جرات ورزی یعنی ملاحظه حقوق دیگران و در عین حال گرفتن حق خود. ویژگی­های این سبک عبارتند از: دادن پاسخ­های خود انگیخته با لحنی دوستانه اما قاطع، نگاه کردن به دیگران، ذکر مسائل مهم، ابراز احساسات و عقاید، بها دادن به خود، نرنجاندن خود و دیگران؛ در این سبک، هدف شخص رعایت عدالت برای تمام طرف­های رابطه است(کاسبان و همکاران، ۱۳۸۷). جرات ورزی و پرخاشگری از یکدیگر متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه­ای خصمانه است که فرد سعی می­ کند نیازها و خواسته­ های خود را از طریق غالب شدن، توهین و تحقیر دیگران برآورده کند که در این میان برای حقوق و خواسته دیگران اهمّیّتی قائل نیست. برای درک بیشتر تفاوت جرات ورزی(حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری) با هر یک از رفتار انفعالی و پرخاشگرانه به مثال­های زیر دقّت نمایید.

۱٫ فردی در صف خرید می­خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می­گوید: اجازه می­دهید زودتر از شما خرید کنم؟ من عجله دارم.

پاسخ انفعالی: خیلی خوب؛

پاسخ پرخاشگرانه: آهای، می­خواهی چه کار کنی، برو آخر صف بایست؛

پاسخ همراه با جرات ورزی: متأسفم، نمی­توانم، من هم عجله دارم.

۲٫ یکی از همکلاسی­ها جزوه درسی شما را برای شب امتحان طلب می­ کند.

پاسخ انفعالی: من خودم نیاز دارم، ولی باشد.

پاسخ پرخاشگرانه: خیلی پررو هستی که شب امتحان چنین تقاضایی می­کنی، فراموشش کن.

پاسخ همراه با جرات ورزی: خوشحال می­شدم به شما کمک کنم، از قبل برای مطالعه شب

امتحانی برنامه­ ریزی کرده­ام. ای کاش زودتر می­گفتید(مهرابی زاده و همکاران، ۱۳۸۸).

رفتار جرئت­ورزانه با خودپنداره مثبت، عزت نفس، تسلط، خودبسندگی و اعتماد به نفس همگرایی و همبستگی دارد و رفتارهای غیر جرئت­مندانه، بازدارنده و اجتنابی هستند و همبستگی مثبت و بالایی با ترس­ها، هراس­ها و اضطراب اجتماعی و انواع پرخاشگری­های درونی دارند(محامد، ۱۳۷۸). دلایل چندی وجود دارد که بروز رفتارهای قاطعانه را در افراد سبب می­گردند. اصولاً رفتارهای قاطعانه باعث بالا رفتن احساس احترام به خود گردیده و اعتماد به نفس را افزایش می­ دهند و در عین حال نیاز انسان به اینکه دائماً مورد تأیید دیگران قرار گیرد را کاهش می­دهد. در نتیجه اتخاذ این رفتارها احساس عدم امنیت درونی را از بین می­برند. از سوی دیگر دلیل عمده­ای که باعث می­ شود افراد، رفتارهای جرئت­مندانه را از خود بروز دهند به دست آوردن خویشتن­داری ‌می‌باشد. رفتارهای جرئت­مندانه، باعث بالا رفتن اعتماد به نفس گردیده و در نتیجه فرد ارتباطات معنی­دارتری با نزدیکان برقرار می­سازد. ‌بنابرین‏ احساس عدم امنیت و آسیب پذیری فرد کاهش می­یابد و تصور ذهنی مثبتی از خودش در او به وجود می ­آید. و به همین سبب احساس آرامش درونی ناشی از افزایش اعتماد به نفس و کفایت اجتماعی باعث تکرار رفتارهای جرئت­مندانه در فرد می­ شود(محبی و همکاران، ۱۳۸۸).

جرات ورزی یا رفتار قاطعانه به شرح زیر تقسیم شده است:

رد قاطعانه^[۳۷]: در این شیوه فرد به صورتی که اجتماع پسندانه باشد، درخواست­های تحمیلی دیگران را رد می­ کند.

بیان قاطعانه^[۳۸]: در این شیوه فرد، توانایی بیان احساسات مثبت مثل قدردانی از دیگران، ابراز محبت، علاقه، بیان تمجید و ستایش را دارد.

درخواست قاطعانه^[۳۹]: در این شیوه فرد، توانایی بیان و مطرح کردن درخواست­هایی را از دیگران به منظور تسهیل تأمین نیازهای فردی یا رسیدن به اهداف خود دارد(صاحب الزمانی، ۱۳۸۸).

۲-۱-۳-۱- انواع جرات ورزی(ابراز وجود)

جرات ورزی(ابراز وجود) انواع مختلفی دارد(لنج و جاکوبوسی به نقل از محبی و همکاران) به پنج نوع آن اشاره ‌می‌کنند:

ابراز وجود بنیادی^[۴۰]: این نوع ابراز وجود شامل عمل ساده ابراز و اصرار بر حقوق، احساسات یا عقاید است. مثلاً وقتی کسی صحبت فرد را قطع می­ کند بتواند بگوید: ببخشید، دوست داشتم حرف­هایم را تمام کنم(محبی و همکاران، ۱۳۸۸).

ابراز وجود همدلانه^[۴۱]: در این حالت فرد با به رسمیت شناختن موقعیت یا احساسات طرف مقابل نشان می­دهد که متوجه وضعیت آن­ها نیز هست. در این نوع ابراز وجود وقتی کسی صحبت­های فرد را قطع می­ کند می­گوید: می­دانم مایل هستید نظرتان را مطرح کنید اما ای کاش اجازه می­دادید حرف­هایم را تمام کنم(همان منبع).

ابراز وجود افزایشی^[۴۲]: در این حالت فرد کار را با کمترین مقدار ابراز وجود شروع می­ کند و اگر طرف مقابل بی­تفاوت بود به تدریج بر میزان ابراز وجود خود می ­افزاید(همان منبع).

ابراز وجود از طریق رویارویی: وقتی از این نوع ابراز وجود استفاده می­ شود که اعمال و گفتار طرف مقابل با هم تناقض دارند و باید به او نشان داده شود که آنچه می­گوید و آنچه می­ کند فرق دارد. در نتیجه سخن­گو آنچه در حال حاضر می­خواهد را ابراز می­ کند. برای مثال: شما گفتید که خبر را سه شنبه تایپ کردید، اما امروز پنج شنبه است و خبری از تایپ نیست لطفاً همین حالا آن را تایپ کنید(همان منبع).

ابراز وجود«زبانی»^[۴۳]: در این نوع ابراز وجود سخن­گو به صراحت رفتار طرف مقابل، تأثیر آن بر زندگی یا احساساتش و علت درخواست خود از طرف مقابل برای تغیر رفتارش را توضیح می­دهد. البته ‌می‌توان به انواع دیگر ابراز وجود اشاره کرد: