۲-۱۸ علائم ونشانه های فرسودگی شغلی:

در دوره هایی از زندگی احساس نا امیدی،عصبانیت،افسردگی نارضایتی اضطراب عادی به نظر می‌رسد. برخی از افراد در حالت فرسودگی شغلی این هیجانات منفی ‌را بیشتر از حد معمول تجربه می‌کنند. دربدترین حالت افراد از نوعی خستگی یانقصان عاطفی شکایت دارند. فرسودگی شغلی با کاهش در شور و شوق و درخشندگی شغلی مشخص می‌گردد.به دنبال فرسودگی شغلی عوارض بروز پیدا می‌کند که اولین عوارض آن فرسودگی جسمی است (ساعتچی ،۱۳۷۶).در کل می توان علائم و نشانه های فرسودگی شغلی را چنین برشمرد.

-بی تفاوتی نسبت به کار

-احساس کسالت و سستی و عدم تمایل به ادامه کار

-کاهش ظرفیت وقابلیت انجام کار

-اختلال در کار طبیعی دستگاه های بدن مانند جریان خون ،تنفس ،سیستم عصبی و غیره

-کاهش کمی وکیفی کار به علت کاهش قدرت و دقت

۲-۱۹ نشانگان فرسودگی شغلی:

الف) شاخص های هیجانی:بی علاقه شدن نسبت به شغل،افسردگی،احساس درماندگی و ناتوانی احساس مورد تأیید و تشویق قرار نگرفتن،احساس بیگانگی،احساس بی تفاوتی،ملامت و بیزاری و از دست دادن همدلی نسبت به دیگران.

ب)شاخص های نگرشی:بدبینی نسبت به دیگران،بی اعتمادی نسبت به مدیریت سازمان محل کار خود،گله مند شدن از دیگران،بد گمانی نسبت به درستی و نیکویی آدمی.

ج)شاخص های رفتاری:تحریک پذیر و پرخاشگر بودن،کناره جویی از دیگران،کاهش توانایی برای انجام دادن وظایف شغلی،محدود شدن فعالیت اجتماعی و تفریحی، افزایش سوء مصرف دارو،افزایش مشکلات و درگیری ها با رئیس ها،همکاران،همسر و فرزندان.

د)شاخص های سازمانی:کاهش رسیدگی به خواسته های ارباب رجوع،مشتری یا مصرف کنندگان تولید یا خدمات سازمان و تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی کارکنان، افزایش تعداد موارد ‌خلاف‌کاری دزدی و غیبت از کار،ترک شغل و سوانح و حوادث کار (ساعتچی ۱۴۷۶).

۲-۲۰مراحل فرسودگی شغلی مسلچ

به عقیده مسلچ فرسودگی شغلی به عنوان یک فرایند سه مرحله رادر بر می‌گیرد

الف)مرحله اول:شخص احساس می‌کند از نظر عاطفی فرسوده شده است احساسی ندارد و از کار افتاده چیزی ندارد که به کسی بدهد.در واقع فرسودگی شغلی را می توان عامل نا امیدی روانی تصور کرد.هنگامی که نیاز و تمایلات درونی افراد تحت منابع فشار روانی نا کام می‌گردد. موجب نوعی خلاء روانی و ناامیدی شده و احساس تلف شدن در تحلیل رفتگی را به وجود می آورد در چنین حالتی فرد احساس می‌کند محیط و آنچه بر او تحمیل شده آنقدر تهی است که جوابگوی طبیعی او نیز نمی باشد.

ب)مرحله دوم :شخص بیش از پیش احمال نشان می‌دهد و به وظایف شخص خود در محیط کار بی ـ احساس می شود.در همین مرحله است که کارکنان و ارباب رجوع را نادیده می گیرند و نسبت به مسائل و مشکلات و خواسته های آن ها بی توجه می‌گردند. این مرحله از فرسودگی شغلی را ‌می‌توان نوعی مسخ شخصیت دانست که با پر خاشگری و خصومت همراه است .فرد دائما دیگران را متهم نموده و به خاطر مسائل پیش آمده مقصر می‌داند.انکار مسئولیت ها به کرات دیده شده و نوعی عدم تحمل در برابر انتقاد و عدم آمادگی برای کنار آمدن،مصالحه و غرغر کردن دائمی دیده می شود .

