال ۱۹۹۲ میلادی با خلق برنامه بین المللی سازمان بین المللی کار در خصوص محو کار کودک (IPEC) یک جایگاه نهادینه پیدا کرد و بوسیله کنفرانس آمستردام^[۴۳] راجع به بدترین اشکال کار کودک در سرتاسر جهان در سال ۱۹۹۷ میلادی که منجر به پذیرش کنوانسیون ۱۸۲ شد، تقویت گردید. ^[۴۴]
در جدیدترین ابتکار جهانی، در ۱۱ می ۲۰۱۰ میلادی نمایندگان ۸۰ کشور در کنفرانس جهانی در لاهه به میزبانی دولت هلند گرد هم آمدند. این کنفرانس توجه ویژه ای به هدف بین المللی محو بدترین اشکال کار کودک تا سال ۲۰۱۶ میلادی معطوف داشته است. ^[۴۵]
مبحث دوم: انواع و علل کار کودک و پیامد های ناشی از آن
گفتار اول: انواع کار کودک
کودکان کارگر در همه مناطق، مخصوصا در کشورهای در حال توسعه، عمدتا در بخش غیر رسمی^[۴۶] اقتصاد متمرکز می باشند. کار آنها رسمی نیست- هیچ آژانس دولتی برای استخدام آنها وجود ندارد که این کودکان کارگر را بشناسد چرا که آنها به طور رسمی استخدام نشده اند. افرادی که این کودکان برای شان کار می کنند در بسیاری از موارد کارفرما قلمداد می گردند که عنوان آن ها رسما ثبت نشده است. کودکان برای برخی از مشاغل هیچ حقوقی دریافت نمی کنند، تنها چیزی که از این کار عاید آنها می شود مقداری غذا و جایی برای خواب است. کودکانی که در بخش غیر رسمی کار می کنند از امنیت شغلی برخوردار نیستند، اگر بیمار شده یا در حین کار آسیب ببینند هیچ پرداختی به آنها صورت نمی گیرد و چنانچه کارفرما با آنها بدرفتاری کند هیچ گونه حمایتی از آنها به عمل نمی آید. حیطه بخش غیر رسمی شامل بخش کشاورزی، بخش خانگی، فعالیت ساخت و ساز غیر رسمی، معدن کاری، دست فروشی و. می شود. برخی دیگر از مشاغل هم هستند که با توجه به ماهیت پنهان، غیر قانونی و مجرمانه شان شناسایی شان دشوار است.^[۴۷] مواردی از این قبیل فعالیت های کارهای اجباری، به بندگی گرفتن در ازای بدهی، بهره کشی جنسی تجاری، استفاده از کودکان در قاچاق مواد مخدر و در مخاصمات مسلحانه می باشد.^[۴۸]
بند اول: کار کودکان در بخش کشاورزی^[۴۹]
کشاورزی یک بخش اقتصادی است که بیشترین تعداد کودکان در آن بخش مشغول به کار می باشند؛ ۶۰ درصد کودکان کارگر در جهان مربوط به بخش کشاورزی می باشند.^[۵۰]
بخش کشاورزی به عنوان یکی از خطرناک ترین حیطه های شغلی در نظر گرفته می شود. اما علی رغم خطراتی که در این بخش شایع هستند، قوانین مربوط به کار در این بخش یا به خوبی تنظیم شده نیستند یا معمولا اجرا نمی گردند.^[۵۱] از جمله دلایل بی توجهی نسبی به کودکان کارگر در زمین های کشاورزی این است که آنهایی که مشکلات کار کودک را مطالعه می کنند و به دنبال توسعه برنامه هایی برای منع کار کودکان می باشند معمولا در شهرها مستقر هستند و به احتمال زیاد بر شرایط موجود در شهرها نظیر کودکان کارگر در خیابان ها که بسیار مشهود هستند، تمرکز می کنند. نواحی روستایی اغلب به لحاظ فیزیکی و فرهنگی دور هستند که این مانع از پیگیری محققین و برنامه ریزان می گردد. در بسیاری از کشورها معمولا شرایط موجود در شهرها توجه دولت و مقامات مسئول را جلب می کند و اینکه بسیاری از سیاست گذاران ملی و بین المللی تصور می کنند زمین های کشاورزی خانوادگی نمی تواند برای کودکان مضر و خطرناک باشد.
