ب ) امام جعفر صادق ( ع ) از رسول خدا ( ص ) نقل می‌کند که حضرت فرمود :
« اذا رایتم الرجل کثیر الصلاه ، کثیر الصیام فلا تباهوا به حتی تنظر و کیف عقله » [۱۲۳]
« چون مردی را پر نماز و روزه دیدید به او مباهات نکنید تا بنگرید عقلش چگونه است. »
از روایات فوق به خوبی استفاده می شود که میان ثواب اعمال و خدا آگاهی و معرفت ، رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد.
به عنوان مثال اگر یک عالم و یک جاهل هر دو برخیزند و وضو بگیرند و رو به قبله ایستاده و یک نماز دو رکعتی بخوانند ، ثواب عمل عالم بالاتر و افضل است بر عمل جاهل ، چرا که عالم با علم و معرفت و شناخت و اندیشه این عمل را انجام می‌دهد اما شخص جاهل چنین شناختی از فعل خود ندارد و این تفاوت اساسی است که میان عالم و جاهل وجود دارد.
ب ) « اثرات و پیامدهای اجتماعی جهل » :
در بعد اجتماعی نیز برای جهل پیامدهای سوء و زیانبار فراوانی که به مراتب بدتر و شدیدتر از پیامدهای فردی آن می‌باشد مطرح است که به پاره ای از آن ها اشاره می‌کنیم :
یک ) بروز دشمنی ها : نادانی خطرناک ترین امراض است و می‌تواند مولّد سایر بیماری ها باشد. نزاع های جاری بین انسان ها و اقوام و ملل جهان از قدیم الایام وجود داشته است. چه بسیار خون هایی که در اثر جنگ ها و مناقشات بر زمین ریخته شده و چه فلاکت ها و رنج هایی که بشریت در این میان متحمل نشده است.به راستی علت این همه ظلم و تعدی و به جان هم نوع خود افتادن چه می‌تواند باشد ؟
جواب روشن است ، برای این که به هواهای نفسانی خود پاسخ دهند و از منافع مادی جهان ، بیش تر بهره مند شوند.
سوال مهمی که در این جا مطرح است این است که ایا این گونه اندیشیدن عین جهل نیست ؟
ما معتقدیم که در واقع ریشه اصلی این همه دشمنی ها در واقع جهل و نادانی است.
و در واقع جهالت ها و حماقت ها ، دنیای زیبای زندگی را به لجنزاری متعفن تبدیل کرده‌است که جای نفس کشیدن در آن برای انسان های حقیقت جو باقی نگذاشته است.
همان طور که گفتیم یکی از آثار سوء اجتماعی جهل ، ایجاد دشمنی ها و دامن زدن به آن می‌باشد و در پی این دشمنی هاست که بشر در طول قرون متمادی به صورت فرسایشی عمل کرده‌است و توان اعجاب انگیز خود را در مسیر باطل به کار گرفته است و جز رنج و محنت چیزی عاید او نگشته است.
دو ) نافع نبودن به حال دیگران
هم نشینی با افراد نیک کردار و نیک سرشت می‌تواند در رشد و تکامل روحی و معنوی انسان مؤثر باشد ، اما در ارتباط با انسان جاهل دقیقاً این تاثیر نسبت عکس به خود می‌گیرد ، به گونه ای که در اثر نشست و برخاست و مراوده با انسان جاهل ، اخلاق ذمیمه او نیز به انسان سرایت کرده و اثرات اخلاقی زیان باری را در پی خواهد داشت.
تا آن جایی که حضرت علی ( ع ) در پند و اندرز به فرزندش امام حسن مجتبی ( ع ) می فرماید :
« یا بنی ایاک و مصادقه الاحمق فانه یرید ان ینفعک فیضرک » [۱۲۴]
« پسرم از دوستی با احمق بپرهیز ، چرا که می‌خواهد به تو نفعی برساند اما دچار زیانت می‌کند. »
شاید بشود گفت ، در راستای همین کلام و توصیه امیر مؤمنان ( ع ) است که شاعر پر آوازه ایران یعنی ناصر خسرو گفته است :
چه خوش گفت آن خردمند سخندان که روی از صحبت نادان بگردان
درخت انس نادان برنیارد حضورش جز که دردسِر نیارد [۱۲۵]
سه ) بروز فساد در جامعه
همان گونه که عالِمِ فاسد می‌تواند عالم را فاسد کند ، انسان جاهل نیز می‌تواند عالَمَی را گرفتار جهل خود نماید.