ج)مرحله سوم : شخص ‌به این نتیجه می‌رسد که از نظر کاری،ناموفق است و دیگر کاری برای انجام دادن ندارد .در اثر کاهش میل به تحقق یافتن،هدف های شخصی، کاری،عزت نفس کاهش قابل توجهی یافته.همکاران و ارباب رجوع آماج احساس، خشم،نا کامی و درماندگی و ناامیدی قرار می­ گیرند.

۲-۲۱نشانه های فرسودگی شغلی موس

موس^[۴۵](۱۹۸۱)در تلاش های خود برای طبقه بندی آثار و نتایج فرسودگی شغلی این اثرات را در سه مقوله یعنی شاخص های جسمی،تغییرات رفتاری و عملکرد شغلی، طبقه بندی ‌کرده‌است که در جدول زیر به آن اشاره شده است .

جدول شماره ۲-۱:نشانه های فرسودگی شغلی موس

مهمترین نشانه های فرسودگی شغلی

شاخص ها جسمی

تغییرات جسمانی

عملکرد شغلی

۱

انواع سردرد

تحریک پذیری فزاینده

کاهش کار آمدی

۲

کاهش وزن

تغییرات خلقی

کاهش علاقه نسبت به کار

۳

اختلال در خواب

کاهش تحمل ظرفیت برای ناکامی

کاهش علاقه نسبت به کار

۴

فرسودگی ‌و خستگی

افزایش سوئ ظن نسبت به دیگران

کاهش عملکرد در اثر بخشی

۵

اختلال های معدی ‌و خستگی

تلاش برای خود درمانی (دارو ومواد مخدر )

کاهش عملکرد در مواردی که فرد تحت فشار روانی قرار گرفته است

۲-۲۲ علل فرسودگی شغلی:

فهم علل فرسودگی شغلی به فهم انگیزه ی آن کمک می‌کند. چرا باید افراد دست اندر کار خدمات انسانی از قبیل پرستاران، پزشکان و معلمان که سالها کارشان را با فداکاری دنبال کرده‌اند ناگهان از پایی در آیند؟نوعا این افراد تا رسیدن به نقطه فرو پاشی از چند مرحله می گذرند. مرحله اولیه با شور ‌و هیجان، امیدواری زیاد وحتی احساس رسالت مشخص می شود. افراد مستعد فرسودگی شغلی اکثرا فرصت های استراحت را از یاد می‌برند و تعطیلات را به خاطر عدم احساس ضرورت وافر لغو می نمایند. واقعیت به تدریج توقعات غیر واقعی آن ها را ناکام می‌سازد و آن ها شروع به تردید ‌در مورد اهداف، شیوه ها و ارزش‌ها ی خود می نمایند. رفته رفته بیشتر عصبانی شده و شکوه می‌کنند و احساس بی ارزشی کرده و افسرده می‌گردند.به نظر می‌آید که عامل اصلی اختلال فرسودگی شغلی،(۱)تحمل فشار روانی و(۲)کار زیاد می‌باشد ،عوامل فشار به سه دسته، عوامل محیطی ،سازمانی و فردی تقسیم شده اند که مطابق شکل زیر طبقه بندی می شود(ساعتچی ،۱۳۷۶).

جدول شماره ۲-۲:عوامل فشار روانی

عوامل فردی

عوامل سازمانی

عوامل محیطی

– میزان تغییر در زندگی وحوادث روز مره زندگی

– شخصیت

– تفاوت های فردی

– ارزش ها

– ادراک

الف )عوامل مربوط به خود سازمانی

ب)عوامل مربوط به شغل

– عدم اطمینان اقتصادی

– عدم اطمینان سیاسی

-تحولات اجتماعی

-عدم اطمینان تکنولوژی

– خط مشی سازمانی

– ساختار سازمانی

– عدم امنیت شغلی

– تضاد های صف وستاد

– مرحله حیات سازمانی

– فرایند های سازمانی

-گرانباری یا سنگینی شغل – تفریط نقش ادراک نقش – مسئولیت روابط بین

– افراد فقدان حمایت

– اجتماعی