کشور ترکمنستان با داشتن حدود ۱۷٫۵ تریلیارد مترمکعب ۹٫۳ درصد از ذخایر گاز دنیا را به خود اختصاص داده است^[۱۱۹]. به دلیل مصرف بسیار کم داخلی از این منبع انرژی که به دلیل سطح توسعه‌یافتگی پایین این کشور می‌باشد، مهمترین هدف بخش انرژی این کشور، صادرات گاز به دنیا می‌باشد. روند تولید و مصرف گاز طبیعی این کشور، به صورت زیر می‌باشد.

نمودار ۳-۱۶: روند تولید و مصرف گاز در ترکمنستان (میلیارد مترمکعب)

Source: Bp Statistical review of world energy, 2014

همان طور که در نمودار مشاهده می‌شود، در اغلب سال‌ها تولید گاز طبیعی این کشور، بیش از مصرف آن بوده است و لذا به عنوان یک کشور مهم در صادرات گاز طبیعی محسوب می‌شود. ترکمنستان در سال ۲۰۱۲، حدود ۴۱٫۱ میلیارد مترمکعب گاز صادر ‌کرده‌است که از این میان، ۹٫۹ میلیارد مترمکب به روسیه، ۹ میلیارد مترمکعب به ایران و ۲۱٫۳ میلیارد مترمکعب به چین از طریق خط لوله صادرات گاز داشته است.

نمودار ۳-۱۷: پیش‌بینی تولید و مصرف گاز طبیعی ترکمنستان (میلیارد مترمکعب)

Source: Turkmenistan Energy report, Bussines monitor International, 2014

همچنین طبق نمودار بالا پیش‌بینی می‌شود که این کشور تا سال ۲۰۲۰ بتواند حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب در سال صادرات گاز داشته باشد که ۲٫۵ برابر ارقام کنونی است. مشاهد می‌شود که تولید کنونی کشور ترکمنستان مناسب می‌باشد و امکان صادرات این کشور فراهم می‌باشد اما در بلندمدت، تردید جدی در خصوص ادامه روند کنونی تولید این کشور وجود دارد.

۳-۶-۴- عراق

کشور عراق، صاحب ذخایر عظیم نفت و گاز می‌باشد. این کشور با داشتن ۱۴۳٫۱ میلیارد بشکه نفت در جا پنجمین دارده ذخایر نفتی جهان و ۳٫۶ تریلیون متر مکعب (۱۲۷ تریلیون فوت مکعب) دوازدهمین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان است^[۱۲۰]. علی رغم سابقه بیش از ۷۰ ساله تولید نفت، مقدار زیادی از منابع سرشار عظیم نفت و گاز در این کشور، هنوز دست نخورده باقی مانده است. از آن جا که در سال‌های پایانی حاکمیت رژیم بعثی، تولید نفت کشور عراق از طرف سازمان ملل با محدودیت‌هایی روبه‌رو شده بود، ‌بنابرین‏ از سال‌ها پیش، صنعت نفت و گاز این کشور با رکودی فراگیر مواجه بوده است. این مشکلات پس از تهاجم نظامی آمریکا ‌به این کشور تشدید شد. مهاجرت بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه نفت و گاز عراق به خارج از کشور، اختلاف دولت مرکزی عراق با دولت خود مختار ناحیه کردستان، امنیت متزلزل حاکم بر کشور، قدیمی و مستهلک شدن بسیاری از تأسیسات تولید و بهره برداری، افت تولید از میادین توسعه یافته به دلیل تولید غیرصیانتی، نبود برنامه‌ریزی مناسب برای اجرای برنامه های ازدیاد برداشت، عدم سرمایه‌گذاری و مواردی از این دست، همه و همه سب شدند که عراق نتواند طی این مدت با منابع و ذخایری که در اختیار دارد، جایگاه مناسبی در بازار جهانی نفت و گاز کسب نماید. از ابتدای سال ۲۰۰۹ و با تثبیت نسبی دولت مرکزی، وزارت نفت عراق به نمایندگی از دولت، عزم خود را برای سامان دهی فعالیت‌های نفت و گاز این کشور جزم ‌کرده‌است. دستاوردهای متعدد عراق از مناقصات برگزار شده جهت واگذاری پروژه های نفت و گاز عراق و همچنین استقبال دو چندان کشورها و شرکت های متعدد و معتبر نفتی از مناقصات برگزار شده، تأئیدی بر این مدعاست که عراق در حال برداشتن گام های محکم و مؤثر در ارتقاء ظرفیت‌های سیاسی و همچنین توسعه صنعت نفت خود می‌باشد. حواشی و متن این مناقصات نشان‌دهنده این است که اهداف این مناقصات به غیر از توسعه ظرفیت های بالقوه صنعت نفت، استفاده هر چه بیشتر و مؤثرتر از اهرم منابع هیدروکربوری برای پیشبرد اهداف استراتژیک و بلندمدت عراق است^[۱۲۱].