حضرت علی ( ع ) در طی نامه ای به معاویه می نویسد « ای معاویه ! گروهی بسیار از مردم را به هلاکت کشاندی و با گمراهی خویش فریبشان دادی و در موج سرکشی دریای جهالت خود غرقشان کردی که تاریکی ها آن ها را فرا گرفته و در موج انواع شبهات غوطه ور گردیدند ، از راه حق به بیراهه افتادنند و به دوران جاهلیت گذشتگان روی آوردنند و به ویژگی های جاهلی خاندانشان نازیدند.
ای معاویه ! در کارهای خود از خدا بترس و اختیارات را از کف شیطان درآور که دنیا از تو بریده و آخرت به تو نزدیک شده است. [۱۲۶] »
در این گفتار به بررسی گوشه ای از پیامدهای مخرب فردی و اجتماعی جهل پرداختیم ، بر تک تک افراد و جامعه بشری است که به فکر ریشه کنی و زدودن اثرات این بیماری برآیند و جامعه خود را از مواجه شدن با پیامدهای سوء آن برهانند.
« راه های عملی جهل زدایی »
یک ) تحقیق و تبیین :
یکی از راه های زدودن جهل ، تحقیق و تبیین است :
« یا ایها الذین آمنوا انحاءکم فاسق بنبا فتبینوا انتصیبوا قوماً بجهاله فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین » [۱۲۷]
« ای کسانی که ایمان آورده اید ! اگر شخصی فاسقی خبری برای شما بیاورد ، درباره آن تحقیق کنید ، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خودپشیمان شوید. »
این که در آیه شریفه دستور به تحقیق و بررسی خبر فاسق را به عدم ضرر رساندن به برخی افراد تعلیل نموده ، لازمه این امر در حقیقت ، رفع جهالت است. [۱۲۸]
دو ) پرسش از اهل ذکر
« و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم فسئلوا اهلا لذکر انکنتم لا تعلمون [۱۲۹] »
« و پیش از تو ، جز مردانی که به آن ها وحی می‌کردیم ، نفرستادیم ! اگر نمی دانید ، از آگاهان بپرسید. »
درست است که طبق احادیث و آیات دیگر ، مراد از اهل ذکر ائمه اطهار می‌باشند ، اما این اختصاص با عمومیت آیه منافات ندارد. به این که اهل بیت ( ع ) مصداق اتم و اکمل باشند.
بنابرین پرسش از اهل خبره برای جاهل ، به حکم عقل بوده و رجوع جاهل به عالم در حقیقت ، ارشاد به حکم عقلی است. [۱۳۰]
سه ) بصیرت و بینش
یکی دیگر از راه هایی که برای مقابله با جهل و جهالت می توان از قرآن کریم استخراج کرد ، کسب بینش و بصیرت می‌باشد ؛ چرا که ثمره عدم بینش ، جهل و نادانی است :
« و مثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لا یسمع الا دعاء و یداء صم بکم عمی فهم لا یعلقون » [۱۳۱]
« مثل ( تو در دعوت ) کافران ، بسان کسانی است که ( گوسفندان و حیوانات را برای نجات از چنگال خطر ) صدا می زند ، ولی آن ها چیزی جز سر و صدا نمی شنوند ( و حقیقت و مفهوم گفتار او را درک نمی کنند. این کافران ، در واقع ) کر و لال و نابینا هستند از این رو چیزی نمی فهمند. »
منظور از کری ، گنگی و کوری در این جا بُعد معنوی و روحانی است که همان بینش و بصیرت بوده که نتیجه آن ، منتفی شدن عقل و عدم تمییز و تشخیص خواهد بود ، و راه درمان این جهالت ، کسب بینش و بصیرت است. [۱۳۲]
چهار ) تمسک و استعانت از خدای متعال :
تمسک و استعانت از پروردگار می‌تواند یکی از راه های علاج جهل باشد. قرآن کریم در جریان داستان حضرت یوسف ( ع ) از زبان آن حضرت بیان می‌کند.
« قال رب السجن احب الی مما یدعوننی الیه تصرف عنی کیدهن اصب الیهن و اکن من الجاهلین » [۱۳۳]
از آن جایی که حضرت یوسف ( ع ) می‌داند که در همه حال مخصوصاً در مواقع بحرانی جز به اتکا لطف پروردگار ، راه نجاتی نیست ، خودش را با این سخن به خدا می سپارد و از او کمک می‌خواهد و می فرماید :
آخرین نظرات