خطراتی که این دسته از کودکان در جوامع فقیر و روستایی با آنها مواجه می شوند شامل قرار گیری در معرض باران و آفتاب سوزان و حیوانات و حشرات خطرناک می باشد. آنها ممکن است بوسیله ابزار و آلات کشاورزی به خود آسیب برسانند. کار در زمین های سرد و نمناک با پاهای برهنه باعث می شود به بیماری هایی نظیر سینه پهلو مبتلا شوند. مشکلات پوستی، تنفسی یا عصبی می توانند بر اثر قرار گیری در معرض این آفت کش ها رخ دهند. ^[۵۲]
کودکان بسته به گروه سنی شان در فعالیت های مختلفی در بخش کشاورزی شرکت می کنند. آنها معمولا علف های خشک، علف های هرز و نی ها را با بهره گرفتن از ابزار دستی می چینند، از حیواناتی نظیر گاو و گوسفند نگهداری می کنند و همچنین زنبیل های سنگین حاوی محصولات را حمل می کنند. ساعاتی که این کودکان به طور متوسط در زمین های کشاورزی سپری می کنند ۸ تا ۱۰ ساعت می باشد. وظیفه اصلی کودکان کارگر در زمین های بزرگ کشاورزی سم پاشی و کود دهی است. بسیاری از کودکان ۱۲ ساله برروی زمین های کشاورزی ممکن است تراکتورهای بزرگ را بدون نظارت برانند. در استرالیا و آمریکا تقریبا ۳۰ درصد پسران ۷ تا ۹ سال در زمین های کشاورزی راننده تراکتور می باشند. ^[۵۳]
دختران و پسران کارهای مشابهی را در زمین های کشاورزی انجام می دهند، اما برخی از وظایف خاص بر اساس جنسیت به آنها محول می شود. پسران بیشتر برای کارهای خطرناک تر انتخاب می شوند، اما دختران ممکن است هم در زمین های کشاورزی و هم در کارهای خانگی به کار واداشته شوند. در سرتاسر جهان، تقسیم کار بین زنان و مردان و بین دختران و پسران در بین مناطق مختلف، متغیر است. به لحاظ سنتی، بیشتر کار دختران و زنان در بخش کشاورزی متشکل از کار بدون دستمزد می باشد به این خاطر که اغلب برای خانواده خود در زمین های کشاورزی کار می کنند. ^[۵۴]
به بردگی گرفتن کودکان توسط یک زمین دار در ازای بدهی والدین^[۵۵] یک نوع خاص کار اجباری است که می تواند کودکان را از خانواده های فقیر برای کار در زمین های کشاورزی بدون دستمزد به کار گیرد. اگر والدین بدهی های سنگین داشته باشند، چاره ای جز قرار دادن کودکان در اختیار زمین داران برای کار در زمین های کشاورزی یا کار های خانگی نخواهند داشت. این وضعیت در نهایت کودکان را در اختیار صاحب ملک قرار می دهد، جاییکه باعث می شود کودکان از تحصیل محروم شده و متحمل سختی و مشقت اقتصادی شوند.^[۵۶]
طبق گزارش کمیته کارشناسان سازمان بین المللی کار، در منظقه جنوب آسیا میلیون ها کودک ناچارند به خاطر بازپرداخت بدهی خانواده خود تن به کار های سخت و دشوار دهند. اغلب قضیه از این قرار است که خانواده ای مجبور می شود مبلغی وام دریافت کند و در مقابل بازپرداخت آن کار کند، در واقع آنها به هیچ عنوان نمی توانند بدهی خود را به موقع بپردازند بنابراین نه تنها از مبلغ وام کم نمی شود بلکه وام دهندگان بی انصاف با افزایش نرخ بهره و حیله و نیرنگ میزان بدهی را همچنان بالا می برند و همه اعضای خانواده از جمله کودکان به صورت برده در می آیند. ^[۵۷]
در ذیل به نمونه هایی از کار کودکان در بخش کشاورزی در کشورهای مختلف اشاره می گردد:
