عنوان                                                                                                         صفحه

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل یکم: کلیات پژوهش

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..3

بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………4

اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………6

اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….8

سؤال های پژوهش……………………………………………………………………………………………………….9

فرضیه ­های پژوهش………………………………………………………………………………………………………10

تعاریف متغیرها و اصطلاحات……………………………………………………………………………………….12

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….16

شخصیت…………………………………………………………………………………………………………………………..16

رویکردهای مهم مربوط به شخصیت…………………………………………………………………………………………………..19

عوامل مهم در شکل­ گیری شخصیت………………………………………………………………………………………………….22

تعاریف سلامت روان………………………………………………………………………………………………………………………..23

نظریه­ های مربوط به سلامت روانی……………………………………………………………………………………………………..24

خصوصیات افراد دارای سلامت روانی………………………………………………………………………………………………..35

تعریف بهزیستی روان­شناختی…………………………………………………………………………………………………………….35

نظریه­ های مربوط به بهزیستی روان­شناختی…………………………………………………………………………………………..36

پیشینه داخلی……………………………………………………………………………………………………………………………………39

پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………….43

فصل سوم: روش انجام پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………….46

طرح پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..46

جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………46

حجم نمونه و شیوه نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………..46

روش جمع آوری داده ­ها……………………………………………………………………………………………………………………46

روش تجزیه و تحلیل داده ­ها………………………………………………………………………………………………………………47

ابزار گردآوری داده ­ها………………………………………………………………………………………………………………………..47

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ­ها………………………………………………………………………………………………………….52

تجزیه و تحلیل استنباطی داده ­ها………………………………………………………………………………………………………….60

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادها

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

بحث و نتیجه ­گیری فرضیه ­های پژوهش……………………………………………………………………………………………….80

محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..83

پیشنهادهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….83

منابع

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………….85

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………..90

پیوست­ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………92

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………..104

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                صفحه  

جدول (1-4) : توزیع فراوانی نمونه از بابت جنسیت…………………………………………………………………………..52

جدول(2-4) : توریع فراوانی نمونه از بابت تحصیلات………………………………………………………………………….53

جدول (3-4) : شاخص ­های آماری متغیرهای مورد بررسی به تفكیک جنسیت…………………………………………55

جدول (4-4) : شاخص ­های آماری متغیرهای مورد بررسی به تفكیک تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………………………………….56

جدول(5-4):توزیع فراوانی نمونه از بابت بحرانی بودن سلامت روانی به تفكیک جنس……………………………………………………………………………………………………………………………………………..57

جدول(6-4):. توزیع فراوانی نمونه از بابت بحرانی بودن سلامت روانی به تفكیک تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………………………58

جدول (7-4) : توزیع فراوانی نمونه از بابت بی­ثباتی شخصیت به تفكیک جنس………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

جدول(8-4) : توزیع فراوانی نمونه از بابت برون­گرایی شخصیت به تفكیک جنس……………………………………………………………………………………………………………………………………………..59

جدول(9-4) : محاسبه شاخص ­های متغیر سلامت روانی به تفكیک ویژگی ثبات شخصیتی…………………………………………………………………………………………………………………………………………60

جدول (10-4): آزمون تی دو نمونه ایی مستقل فرضیه اول…………………………………………………………………  .61

جدول (11-4): محاسبه شاخص ­های متغیر سلامت روانی به تفكیک وبژگی­های شخصیتی درون­گرا و برون­گرا ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 62

جدول (12-4) : آزمون تی دو نمونه ­ایی مستقل فرضیه دوم ………………………………………………………………… 62

جدول(13-4): محاسبه شاخص ­های متغیر بهزیستی روان­شناختی به تفكیک ویژگی ثبات شخصیتی…………………………………………………………………………………………………………………………………………63

جدول (14-4) : آزمون تی دو نمونه ­ایی مستقل فرضیه سوم  ………………………………………………………………..64

جدول (15-4): محاسبه شاخص ­های متغیر بهزیستی روان­شناختی به تفكیک وبژگی­های شخصیتی درون­گرا و برون­گرا  ………………………………………………………………………………………………………………………………………..65

جدول (16-4): آزمون تی دو نمونه ایی مستقل فرضیه چهارم………………………………………………………………. 65

جدول (17-4): نتایج فرضیه ­های فرعی اول تا چهارم……………………………………………………………………………67

جدول (18-4): محاسبه شاخص ­های مولفه­های سلامت روانی به تفكیک ویژگی ثبات شخصیتی……………….67

