گفتار چهارم: ضریب انرژی

برای بررسی رابطه بین مصرف انرژی و تولید، می توان از شاخص ضریب انرژی نیز استفاده نمود. ضریب انرژی از تقسیم نرخ رشد مصرف نهایی انرژی به نرخ رشد تولید نا خالص داخلی به دست می‌آید. به دلیل استفاده از نرخ رشد در ضریب انرژی، مشکلات تبدیل به واحد یکسان جهت مقایسه (مانند نرخ ارز در مقایسه شدت انرژی) در این شاخص وجود ندارد. خصوصیت دیگر ضریب انرژی این است که برای یک دوره­ زمانی محاسبه می شود، در حالی که شاخص شدت انرژی معمولاً جهت ارزیابی در یک سال معین به کار می رود. معمولاً در ارزیابی ضریب انرژی آن را با عدد یک مقایسه می نمایند که هرچه این ضریب کمتر از یک باشد، میزان رشد انرژی مناسب تر است و طبق این اصل ایران با ۷/۱ درصد، ترکیه ۷۹%، هند ۳۸% و آمریکای شمالی ۲۴% درصد بیشترین مصرف کننده انرژی در دنیا‌ است.

رشد مصرف انرژی در روند توسعه اقتصادی اغلب از نرخ کاهنده ای برخوردار است. همچنین انتظار می رود که کشورهای توسعه یافته، مصرف انرژی را با توجه به میزان تولیدات خود به حداقل ممکن رسانده باشند. در دوره ۲۰۱۱- ۲۰۰۱ شاخص ضریب انرژی نسبت به دو دوره قبل کاهش یافته و به عدد ۹۷/۰رسیده است.

با بهره گرفتن از آمار داخلی در ترازنامه، ملاحظه می شود که ضریب انرژی ایران در سال­های ۱۳۶۹-۱۳۵۸ به دلیل شرایط ویژه حاکم بر کشور، به خصوص جنگ تحمیلی، روند رشد تولید ناخالص داخلی و همگام با آن رشد مصرف نهایی انرژی دستخوش تحولات زیادی بوده است. لیکن در دوره­ی۱۳۸۰-۱۳۶۹ ضریب انرژی با کاهش مناسبی به عدد ۵۴/۱ رسیده است. در دوره ۱۳۹۱-۱۳۸۰ مجددا ضریب انرژی کاهش یافته و به عدد ۱۳/۱بالغ شده است. به عبارت دیگر در دوره­ مذبور تقریبا رشد مصرف نهایی انرژی متناسب با رشد تولید ناخالص داخلی بوده است. ^[۴۴]

گفتار پنجم: سهم هزینه انرژی در کل هزینه­ های خانوار

بررسی متوسط هزینه سالانه انرژی مصرفی خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک دهک­های مختلف هزینه ای در سال ۱۳۹۱ نشان می‌دهند که هزینه­ های انرژی حدود۲/۴ درصد از کل هزینه­ های خانوارهای شهری، ۳/۶ درصد از کل هزینه­ های خانوارهای روستایی را به خود اختصاص داده است.

بررسی دهک­های هزینه ای نشان می‌دهد که در خانوارهای شهری و روستایی، هرچه سطح درآمد (دهک هزینه ای) پائین تر باشد، سهم هزینه انرژی در مجموع هزینه­ های خانوار کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر سهم هزینه انرژی در کل هزینه­ های خانوار برای خانواده­های فقیرتر بالاتر است. به عنوان نمونه یک خانواده فقیر شهری(دهک اول) حدود۲/۵ درصد از کل هزینه­ های مصرفی و یک خانواده ثروتمند شهری(دهک دهم) حدود۹/۲رصد از کل هزینه­ های مصرفی خود را صرف تأمین انرژی می نمایند. این ارقام برای فقیرترین و ثروتمندترین خانوارهای روستایی به ترتیب ۳/۷ و ۹/۴ درصد می‌باشد.^[۴۵]