در مصر، بسیاری از کودکان معمولا برای برداشت گل یاس استخدام می شوند. بین ماه جولای و اکتبر، زمین داران کودکان را از دهکده های اطراف رود نیل برای جمع آوری گل ها در نیمه شب، استخدام می کنند. زمین داران ترجیح می دهند کودکان کم سن و سال را به کار گیرند به این خاطر که دستان کوچک آنها بهتر قادر به چیدن گل ها می باشد. کودکان با پای برهنه در گل و لای کار می کنند و با توجه به کمبود نور در شب باید از حس لامسه خود برای چیدن گل ها استفاده کنند. کودکان بدون وقفه تا طلوع خورشید ۹ ساعت کار می کنند. چنانچه این کودکان به هر دلیلی از کار باز ایستند، ممکن است توسط زمین دار تنبیه شوند. ^[۵۸] در زیمباوه، زمین داران چای تعداد زیادی از کودکان ۱۰ تا ۱۲ ساله را استخدام می کنند. آنها معمولا بر طبق میزان چای برداشت کرده دستمزد می گیرند. این کودکان کارگر کار خود را از ۵.۳۰ صبح آغاز می کنند و ۵ تا ۸ کیلومتر را تا رسیدن به زمین های چای پیاده روی می کنند. پس از پایان روز آنها بسته های سنگین حاوی برگ های چای را به انبار اصلی حمل می کنند. ^[۵۹]
در برزیل، ۱۵ درصد از ۷۰۰۰۰ کودکان میوه چین زیر ۱۴ سال می باشند. برخی از کارفرمایان کودکان را استخدام می کنند به این خاطر که آنها سبک وزن هستند و بهتر قادر به بالا رفتن از درخت ها می باشند. آنها برای ۱۴ ساعت کار در روز ۳ دلار دریافت می کنند. ^[۶۰]
در کشورهای توسعه یافته، کار کودک به چشم می خورد اگرچه در مقیاسی کمتر. برای مثال، گروه های مرتبط با کار کودک برآورد کرده اند که بیش از ۳۰۰۰۰۰ کودک به طور غیر قانونی در آمریکا کار می کنند، بیش از نیمی از آنها در زمین های کشاورزی تجاری مشغول به کار می باشند. ^[۶۱]
بند دوم: کار کودکان در خیابان ها^[۶۲]
کار کودک تقریبا در تمام شهر های بزرگ در کشور های در حال توسعه و همچنین در بسیاری از کشورهای صنعتی رخ می دهد. یک عامل اصلی در دسترس بودن کودکانی است که به علت تورم جمعیت های شهری و به علت مهاجرت مردم از روستا ها به شهرها نیاز به کار کردن دارند. نتیجه فقر شایع در شهرها است.^[۶۳]بسیاری از این کودکان کارگر در نواحی فقیر نشین ناسالم زندگی و کار می کنند. از هر ۱۰ کودک شاغل در خیابان ها، ۱ کودک زندگی در خیابان را برای خود بر می گزیند. برخی از این کودکان بیشتر مستعد شرکت در فعالیت های غیر قانونی نظیر کیف زنی می باشند. کودکانی که در خیابان ها مشغول به کار می باشند اغلب دست فروش کالاهای کوچک هستند. برخی دیگر خدماتی از جمله واکس زنی را انجام می دهند. برخی دیگر از کودکان در فروشگاه ها به عنوان باربر فعالیت می کنند. بسیاری از این کودکان در خانه با خانواده های خود زندگی می کنند اما برخی دیگر در خیابان ها بدون هیچ خانه و خانواده ای زندگی می کنند. چنانچه این کودکان تنها باشند می توانند درآمد شان را برای خود نگاه دارند، اما اگر با خانواده زندگی کنند این درآمد صرف مخارج خانواده می گردد.^[۶۴]
در کشورهای اروپایی، کار بدون دستمزد کودکان در خانواده و انواع دیگری از کارهای دستمزد بگیر در جامعه به چشم می خورند. درحالیکه تمام کشورهای اروپایی دارای قوانینی برای تضمین آموزش پایه و حمایت از کودک در برابر بهره کشی می باشند، در عمل بهره کشی غیر قابل قبول از کودکان در بیشتر این کشورها رخ می دهند. برای مثال، در بلغارستان، گزارش هایی در خصوص کودکانی که در خیابان های شهر های بزرگ کار می کنند توسط سازمان های حقوق بشر و کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد^[۶۵] ارائه شده اند. کودکان خیابانی بلغاری در فعالیت هایی نظیر گدایی، جمع آوری ضایعات و زباله ها، فاحشه گری و دزدی مشغول می باشند. این مثال نشان می دهد که کودکان کارگر در خیابان ها و مشاغل دیگر نسبت به سوء رفتار و جرم آسیب پذیر می باشند به این خاطر که در بخش غیر قانونی و کنترل نشده مشغول می باشند. همچنین، در رومانی، در حدود ۶ درصد کودکان بیش از ۶ ساعت در روز در خیابان ها مشغول به کار می باشند. ^[۶۶]
