درلغت نامه دهخدا نیز جاسوسی به معنی «خبر ازجایی به جای دیگربردن» است وجاسوس فلک، «کنایه از منجم دارد.»^[۶۲]

‌در مورد لغت جاسوسی در فرهنگ معین اینگونه بیان شده «جاسوسی آن که اخبار و اطلاعات کسی یا مؤسسه‎ای ویا کشوری را مخفیانه گردآورد و به شخص یا مؤسسه و یا کشوری دهد.» درفرهنگ واژگان لغت نیزجاسوسی بدون قرینه، مطلق است وبه نفع وضررکشوراستعمال می‌شوددرحالی که امروزه در محاوره و لسان اهل فن،این واژه در معنی منفی آن به کارمی رود؛

چنانچه درفرهنگ حقوقی درتعریف جاسوس چنین آمده است: «کسی که محرمانه یا تحت عنوان‌های نادرست به نفع خصم در صدد تحصیل اطلاعاتی از نقشه و قوای طرف و مقاصد او برآید، (جزا) اشخاص ذیل جاسوسند: الف- هر کس که برای به دست آوردن اسناد یا اطلاعاتی بنفع دشمن به یک قلعه یا مکان مستحکم یا پاسگاه یا هر بنگاه نظامی یا استحکامات و اردوگاه های ارتش داخل شده‎ باشد. ب- هر کس که برای دشمن اسناد یا اطلاعاتی به دست آورد که ممکن است نسبت به عملیات ارتش یا نسبت به تأمین قلاع یا امکنه مستحکم یا پاسگاهها یا بنگاه های نظامی مضر باشد. ج- هر کس که جاسوسان یا افراد دشمن را که برای اکتشاف مأمور شده باشند عمداً مخفی نموده یا سبب اختفاء آن ها گردد. د- هر کس که اسرار نواحی یا سیاسی یا مفاتیح رمز را بر خلاف مصالح کشور به منجی تسلیم کند. در حل مسئله باید گفت گرچه کلمه جاسوس در لغت نامه به معنی جست وجوکننده خبرآمده است،ولی با توجه به اینکه تبادر به ذهن ازجاسوس ،معنی منفی آن است واز آنجا که تبادر در علم اصول دلالت برحقیقت ‌دارد از این رودراستعمال لفظ جاسوس نیازمند به قرینه نیست. ازاین رو واژه «جاسوس» نیزدراثر کثرت استعمال درمعنای تجسس پنهانی درامورشربه ضرر حکومت به کار می‌رود،به طوری که دیگر نیازی به استفاده ازواژگان جاسوسی مجاز وغیرمجاز نمی باشد.




ثمره بحث فوق در این است که چنانچه قائل باشیم واژه «جاسوس»بر معنی لغوی آن دلالت دارد،دراستعمال آن به معنای حقوقی،نیازمند قرائن وقیود خاصی خواهیم بود،ولی در صورتی که بگوییم «جاسوس» ‌در معنی حقوقی آن استعمال شده است، دیگر نیازمند قیود دیگری نیست. ازاین رو قانون‌گذار دربیان مصادیق جاسوسی درمواد۵۰۱و۵۰۲قانون مجازات اسلامی وماده ۲۴قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، قید «غیرمجاز» رابه کارنبرده است. با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسداستعمال کلمه «غیرمجاز» در صدر ماده ۳ قانون جرایم رایانه ای،زائد می‌باشد.^[۶۳]

حقوق ‌دانان تعاریف متعددی برای جاسوسی و جاسوس ارائه داده‌اند؛ از جمله: « جاسوس به شخصی اطلاق می‌شود که در پوشش متقلبانه یا مخفیانه وبه نفع دشمن در صدد تفحص پیرامون اسرار یا تحصیل اطلاعات یا اشیاء یا سایر مدارک و اسناد مربوط به استعداد و توانایی‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی مربوط به یک کشور دشمن باشد. » با در نظر گرفتن این تعریف می‌توان گفت جاسوسی ‌رایانه‌ای یعنی «تفحص و تجسس غیر مجاز پیرامون داده ها سری به وسیله رایانه. » در این تعریف جاسوسی دارای یک مرحله است وبر خلاف نظر برخی از حقوق ‌دانان خارجی دو مرحله‌ای نیست.

