۲- مهمترین نقیصه سیاست کیفری ایران تحدید جرم­انگاری به کارکنان دولت و جنبه­ های مالی مورد ارتشاء است.

و) سازماندهی تحقیق

این پایان نامه، شامل دو فصل ‌می‌باشد، فصل اول، مبحث اول و دو گفتار آن به مفاهیم و واژه‏شناسی بزه ارتشاء و تفکیک بزه ارتشاء از مفاهیم مشابه آن می پردازد.

مبحث دوم علاوه بر پیشینه بزه ارتشاء در گفتار نخست آن به بزه ارتشاء ایران قبل از انقلاب و پس از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار داده و در گفتار دوم بزه ارتشاء در حقوق عراق و تطبیق آن با حقوق ایران مورد توجه قرار گرفته است.

مبحث سوم ارکان ارتشاء در سه گفتار و به طور مبسوط در سیاست کیفری دو کشور مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم واکنش کیفری در قبال ارتشاء در حقوق ایران و عراق مدنظر بوده است.

مبحث نخست آن اقسام مجازات­ها که شامل گفتار نخست مجازات­های اصلی و در گفتار دوم مجازات­های تکمیلی و گفتار سوم مجازات های تبعی دو کشور مورد بررسی قرار می‌گیرد.

و در مبحث دوم و گفتار اول عوامل مؤثر بر مجازات ارتشاء اعم از عوامل مشدده عام و خاص و گفتار دوم به عوامل ارفاقی اعم از آزادی های مشروط، تعلق مجازات، تخفیف مجازات و تعویق صدور حکم توجه نموده است و النهایه نتیجه گیری و پیشنهادات در زمینه موضوع خواهیم پرداخت.

فصل اول:مفاهیم،پیشینه و درآمدی بر ارکان ارتشاء

فصـل اول:

مفاهیم، پیشینه و درآمدی

بر ارکان ارتشاء

مبحث نخست: بازشناسی مفاهیم

در این مبحث مفاهیم واژه شناسی مربوط به ارتشاء در گفتار اول و تفکیک ارتشاء از مفاهیم مشابه در گفتار دوم مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد.

گفتار نخست: واژه شناسی

الف) ((ارتشاء))

معنای لغوی ارتشاء: ارتشاء مصدر ثلاثی مزید کلمه رشوه از باب افتعال است و در لغت به معنی اخذ وجه یا مال یا اخذ سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی است.^[۱] در کتب لغت در ذیل کلمه ارتشاء معنای رشوه گرفتن قید شده است.^[۲]

رشوه لفظی عربی است، که از ریشه ((رش و)) گرفته شده و اصطلاحاً ناقص واوی است. در زبان فارسی و گویش­های مختلف به هر سه صورت (رِشوه، رَشوه، رُشوه) مصطلح است که به معنی کود و خاشاک است که کشاورزان برای آماده کردن زمین جهت کشاورزی قبل از کشت پخش می­نمایند و یا به معنی طناب دلو یا مطلق طناب است.^[۳]


معنای فقهی ارتشاء: اکثر فقها رشوه را صرفاً در حکم و قضا می­دانند. ولی برخی دیگر از فقها و تعدادی از روایات رشوه را منحصراًً به حکم و قضا نمی­دانند.

در نتیجه نظریه مشهور فقها بر این است که ادله رشوه در باب قضا مطرح است، لذا موضوع رشوه را صرفاً در باب قضا و حکم می­دانند. و ارتشاء را اینگونه تعریف نموده ­اند: “منظور از رشوه، مالی است که برای قضاوت به ناحق از راشی اخذ می­ شود.”

معنای حقوقی ارتشاء: از نظر حقوقی معنای ارتشاء با معنای لغوی آن نزدیک است، و “عبارت است از وجه یا مالی که مراجعین و ارباب حاجت به مستخدمین دولت اعم از قضایی و غیر قضایی برای انجام امر یا خودداری در انجام امری که از وظائف آن ها‌ است تأدیه ‌می‌کنند”. از نظر حقوق کیفری نیز ‌می‌توان ارتشاء را به پذیرفتن مستقیم یا مع­الواسطه مال توسط کارمند و یا مأمور دولت به منظور انجام کاری مرتبط با وظیفه تعریف نمود.^[۴]