بند سوم: کار کودکان در بخش های صنعتی^[۶۷]
تقریبا ۷ درصد کودکان کارگر- حدود ۱۴ میلیون از ۲۱۵ میلیون کودک کارگر در بخش صنعتی مشغول به کار می باشند.^[۶۸]
در کشور های در حال توسعه، میلیون ها کودک در شرکت های صنعتی کار می کنند که فعالیت هایی نظیر تولید پوشاک، اسباب بازی، کبریت و غیره را انجام می دهند. این واحد های تولید می توانند بسیار بزرگ باشند، اما بیشتر آنها کوچک هستند و نیاز به کار فشرده دارند. برخی از انواع کارهای صنعتی که می تواند کودکان را در معرض مواد شیمیایی خطرناک قرار دارد، کار در صنعت دباغی و یا کارهایی مثل قالی بافی می باشد که کودکان را ساعات طولانی پای دار قالی می نشاند و ممکن است بر رشد موثر ماهیچه و استخوان های آنها تاثیر منفی گذارد. صنعت قالیبافی یکی از صنایعی است که اطفال بویژه دختران زیر ۱۲ سال به صورتی گسترده در این صنعت به کار گرفته می شوند. کارگاه های قالیبافی خصوصی اطفال خردسال در بدترین شرایط بهداشتی و ایمنی محیط کار در هفته بیش از ۷۲ ساعت در ازاء دریافت دستمزدهایی ناچیز کار می کنند. این کودکان بعد از مدتی اشتغال به کار قالیبافی اغلب به بیماری هایی نظیر سلّ، چشم درد و تراخم مبتلا می شوند. ^[۶۹]
در بسیاری از عملیات های تولید، کودکان در محیط های بسته با تهویه ضعیف کار می کنند و دائما هوا و گرد و غبار آلوده را تنفس می کنند؛ آنها از مواد شیمیایی قوی و خطرناک یا محلول های صنعتی استفاده می کنند یا اینکه نزدیک به آتش بدون هیچ گونه محافظی برای پوست و چشم کار می کنند. حوادث صنعتی که برای کودکان کارگر رخ می دهند بسیار معمول هستند اما هیچ آمار دقیقی در این رابطه وجود ندارد. و چنانچه کودک بر اثر این حوادث جان خود را از دست دهد به خانواده وی هیچ غرامتی پرداخت نخواهد شد. ^[۷۰]
در کارخانه های شیشه سازی فیروز آباد هند، به نقل از آماری های وزارت کار هند، ۱۳ درصد از ۷۰۰۰۰ کارگری که در این کارخانه مشغول به کار هستند، کودکان ۸ تا ۱۲ ساله و ۱۳ تا ۱۶ ساله می باشند. دامنه دمایی تنورهای این کارخانه بین ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ درجه سانتی گراد می باشد. این کودکان خردسال زیورآلات را با بهره گرفتن از سینی های عریض در این تنور ها قرار می دهند. آنها قالب های سوزان شیشه های ذوب شده را برروی میله های آهنی بدون دسته حمل می کنند. این کودکان دائما نزدیک شیشه های شکسته، مواد گداخته، دوده و خاکه زغال سنگ کار می کنند. بسیاری از این کودکان شب ها تا دیر وقت کار می کنند تا تمام شب تنورها را روشن نگهداشته و از هزینه خاموش و روشن کردن مجدد آنها اجتناب کنند. ^[۷۱]
کار کودک در ساختمان سازی در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین معمول است. در بسیاری از موارد، کارگر و خانواده اش در ساختمانی که در حال ساخت است زندگی می کنند تا وقتیکه کار کامل شود، با این شرایط کودکان نزدیک والدین خود حضور دارند. کودکان در مقایسه با بزرگسالان، در کارهای سبک مشغول می باشند به این خاطر که کار برروی ساختمان نیاز به مهارت و قدرت بدنی بالا دارد. کودکان کارگر عمدتا در صنایع مرتبط با ساختمان سازی نظیر آجر سازی شرکت می کنند. ^[۷۲]
بند چهارم: کار کودکان در معادن ^[۷۳]