درتعریف دیگر جاسوسی ‌در معنی وسیع کلمه دودسته اقدامات را شامل می‌شود:دسته اول؛اقدامات مقدماتی که عبارت ازتفحص ‌و تحصیل اطلاعات مخفی است، ودسته دوم عملیات اجرایی است که ایجاد ارتباط ‌و رساندن اطلاعات مزبوربه کسانی است که باید ازآن بهره برداری کنند. دسته اول (اقدامات مقدماتی جاسوسی)، ممکن است متضمن قصد جاسوسی نباشد. مثلاٌ متهم صرفاً از لحاظ کنجکاوی، میل به دانستن یا اینکه حسب غفلت وبی احتیاطی اقدام کرده، یا اینکه اقدام به تحصیل اطلاعات محرمانه نموده ‌تا بتواند مردم مملکت خود راآگاه سازد،نه خارجیان را،اما دسته دوم (عملیات اجرایی جاسوسی همیشه کاشف از وجود اراده خاص به آگاه کردن یک کشور خارجی واسرارکشور دیگر و انتفاع از آن ها به ضررکشوراست.

در حقوق ایران معنای جاسوسی تاکنون با معنای دوم ‌از تعریف پروفسورگارو انطباق داشته است، چنانچه مواد ۵۰۱و۵۰۲قانون مجازات اسلامی وماده ۲۴قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح براین امردلالت دارند. به استثنای تبصره بند «د»ماده۲۴قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح که با دسته اول از تعریف پروفسورگاروانطباق دارد.

«رایانه» معادل فارسی لفظ کامپیوتر در زبان انگلیسی است و در این تحقیق تمام انواع رایانه از رایانه کیفی و رایاته خانگی مدنظر است. منظور از واژه «رایانه» در عنوان مبحث اعم از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی است.^[۶۴]

در قانون جرایم رایانه ای، قانون‌گذار سیاست کیفری دیگری را برای خود انتخاب کرد و اموری را که حتی ممکن است متضمن جاسوسی نباشد،از مصادیق جرم جاسوسی محسوب نموده است؛ به گونه‌ای که برخلاف دیگر قوانین کیفری ایران، مطابق بند الف ماده ۳ قانون مورد اشاره، چنانچه فردی صرفا ًاز روی کنجکاوی یا میل به دانستن و یا از روی غفلت وبی احتیاطی به داده های سری دسترسی پیدا کند و یا آن ها را شنود کند، جاسوس محسوب می‌شود. این موضوع باعدالت سازگار نیست.

نکته دیگر آنکه برخی ازجرایم در قانون مجازات اسلامی وقانون مجازات جرایم نیروهای مسلح ذکر گردیده‌اند که جزو مصادیق جرم جاسوسی نمی باشند. مانند؛جرم بی مبالاتی منجر به تخلیه اطلاعات طبقه بندی شده توسط مأموران نظامی یا دولتی (موضوع ماده ۵۰۶قانون مجازات اسلامی و ماده ۲۷قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح.)این جرایم جزو جرایم علیه امنیت محسوب شده وذیل عنوان جرایم علیه امنیت موضوع فصل اول از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی و جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور موضوع فصل دوم از قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مطالعه می‌شوند در حالی که در قانون جرایم رایانه ای، با اندکی بی دقتی جرایم مرتبط با امور امنیتی نیز جزو مصادیق جرایم جاسوسی رایانه‌ای قرار گرفته‌اند؛ مانند ماده ۵ قانون مذبور که به نظر می‌رسد در اثر مسامحه در قانونگذاری می‌باشد. از این رو پیشنهاد می‌شود موضوع در اصلاحات احتمالی قانون، مورد توجه قانون‌گذار قرار گیرد.

چنانچه گفته شد قانون‌گذار در مبحث سوم مواردی را جاسوسی نامیده که موضوعاً خارج از آن است لذا ارائه تعریف جامعی از جرم جاسوسی رایانه‌ای دشوار است. با این حای در تعریف جرم جاسوسی رایانه‌ای می‌توان گفت:« انجام هر گونه عملیات غیر قانونی در زمینه دسترسی یا در دسترس قراردادن، یا شنود یا افشای داده ها یا محتوای سری در سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی. ^[۶۵]