بر اساس جزء ۱۰ قانون دیوان جزای اعمال دولت مصوب ۳۰ آبان ۱۳۰۸ ارتشاء عبارت است از: اخذ وجه یا مال یا اخذ سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی است که از طرف مستخدم دولتی یا بلدی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری که مربوط است به تشکیلات قضایی و اداری دولت یا ادارات مملکتی یا بلدی، خواه انجام آن امر مربوط به کار اداری شخص باشد که وجه یا مال یا سند را گرفته و خواه مربوط به کار اداری یکی از مستخدمین دیگر دولت یا ادارات مملکتی، بلدی اخذ وجه یا مال سند به ترتیب فوق‏الذکر ارتشاء است. مجموعه رویه قضایی مستند به رأی شماره ۱۰۰ مورخ ۱/۶/۱۳۲۲ شعبه دوم دیوانعالی کشور ارتشاء را اینگونه تعریف نموده است: ((….. ارتشاء عبارت از این است که کارمند دولتی یا مملکتی یا بلدی وجه یا مالی به منظور انجام دادن یا انجام ندادن امری که …. مربوط به وظیفه اوست از کسی بگیرد، و اگر دهنده وجه در حقیقت قصد دادن رشوه را به مشارٌالیه نداشته باشد، تأثیری در رفع مسئولیت کیفری او ندارد چنانچه، بالعکس، اگر کسی به منظور انجام وظیفه یا عدم انجام وظیفه … چیزی به کارمند دولتی و مملکتی و بلدی بدهد و محقق شود که گیرنده آن بدون قصد انجام منظور او به اغراض دیگری، از قبیل اطلاع دادن به مقامات مربوطه و اعلام جرم بر دهنده آن، گرفته و به هیچ وجه قصد ارتشاء نداشته است، در این صورت دهنده وجه راشی محسوب می­ شود بدون اینکه گیرنده آن مرتشی شناخته شود، و به عبارت اخری بین راشی و مرتشی ملازمه دائمی نیست و به طور مختلف ممکن است دادن رشوه به وجود عناصر قانونی آن تحقق پیدا کند بدون اینکه مرتشی در بین باشد و بالعکس.^[۵] برخی دیگر ارتشاء را از نظر حقوقی وجه یا مالی می­دانند که مراجعین و ارباب حاجت به مستخدمین دولت اعم از قضائی و غیرقضایی برای انجام امر یا خودداری در انجام امری که از وظایف آن ها‌ است و یا یکی از اصحاب دعوی به قاضی جهت صدور رأی یا اقدام قضایی که در صلاحیت اوست تأدیه می‌کند)).^[۶]

در حقوق عراق، رشوه باتفاق نظر بین راشی از یک سو و کارمندی که وظیفه عمومی را انجام می‏ دهد از سوی دیگر نسبت به تحقق فایده­ای برای مرتشی در قبال انجام یا عدم انجام کار مرتبط با مأموریت آن کارمند اطلاق می­گردد.^[۷] البته حصول توافق در حقوق عراق بمعنای لزوم توافق جهت تحقق بزه ارتشاء نمی ­باشد بلکه به صورت نسبی بوده و لذا هرگاه کارمند صرفاً درخواست نماید و یا قبول نماید ارتشاء محقق می­گردد.

ب) رشاء

تعریف لغوی رشاء: رشاء مشتق از رشوه به معنی رشوه دادن است، برخی رشاء را به فتح و به معنی اعطای رشوه و به کسر (ر) بمعنی دلو معنی کرده ­اند، با بررسی مجموع نظرات فقها و حقوق ‌دانان رشاء به معنی رشوه دادن است. ‌بنابرین‏ رشاء در واقع بخشی از رشوه بوده و رابطه آن با رشوه عموم و خصوص من وجه است. راشی هم اسم فاعل رشاء است و رشوه دهنده معنی می­گردد.^[۸] و به آنچه به کسی بدهند تا کاری برخلاف وظیفه خود انجام بدهد یا حق کسی را ضایع و باطل کند گویند.^[۹] در ادبیات عرب به کسی گویند که برای امر باطلی مرتکب دادن چیزی می شود.^[۱۰]

رشاء به معنی رشوه دادن و عبارتند از: دادن مالی به مأمور رسمی یا غیررسمی دولتی یا بلدی به منظور انجام کاری از کارهای اداری یا قضایی ولو اینکه آن کار مربوط به شغل گیرنده مال نباشد.^[۱۱]

تعریف فقهی رشاء: در اصطلاح فقهی رشوه چیزی است که متحاکمین (مدعی و مدعیٌ­علیه) به حاکم پرداخت ‌می‌کنند. فقها معتقدند: “رشوه چیزی است که به قاضی داده می­ شود برای اینکه به نفع پرداخت کننده (راشی) به باطل و خلاف حق حکم نماید و یا اینکه مالی را پرداخت کند تا به نفع او حکم نماید، حق باشد یا باطل یا اینکه مال را بدهد تا راه مخاصمه را به او بیاموزد تا بر خشمش غالب آید.”