۳-۴-۴-۱- وضعیت انرژی عراق

عراق دارای منابع گاز قابل ملاحظه است. ‌بر اساس آمار سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی انرژی، میزان تولید گاز طبیعی عراق برابر با ۴۶ میلیارد فوت مکعب بوده است که در مقایسه با کل میزان تولید گاز طبیعی در خاورمیانه (۱۴٫۷۰۳ میلیارد فوت مکعب) و کل میزان تولید گاز طبیعی در جهان (۱۰۶٫۵۶ میلیارد فوت مکعب) رتبه ۶۱ را در جهان به لحاظ تولید گاز طبیعی دارا است. همچنین، هیچ گونه صادرات و واردات گاز طبیعی طی سال‌های ۲۰۰۹ تاکنون ثبت نشده است. اما میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی این کشور برابر با ۳٫۶ تریلیون متر مکعب (حدود ۱۲۷ تریلیون فوت مکعب) بوده و رتبه دوازدهم ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است^[۱۲۲].

ذخایر اثبات شده نفت عراق در پایان سال ۲۰۰۹، حدود ۱۱۵ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شد. دولت عراق برای افزایش درآمدهای نفتی خود و احتمالاً برای احراز تولید بیشتر به هنگام پیوستن مجدد به نظام سهمیه بندی اوپک، در اکتبر ۲۰۱۰ در آمار فوق تجدید نظر و با افزایشی ۲۵ درصدی، ذخایر نفت این کشور را ۱۴۳ میلیارد بشکه اعلام کرد. با از سرگیری فعایت اکتشاف و توسعه، چشم انداز روشنی از حجم بالای نفت عراق وجود دارد.

‌بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده، عراق تا سال ۲۰۱۵ با عرضه ۱۰٫۱۳ درصد نفت منطقه خاورمیانه، ۹٫۴۶ درصد تقاضای داخلی نفت این منطقه را نیز تأمین خواهد کرد. در سال ۲۰۱۰، مصرف داخلی نفت خاورمیانه به میزان ۷٫۴ میلیون بشکه افزایش یافت. متوسط مصرف روزانه نفت خاورمیانه در سال ۲۰۱۱، ۷٫۷ میلیون بشکه بوده که این میزان در سال ۲۰۱۵، به ۸٫۷ میلیون بشکه خواهد رسید^[۱۲۳]. طبق آخرین پیش‌بینی ها، ذخایر گاز عراق بالغ بر ۳٫۵۸ تریلیون مترمکعب^[۱۲۴] می‌باشد^[۱۲۵].

نمودار ۳-۱۸: ذخایر گاز عراق در طول زمان (تریلیون متر مکعب)

Source: BP statistical review, 2014

از این میزان حدود۲٫۷ تریلیون متر مکعب مربوط به ذخایر گاز طبیعی همراه با نفت^[۱۲۶] می‌باشد. ‌به این صورت که از میادین نفتی، گاز طبیعی به صورت یک محصول همراه با نفت، استخراج می‌شود. مابقی یعنی ۴۷/۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی غیر همراه^[۱۲۷] می‌باشد. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشتر ذخایر گاز طبیعی عراق، یعنی ۸۵ درصد، در میادین نفتی می‌باشند و برای استخراج آن ها، باید میادین نفتی، توسعه یابند. ‌بنابرین‏، استخراج و تولید گاز طبیعی در این کشور، وابستگی زیادی به توسعه میادین نفتی دارد.

نمودار ۳-۱۹: ذخایر گاز عراق به تفکیک نوع میدان (تریلیون متر مکعب)

Source: J. Al Khatteeb, (2011), Re-thinking Iraq gas (Gas Arabia summit), Slide 7