جدول (19-4): آزمون تی دو نمونه ­ایی مستقل فرضیه پنجم ………………………………………………………………….68

جدول(20-4): محاسبه شاخص ­های مولفه­های سلامت روانی به تفكیک ویژگی­های شخصیتی درون­گرا و برون­گرا…………………………………………………………………………………………………………………………………………..70

جدول (21-4): آزمون تی دو نمونه ­ایی مستقل فرضیه ششم  ………………………………………………………………..71

جدول (22-4): ضریب همبستگی بین بی­ثباتی شخصیتی و سلامت روانی………………………………………………72

جدول (23-4): آزمون قابل اعتماد بودن رگرسیون با متغیر وابسته سلامت روانی……………………………………..73

جدول (24-4): آزمون معنی­داری ضرایب رگرسیون با متغیر وابسته سلامت روانی……………………………………73

جدول (25-4): آزمون قابل اعتماد بودن رگرسیون با متغیر وابسته روان شناختی بهزیستی………………………….74

جدول(26-4): جدول شماره 4-26: آزمون قابل اعتماد بودن رگرسیون با متغیر وابسته روان شناختی بهزیستی………………………………………………………………………………………………………………………………………….74

جدول شماره (27-4): آزمون معنی­داری ضرایب رگرسیون با متغیر وابسته روان­شناختی بهزیستی ……………..75

جدول شماره (28-4):ضریب همبستگی بین برون­گرایی شخصیت و سلامت روانی………………………………….76

جدول شماره( 4-29): آزمون قابل اعتماد بودن رگرسیون با متغیر وابسته سلامت روانی……………………………76

جدول شماره (30-4): ضریب همبستگی بین برون­گرایی شخصیتی و روان­شناختی بهزیستی……………………..77

جدول شماره (31-4): آزمون قابل اعتماد بودن رگرسیون با متغیر وابسته روان­شناختی بهزیستی…………………77

جدول شماره(32-4): آزمون معنی­داری ضرایب رگرسیون با متغیر وابسته روان­شناختی بهزیستی………………..78

 

فهرست نمودارها

نمودار                                                                                                              صفحه

نمودار(1-4): بررسی وضعیت جنسیت……………………………………………………………………………………………….53

نمودار(2-4): بررسی وضعیت تحصیلات……………………………………………………………………………………………54

 

چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه بین ویژگی­های شخصیتی (درونگرایی وبرونگرایی) وبهزیستی روان­شناختی با سلامت روان درمعلمان دوره ابتدایی شهر ساری می­باشد.روش تحقیق

 توصیفی از نوع همبستگی است.جامعه پژوهش شامل کلیه معلمان دوره ابتدایی شهر ساری که614نفر می­باشد. حجم نمونه 234 نفر است که به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند.ابزارهای پژوهش عبارتند از :پرسشنامه شخصیت آیزنک و پرسشنامه بهزیستی روان­شناختی ریف و پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر استفاده شد. نتایج همبستگی پیرسون نشان می دهد، بین سلامت روانی و بهزیستی روان­شناختی معلمان با وبژگی­های شخصیتی رابطه­معنی­داری وجود دارد.همچنین ابعاد ویژگی­های شخصیتی می­توانند سلامت روانی و روان­شناسی بهزیستی را پیش ­بینی كند.

 

واژگان کلیدی: ویژگی­های شخصیت، بهزیستی روان­شناختی، سلامت روان

 

                      فصل اول : کلیات پژوهش

 

 

مقدمه

منابع انسانی از عوامل مؤثر انسانی در هر سازمانی است. این موضوع در آموزش و پرورش اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا این نهاد پرورش­دهنده منابع انسانی ماهر برای هر سازمانی است. بنابراین آموزش و پرورش به افرادی علاقه­مند برای اثربخشی بیشتر در سیستم تعلیم و تربیت نیازمند است(برومند،1383).باتوجه به اینکه در جوامع انسانی نهاد آموزش و پرورش از اهمیت ویژه­ای برخوردار است،این نهاد از مهمترین عوامل رشداجتماعی،اقتصادی و تربیتی هر جامعه است و عامل رشد آگاهی و سازماندهی نیروی انسانی برای رشد توسعه جوامع ، نظام آموزش و پرورش بشمار می­رود.در نظام آموزش و پرورش هر کشوری عوامل و عناصر متعددی در شکل،کیفیت و پیشبرد اهداف آن نظام مؤثر است. معلم به عنوان یکی از این عناصر اهمیت خاصی در نظام تعلیم و تربیت دارد و سلامتی او می ­تواند در تحقق نظام آموزش و پرورش تأثیر بسزایی داشته باشد(علاقه­بند،1387).از آنجاییکه در دنیای پیچیده و پیشرفته امروزی برای تربیت نیروهای متخصص و کارآزموده باید به یک نظام تعلیم و تربیت کارآمدتکیه کرد. یک معلم محبوب و موفق و اثربخش ، بطور مسلم علاوه بر بهرهمندی از دانش و تخصص ویژه معلمی و تجربه علمی باید دارای ویژگیهای شخصیتی معینی هم باشد، تا در مجموع کارایی و اثربخشی فعالیتهای او تضمین شود.نیاز روزافزون به نیروی انسانی در بخش­های مختلف تولیدی، خدماتی و بکارگیری نیروهای مناسب در مقاصد مختلف، موجب توجه و همسو نمودن انسانها را با تمایلات خویش پدیدآورده است .ازآنجایی که انسانها در ابعاد مختلف دارای تفاوت­هایی می­باشندو این تفاوت­ها در توانایی، استعدادها رغبت­ها و سرانجام در شخصیت نمود پیدا می­ کند.شناخت ویژگی­های شخصیتی معلمان با سلامت روان آنان باعث می­ شود که دانش ­آموزان در انتخاب شغل ،سلامتی روانی و رضایت شغلی درآینده دچار مشکل نشوند. و در محیط خویش بتواننداز توانایی­ها و مهارت­ های خویش در جهت مطلوب استفاده و ارزشهای خود را به عرصه ظهور برسانند. البته شخصیت و تعادل روانی معلمان بیش از سایر طبقات اجتماعی موردنظر و دارای اهمیت است زیرا تماس نزدیک معلم با دانش ­آموزان و تأثیر و نفوذی که بر آنها دارد نقش مهمی در سلامت روانی و فکری دانش ­آموزان خواهد داشت.اگر وضعیت سلامت روانی معلمان شناسایی گردد و به منظور بهبود روانی آنها برنامه ­ریزی شود،عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان نیز بهتر گردیده و با کاهش نرخ افت تحصیلی دانش ­آموزان کمک شایانی نیز به اقتصاد آموزش و پرورش می­ شود. از آنجایی که بیش از 5/1کودکان و نوجوانان دنیا از اختلال­های روانی خفیف تا شدید رنج می­برند و تنها 20% و یا حتی کمتر،خدمات سلامت روان مورد نیاز خود را دریافت می­ کنند.به دلایل بسیار، مدرسه جایگاه اساسی برای سازماندهی و ارائه خدمات سلامت روان به دانش ­آموزان است .پژوهش­ها نشان داده است که مدارس و معلمان در ارتقای سلامت روان ، شناسایی کودکان در معرض خطر اختلالات روانشناختی و ارجاع آنان برای دریافت کمک­های تخصصی نقش اساسی دارند. البته تمامی این موارد زمانی معنی خواهد داشت که معلم نیز، خود دارای سلامت روانی باشد تا بتواند توانایی برقراری ارتباط مناسب با محیط فردی و اجتماعی ، برخورد منطقی با تضادها و استرس­های زندگی و حل آنها به شیوه­ای سودمند و مناسب را داشته باشند (همان منبع) . لذا این پژوهش با هدف بررسی رابطه ویژگی­های شخصیتی و بهزیستی روان­شناختی با سلامت روانی در معلمان مقطع ابتدایی انجام  می­ شود . امید است یافته­ ها و نتایج این پژوهش بتواندگامی اساسی درجهت شناخت بهتر و علمی­تر معلمان بردارد و مقدمه و زمینه­ ساز مناسبی برای تحقیقات وسیعتر و برنامه ­ریزی­های مناسب و اساسی جهت پیشرفت این افراد را فراهم سازد .

بیان مسأله

با توجه به این که تفاوت­های شخصیتی همچنین از طریق کارکردهایی که برای روی کردن به دنیای عینی خارجی و دنیای ذهنی درونی به کار می­بندیم جلوه­گر می­شوند . این کارکردها شامل تفکر ، احساس درونی ، احساس بیرونی و شهود است . تفکر یک فرایند مفهومی است که معنا و شناخت را فراهم می­ کند ؛ احساس درونی یک فرایند ذهنی وزن دادن و ارزش­گذاری است . احساس بیرونی ادراک هشیارانه اشیاء مادی است و

شهود شامل ادراک به شیوه ناهشیارانه است .

از دیدگاه یونگ هیچ­کس به طور کامل درون­گرا و برون­گرا نیست . در هر لحظه معین نگرش غالب می ­تواند تحت نفوذ موقعیت قرارگیرد. به عنوان مثال ، شخصی که طبیعتا” درون­گرا است ممکن است در موقعیتی که  اساسا” مورد علاقه اوست مردم­آمیز و اجتماعی شود.

عملکرد انسان ، دستخوش عواملی است که روند زندگی فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، و گوناگونی شغل­ها ، سلامت روانی افراد را تحت تأثیر قرار داده است .در سال­های اخیر توجه به سلامت روانی کارکنان و تأثیر سلامت روانی و جسمی در عملکرد کارکنان مورد توجه سازمان­ها قرار گرفته به نحوی که بسیاری از سازمان­ها تدریس می­ کنند تا از طریق پژوهش­های علمی سعی در شناخت منابع ، ایجاد فشار و تنش در محیط کارکنان نمود ، تا بتواند از طریق راهکارهای مناسب محیط­های شغل مطلوب را برای کارکنان فراهم آورند و در نتیجه رضایت و عملکرد شغلی کارکنان را افزایش دهند (موسوی ،1378).

افراد با هر جنبه از شخصیت به شیوه­ هایی رفتار می­ کنند و دارای انتظارات خاصی هستند توانایی و مهارت رفتاری منحصر به فرد و نیز نیازهای متفاوتی دارند و براساس الگوی شخصیتی خود دارای نیازها ، انتظارات ، انگیزه­ها ، توقعات و اهداف خاصی می­باشند .از طرفی سازمان­ها و نیز برحسب اهداف ، وظایف و فعالیت­های خود نیازها ، انتظارات و توقعات خاصی را ارضاء می­ کنند ، بنابراین برای هر یک از انواع شخصیت­های متفاوت شغل­های متفاوتی مناسب است ( نریمان و همکاران ، 1386) .

بنابراین با توجه به ویژگی افراد برون­گرا (اجتماعی ، هدفمند ، با اراده و مصمم ، دقیق و خوش قول و فعال) و وجدانی بودن (سخت کوش ، دارای انگیزشی مؤفقیت ، مسئولیت­پذیر ، دنبال کردن هدفمندانه اهداف کلی ، متعادل) و درون­گرایی که رابطه منفی و  معناداری با سلامت روان داشته و افراد نمرات پایینی در این بعد گرفته­اند (افسردگی ، نداشتن اضطراب ، نگرانی و غمگینی) می توان گفت که بهترین پیش­بین برای سلامت روان هستند ومی­توان در جهت افزایش عملکرد شغلی و بهره­بری سازمان برتوانمندسازی افراد بر ابعاد فوق پافشاری کرد .

با توجه به این نتایج می­توان گفت افرادی که از نظر جسمانی ( عمل­کردن کامل بدن که سلامتی زیست شناختی را در نظر می­آورد ) و کارکرد اجتماعی ( طرز فکر در ارتباط با کارکرد اجتماعی­اش در اجتماع و ارتباط با افراد دیگر ) در وضعیت متناسبی قرار دارند . می­توانند عملکرد مناسبی در رابطه با شغل خود داشته باشد .

از این رو ، پژوهش­های متفاوتی در این حوزه می ­تواند نواقص و کاستی­های موجود را مشخص و راه را برای برطرف کردن آنها هموار سازد . احتمالا یکی از عواملی که می ­تواند روی عملکرد معلمان اثرگذار باشد ویژگی­های شخصیتی آنان است گرچه اطلاع از درون انسان­ها و شخصیت آنان کار بس مشکلی است اما شناخت شخصیت یک روزنه بسیار گویا دارد و آن رفتارهای بارز افراد است . همچنین پژوهش در باب عملکرد شغلی و رفع مشکلاتی که منجر به افزایش سلامت روان می­گردد در صنعت و سازمان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است .

پژوهشگر به دنبال یافتن جوابی برای این سؤال است که رابطه بین ویژگی­های شخصیتی (درون­گرایی و برون­گرایی ) و بهزیستی روان­شناختی با سلامت روان در معلمان دوره ابتدایی چگونه است ؟

اهمیت و ضرورت

برحسب آمارهایی که کشورهای مختلف ارائه می­ دهند ، تعداد افراد مبتلا به مشکلات روانی به­ طور مداوم روبه ازدیاد است . به­عنوان مثال براساس پژوهش­هایی که در آمریکا انجام شده پیش ­بینی می­ شود که از هر 20 نفر انسان یک نفر به بیمارستان روانی خواهد رفت و یک نفر دیگر بطور موقت خارج از بیمارستان دچار اختلال روانی خواهد شد ( شاملو ، 1381) . بعضی پژوهش­های اولیه در ایران نیز رشد روزافزون مشکلات روانی را تأیید می­ کند . به­عنوان مثال ، شیوع اختلال­های روانی از 7/11% در مطالعه باش ( صاحب­الزمانی ، 1342 ) تا 2/43% در بررسی داویدیان ، ایزدی ، نهاپتیان و معتبر (1353) رسیده است . دیگر مطالعات انجام شده در این زمینه نیز ارقام مشابهی را گزارش می­ کنند . بنابر ازدیاد روزافزون مشکلات روانی که بخشی از اعتبارات دولت را به خود اختصاص می­دهد و اثرات اجتماعی ناگواری درپی دارد ، توجه مسئولین و متخصصین به این مشکلات ودر نتیجه به بهداشت روانی را می­طلبد . ارتباط تنگاتنگ بیماری­های جسمی با مشکلات روانی ضرورت توجه به بهداشت روانی را دوچندان می­ کند . ازآنجائیکه به لحاظ تئوریک هدف آموزش و پرورش و بهداشت روانی یکی است . به این معنی که مقصود هر دو ساختن انسان­هایی سالم ، مفید و خوشبخت است ، ضرورت چنین بررسی­هایی در آموزش و پرورش مشخص می­ شود .

اگر وضعیت سلامت روانی معلمان شناسایی شود و در جهت بهبود سلامت روانی این قشر از اجتماع برنامه ­ریزی شود و آنگاه اینکار باعث بهتر شدن عملکرد تحصیلی دانش آموزان خواهد شد و این امر باعث کاهش نرخ افت تحصیلی می­ شود که این امر کمک شایانی را به اقتصاد آموزش و پرورش خواهد کرد .

از طرف دیگر تماس نزدیک معلم با دانش آموزان و نفوذی که وی برآنها دارد نقش مهمی در سلامت فکری و روانی آنها ایفا می­ کند ، این تأثیر و نفوذ رفتار معلم در دانش آموزان ممکن است به صورت مستقیم یا غیرمستقیم صورت پذیرد و به­صورت­های گوناگون بروز کند ، لذا مطالعه سلامت روانی آنان از اهمیت فوق­العاده­ای برخوردار است . زیرا معلمان به­صورت مستقیم و غیرمستقیم درآینده کشور نقش تعیین­کننده دارند .

همچنین یافته­ های این پژوهش می ­تواند در موارد زیر کاربرد داشته باشد :

– انتخاب معلمان با بصیرت بیشتر .

– ارتقاء سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان از طریق ارتقاء سطح سلامتی معلمان .

– برآورد میزان آسیب­پذیری درجهت تدوین برنامه ­های پیشگیری از فرسودگی شغلی و ازکارآفتادگی معلمان .

– شناخت افراد یا گروه­های درمعرض خطر یا دارای ریسک بالا و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و یا درمانی .

– شناخت متغیرهایی که بیشترین همبستگی را با اختلالات روانی دارند و برنامه ­ریزی درجهت تعدیل و یا کنترل آنها .

– تهیه مواد آموزشی مناسب برای آموزش بهداشت روانی برای معلمان در بدو استخدام .

اهداف پژوهش

اهداف اصلی پژوهش

1-بررسی رابطه بین سلامت روانی و بهزیستی روانشناختی معلمان با وبژگی­های شخصیتی در معلمان دوره ابتدایی

2-بررسی ابعاد ویژگی­های شخصیتی با سلامت روانی و بهزیستی روان­شناسی در معلمان دوره ابتدایی

3-ارائه رهنمودها و پیشنهادات به دست اندرکاران مربوطه.

اهداف فرعی پژوهش

– بررسی تفاوت بین سلامت روانی با ویژگی­های شخصیتی باثبات و بی­ثبات در معلمان دوره ابتدایی

-بررسی تفاوت بین سلامت­روانی با ویژگی ­های شخصیتی درونگرا و برونگرا  در معلمان دوره ابتدایی

-بررسی تفاوت بین بهزیستی روان­شناختی با ویژگی­های شخصیتی باثبات و بی‏ثبات در معلمان دوره ابتدایی

-بررسی تفاوت بین بهزیستی روان­شناختی با ویژگی­های­شخصیتی درونگرا و برونگرا در معلمان دوره ابتدایی

-بررسی تفاوت بین مولفه­های سلامت­روانی با ویژگی­های­شخصیتی باثبات و بی­ثبات در معلمان دوره ابتدایی