کار کودکان در معادن به علت میزان و شدت خطر مرگ، آسیب دیدگی و بیماری بدترین فرم کار کودک در نظر گرفته می شود. ^[۷۴]
در بسیاری از کشورها، اطفالی دیده می شوند که در معادن مختلف کار می کنند. کودکان کارگر در معادن کوچک ممکن است در برخی از مناطق آفریقا، آمریکای لاتین و اروپای مرکزی یافت شوند. حداقل سن برای کار در معادن در بیشتر کشورها بین ۱۴ تا ۱۸ سال می باشد. هرچند، در برخی از کشورها مجوز به کار گیری کودکان در معادن در سن ۷ سالگی داده می شود. ^[۷۵]
کودکان همچنین در معادن سنگ زیر زمینی مشغول به کار می باشند و در برخی از فعالیت ها به والدین خود کمک می کنند. در بیشتر موارد، درآمد کارگران معدن برای حمایت از خانواده کافی نمی باشند، بنابراین کودکان هم مجبور می شوند در کنار والدین خود مشغول به کار شوند. در معادن کوچک، هیچ محدودیتی در رابطه با ساعات کار روزانه یا امنیت شغلی و سلامتی وجود ندارد. در بسیاری از موارد، کمک های اولیه نزدیک محل کار در دسترس نمی باشند و کارگران هیچ دسترسی به تسهیلات بهداشت همگانی ندارند. تحت این شرایط، کودکان ۱۲ ساعت در روز با تنها ۳۰ تا ۶۰ دقیقه استراحت و بدون هیچ گونه نظارتی بر تجهیزاتی که به کار برده می شوند، کار می کنند. آنها همچنین در معرض رطوبت بسیار زیاد، دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین قرار می گیرند، بعضی اوقات اگر درون معدن مشغول به کار شوند، مجبور هستند شرایط بد کار نظیر خم شدن، زانو زدن یا دراز کشیدن را بپذیرند. ^[۷۶]
در معادن زغال سنگ کلمبیا، کودکان کارگر را می توان در تونل های بدون پایه در عمق ۲۸۰ متری زیر زمین مشاهده کرد، در این تونل ها تهویه ای وجود ندارد و روشنایی آنها به وسیله شمع هایی که در قوطی های خالی کنسرو قرار گرفته و در شکاف دیوار ها جا داده شده اند تامین می گردد، این کودکان به مدرسه نمی روند و زندگی را همانگونه که در معادن آغاز کرده اند در همان جا نیز به پایان می رسانند.^[۷۷]
مطالعه انجام شده در تانزانیا نشان می دهد که کار در معادن بسیار شایع می باشد. کودکان زیر ۱۸ سال به فعالیت های مختلفی در معادن مشغول می باشند و بزرگ ترین گروه مشغول در معادن گروه سنی ۱۴ تا ۱۷ سال می باشد که تقریبا ۵۹ درصد از کارکنان معادن را به خود اختصاص داده اند. علت عمده کار این کودکان در معادن این است که شانس دستیابی به تحصیلات بالاتر از مقطع ابتدایی برای آنها وجود ندارد. ^[۷۸]
بند پنجم: کار کودکان به عنوان مستخدمین خانگی^[۷۹]
کار کودکان به عنوان مستخدمین خانگی به موقعیت هایی مربوط می شود که در آن کودکان فعالیت هایی را در خانه یک شخص ثالث یا کارفرما در شرایط نامساعدی همچون ساعات کار طولانی، دستمزد بسیار پایین یا زیر حداقل سن اشتغال انجام می دهند. ^[۸۰]

الیاف نامحلول در شوینده اسیدی نیز با بهره گرفتن از روش پیشنهادی AOAC (2001) تعیین گردید. بدین منظور مقدار یک گرم از نمونه مورد نظر توزین و با ۱۰۰ میلیلیتر از محلول شوینده اسیدی به مدت یک ساعت جوشانیده شد. پس از طی این مرحله محلول با قیف بوخنر صاف شده و با آب داغ کاملاً شستشو داده شد. در ادامه مواد باقی مانده بر روی صافی به بوته چینی (توزین شده) منتقل و برای مدت ۲۴ ساعت درون آون قرار داده شد. سپس بوته و محتویات آن توزین و برای تعیین خاکستر به مدت ۴-۳ ساعت درون کوره الکتریکی در معرض دمای ۴۵۰ درجه قرار داده شد. در انتها بوته و خاکستر بر جای مانده توزین شده و محاسبات نهایی بر اساس اختلاف اوزان به دست آمده انجام گردید.

۳-۶-۸ تجزیه شیمیایی ماده خشک
تجزیه شیمیایی ماده خشک افلوانت^[۲۱۶] با خشک کردن ۳۰۰ میلیلیتر از آن در سه تکرار در ۶۵ درجه سانتیگراد صورت گرفت. نحوه محاسبه ماده خشک، مادهآلی، الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدی در بخش زیر آورده شده است (هوور و همکاران، ۱۹۷۶).
۳-۶-۹ معادلات و محاسبات مورد استفاده در آزمایش کشت پیوسته دو جریانه
قابلیت هضم ماده خشک
۱۰۰
قابلیت هضم مادهآلی
 ۱۰۰
محاسبات نیتروژن
(گرم افلوانت جریان یافته در روز) × (درصد نیتروژن در افلوانت) =گرم کل نیتروژن افلوانت
(گرم نیتروژن از منبع اوره تزریق شده از طریق بزاق مصنوعی) + (گرم نیتروژن جیره) =کل نیتروژن دریافتی (g)
×۱۰۰
گرم نیتروژن غیر آمونیاکی افلوانت = ) ( گرم کل نیتروژن افلوانت- ) ( گرم نیتروژن آمونیاکی افلوانت
درصد نیتروژن در ماده خشک افلوانت   ۱۰۰ ×
* (۴۶۷۴/۰ ) × حجم افلوانت، لیتر) × (گرم اوره در لیتر بزاق) = گرم نیتروژن اورهای تزریق شده در روز
* اوره معادل با ۲۹۲ درصد پروتئین خام است.
۳-۶-۱۰ آنالیز آماری
داده های حاصل از آزمون تولید گاز با بهره گرفتن از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با بهره گرفتن از رویه GLM نرم افزار آماری SAS 9.1 (2009) آنالیز شدند. مقایسه میانگینها با بهره گرفتن از روش دانکن (در سطح۵ درصد) انجام شد. مدل آماری به صورت زیر میباشد:
Y_ijk = µ + A_i +B_j + AB _(ij) + e_ijk
در قسمت اول آزمایش:
اجزای این مدل عبارتند از:
Y_ijk = مشاهده مربوط به k امین تکرار از jامین سطح فاکتور B در iامین سطح فاکتور A
μ = میانگین جامعه
A_i = اثر iامین سطح فاکتور A (کادمیوم) در سه سطح (۰، ۲۰ و ۸۰ میلیگرم در کیلوگرم جیره)
Bj= اثر j امین سطح فاکتور B تیمار روی در سه سطح (۰، ۳۰۰ و ۶۰۰ میلیگرم در کیلوگرم جیره)
AB(ij)= اثر متقابل j امین سطح فاکتور B (روی) در iامین سطح فاکتور A(کادمیوم)
e _ijk= اثر خطای آزمایشی
در قسمت دوم آزمایش تست گاز:
اجزای این مدل عبارتند از:
Y= مشاهده مربوط به k امین تکرار از jامین سطح فاکتور B در iامین سطح فاکتور A
μ = میانگین جامعه
A_i = اثر i امین سطح فاکتور A (کادمیوم) در سه سطح (۰، ۲۰ و ۸۰ میلیگرم در کیلوگرم جیره)
Bj = اثر j امین سطح فاکتور B تیمار بنتونیت سدیم در سه سطح (۰، ۴/۲ و ۸/۴ درصد ماده خشک جیره)
AB(ij)= اثر متقابل j امین سطح فاکتور B (بنتونیت سدیم) در iامین سطح فاکتور A (کادمیوم)
e _ijk = اثر خطای آزمایشی
نتایج حاصل از آزمایش سیستم کشت پیوسته دوجریانه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با بهره گرفتن از رویه GLM نرم افزار آماریSAS 9.1 (2009) آنالیز شدند. تفاوت در تیمارهای آزمایشی ۱- کنترل، ۲- کادمیوم، ۳- کادمیوم+ روی و ۴- کادمیوم+ بنتونیت در سطح احتمال ۵ درصد با بهره گرفتن از آزمون مقایسات چندگانه توکی (توکی، ۱۹۵۳) برای قابلیت هضم و دانکن برای نیتروژن آمونیاکی در نظر گرفته شد. مدل آماری به صورت زیر میباشد:
Y _ij = μ + T _i +B _j + ε _ij
اجزای این مدل عبارتند از:
Y _ij= مقدار اندازه گیری شده هر مشاهده
μ = میانگین جامعه
T_i = اثر تیمار
B _j = اثر بلوک
ε _ij = خطای آزمایش
فصل چهارم
نتایج و بحث
فصل چهارم
نتایج و بحث
۴-۱ بررسی اثر محافظتی روی بر سمیت کادمیوم در آزمون تولید گاز
پتانسیل تولید گاز در شرایط افزودن مقادیر مختلف سولفات کادمیوم (۰، ۲۰ و ۸۰ میلی‏گرم در کیلوگرم جیره) طی ۹۶ ساعت انکوباسیون به ترتیب ۰۶/۴۳، ۳۶/۲۷ و ۷۰/۱۲ میلی‏لیتر بود (جدول ۴-۱). در مقایسه با تیمار شاهد افزودن سطوح مختلف کادمیوم موجب کاهش معنی‌دار پتانسیل تولید گاز شد (۰۵/۰P<). بالاترین سطح کادمیوم (۸۰ میلی‏گرم در کیلوگرم جیره) کمترین، مقدار پتانسیل تولید گاز را داشت. در رابطه با نرخ تولید گاز، افزودن سطح ۲۰ میلی‏گرم کادمیوم در کیلوگرم جیره کادمیوم تفاوت معنی‌داری در مقایسه با تیمار شاهد، نشان نداد (۰۵/۰P<). در حالیکه افزودن سطح ۸۰ میلیگرم کادمیوم در کیلوگرم جیره بیشترین نرخ تولید گاز (۱۲۷۵/۰ میلی‏لیتر در ساعت) و تیمار حاوی سطح ۲۰ میلی‏گرم کادمیوم در کیلوگرم جیره کمترین نرخ تولید گاز (۰۱۹۳/۰ میلی‌لیتر در ساعت) را داشت. در مقایسه با تیمار شاهد، در زمان‌های مختلف انکوباسیون افزودن سطوح مختلف کادمیوم موجب کاهش معنی‌دار حجم گاز تولیدی شد (جدول ۴-۱). مطالعات بسیار محدودی در رابطه با اثر کادمیوم بر تخمیر شکمبه صورت پذیرفته است. با توجه به کاهش پتانسیل تولید گاز متأثر از سطوح مختلف کادمیوم میتوان اینگونه بیان نمود که سمیت کادمیوم موجب ایجاد اختلال در فرایند تخمیر میکروارگانسیمها گردید. موافق با این نتایج، لونت آلتاس^[۲۱۷] (۲۰۰۹) که تولید متان میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی موجود در لجن را در شرایط افزودن سطوح مختلف کادمیوم مورد بررسی قرار داد، اثر منفی بر روی تولید متان را گزارش نموده و نشان داد که بیشترین غلظت کادمیوم، کمترین مقدار گاز را داشت. همچنین در این آزمایش کادمیوم در سطوح مختلف در ساعت‏های اولیه انکوباسیون اثر محرک بر روی میکروارگانیسم‌ها داشت و در ساعت‏های پایانی اثر بازدارندگی شدید بر روی میکروارگانیسم‌ها گذاشت که اثر ممانعت کنندگی و اثر محرک بر روی میکروارگانیسمها مشاهده شده با نتایج این آزمایش تطابق دارد. موافق با نتایج آزمایش حاضر الماسی (۱۳۹۲) گزارش نمود در مقایسه با تیمار شاهد افزودن سطوح مختلف کادمیوم موجب کاهش معنی‌دار پتانسیل تولید گاز شد. این محقق گزارش داد در مقایسه با تیمار شاهد، در زمان‌های مختلف انکوباسیون افزودن سطوح مختلف کادمیوم کاهش حجم گاز تولیدی را در پی داشت.
جدول ۴-۱ اثرات اصلی افزودن سطوح مختلف کادمیوم به جیره بر پتانسیل و نرخ تولید گاز