فصل دوم

تحلیل حقوقی جرایم مرتبط با تولید، مصرف و انتقال انرژی

مبحث اول: عناصر تشکیل دهنده جرائم علیه تأسیسات و شبکه انتقال انرژی

گفتار اول: روند تولید انرژی برق آبی در ایران

تاریخچه استفاده از انرژی برق آبی در ایران به قبل از انقلاب باز می­گردد. ایران تا قبل از انقلاب حدود ۳۰ درصد از برق مصرفی خود را از این منبع تامین می­کرد که این میزان به حدود ۱۸۰۰ مگاوات می­رسید. با وقوع انقلاب و شتاب در حرکت سازندگی در جهت رفع فقر، بسیاری از روستاها و شهر­های محروم کشور از نعمت برق برخوردار شدند و این شرایطی بود که رشد، توسعه و گسترش شبکه­ های توزیع برق و به طبع آن مصرف انرژی برق، انطباق چندانی با گسترش و رشد نیروگاه­های آبی کشور نداشت و ظرفیت انرژی برق آبی کشور تنها توانست تا پایان برنامه اول توسعه به ۱۹۵۳ مگاوات و در پایان برنامه دوم توسعه به ۲۰۰۰ مگاوات برسد.^[۴۶]ایران با داشتن بیش از ۸۵ سد مخزنی در دست احداث، سومین کشور در سد سازی و کنترل منابع آب به شمار می­رود. در تبیین مزایای استفاده از نیروگاه‌های برق آبی می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

1. عمر مفید این نیروگاه‌ها بیش از ۵۰ سال است و تا ۱۰۰ سال هم می‌رسد و در مقایسه با عمر نیروگاه‌های بخاری (حدود ۲۵ تا ۳۰ سال) بسیار زیاد است.

پایداری این نیروگاه‌ها در مقایسه با نیروگاه‌های بخاری بسیار بالا‌ست و با گذشت زمان، بازده این نیروگاه‌ها تغییر نمی‌کند.

هزینه نگهداری و تعمیر این نیروگاه‌ها بسیار پایین است.

در این نیروگاه‌ها هیچ گونه آلودگی ناشی از گازهای حاصل از احتراق وجود ندارد و از این نظر مشکلی را برای محیط زیست ایجاد نمی‌کند.

هزینه تولید انرژی نیروگاه‌های بخاری با تغییر ضریب قدرت بار، متغیر است اما این هزینه در نیروگاه‌های آبی به تقریب مستقل از ضریب قدرت بار است.

از سیل‌ها و سیلا‌ب‌های فصلی مخرب (با ایجاد سد) جلوگیری می‌شود.

با ایجاد مخزن آب در پشت سد، زمین‌های اطراف این مخزن به صورت زمین‌های حاصلخیز و کشاورزی در می‌آید.

حفظ محیط زیست و عدم آلایندگی فضای منطقه.

توان ‌پاسخ‌گویی‌ بالا به نوسانات تقاضای برق را داشته و باعث کنترل فرکانس شبکه می­شوند.^[۴۷]

علاوه بر منابع مالی محدود برای سرمایه گذاری در نیروگاه­های جدید، طولانی بودن دوران احداث، نیاز به توجه بیشتر به موضوعات زیست محیطی از جمله چالش­های اصلی توسعه و بهره برداری از نیروگاه­های برق آبی به شمار می­روند.

لازم به ذکر است که تولید انرژی برق آبی، اثرات اقتصادی را به همراه دارد:

بند۱: قبل از ساخت

طولانی بودن مراحل انجام مطالعات و طراحی سدها و همچنین وجود فاصله زمانی قابل توجه بین تصمیم گیری و تامین منابع مالی برای شروع طرح، نیاز به وجود راهبردی جامع نگر را آشکار می­سازد تا طبق آن به ظرفیت­های توسعه اعم از به کارگیری نیروی انسانی منطقه و تقویت مراکز علمی و دانشگاهی منطقه، همزمان با طراحی این پروژه­ ها جهت کاهش ریسک سرمایه گذاری، توجه لازم مبذول گردد.

بند ۲: دوران ساخت

طی این فعالیت، برای تعداد زیادی از افراد بومی برای مدت نسبتا طولانی کار ایجاد می­ شود و از این طریق ضمن کنترل نرخ بیکاری، به اقتصاد خانواده ­ها (در مقایسه با سایر اعتبارات عمرانی) کمک قابل توجهی می­ شود که نهایتاً به سرمایه گذاری مجدد در فعالیت­های تولیدی و اعتباری منجر می­گردد.

از آثار منفی اجرای طرح­های بزرگ در منطقه نیز ‌می‌توان به جابه جایی مردم از اراضی داخل مخزن و به زیر آب رفتن اراضی و باغات کشاورزی و….. اشاره نمود.

بند۳: پس از ساخت

کنترل سیلاب، توسعه کشاورزی و سایر آثار کوتاه مدت اجرای طرح­ها، دگرگونی چهره اقتصادی و اجتماعی منطقه را به دنبال خواهد داشت. همچنین ظرفیت­هایی جهت پرورش ماهی، گردشگری، ورزش­های آبی و پمپاژ آب برای آبیاری باغات در ارتفاعات بالا دست نیز از این طریق فراهم می ­آید.^[۴۸]

گفتاردوم: عناصر تشکیل دهنده جرایم علیه تأسیسات منابع آبی