• • • استفاده از مکانیزم فروش سلف در جهت کسب نقدینگی برای بنگاه های تولیدی

  

• استفاده از مکانیزم معاملات آتی در جهت کاهش ریسک بازار و نیز رونق بخشیدن به بازار کالا و حفظ منافع تولید کنندگان و مصرف کنندگان

۲-۲-۳ مزایا و معایب بورس کالا

۱- اولین مزیت بورس ایجاد اطمینان در بین طرفین معامله است. هیچ معامله‌ای بدون اطمینان فیمابین طرفین یا صورت نمی‌گیرد یا دارای ریسک بالایی است، اما این عنصر اطمینان مربوط به چیست؟ اولا کالایی که در بورس در معرض عرضه قرار می‌گیرد مراحلی را طی می‌کند که حاکی از اصالت کالا است.

ثانیاً فروشنده یا عرضه‌کننده کالا نیز از نظر اصالت مورد تأیید قرار می‌گیرد. به همین دلیل است که عامل انجام و سازمان یافتگی در این بازار وجود دارد.

ثالثا پرداخت وجه و تسویه کالای مورد معامله بدون هیچ نگرانی برای خریدار و فروشنده از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود. پس ریسک پرداخت و تسویه وجه نیز وجود نخواهد داشت.

۲-مزیت دیگر بورس کالا و انجام معامله در آن، کشف نرخ است. دربورس کالا کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بورس باعث می‌شود بازارهای ناکارا کارآمد شده و کشف نرخ بر اساس رقابت بین تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار صورت پذیرد. اگر هر عاملی بر نرخ کالا مؤثر باشد در این بازار تاثیر خود را در قالب قیمت و به طور شفاف نشان خواهد داد.

۳- مزیت دیگر بورس کالا شفافیت است. در این بازار تعداد خریداران و فروشندگان و نرخ‌های پیشنهادی هر یک و نرخ‌های مورد معامله به طور شفاف در معرض دید همگان قرار می‌گیرد و اسناد و مدارک صادره مبنی بر خرید و فروش از اصالت برخوردار است. در بورس کالا نمی‌توان معاملات سوری انجام داد یا قیمت‌ها را دستکاری کرد، ‌بنابرین‏ عنصر شفافیت برای استفاده‌کننده مهم و اطمینان آنان را جلب می‌کند این استفاده کنندگان می‌توانند مقام‌های ناظر یعنی دولت و سهام‌داران باشند.

۴- مزیت دیگر بورس کالا جبران خسارت خریدار یا فروشنده در صورت عدم انجام به تعهد خود است که این امر در بازارهای خارج در بورس کالا وجود ندارد. جبران خسارت در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضه‌کننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود و نیازی به اقامه دعوی در مراجع قضایی و طی مراحل طولانی را ندارد.‌بنابرین‏ عنصر ریسک معاملات از طریق تضامین طرفین به شدت کاهش می‌یابد.

۵-مزیت دیگر بورس کالا می‌تواند تامین مالی باشد. معاملات در بورس هم از طرف خریدار هم از طرف فروشنده می‌تواند به صورت تسویه سلف یا خرید سلف باشد از طرفی بانک‌ها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاری‌ها مبنی بر انجام معامله در بورس با سهولت بیشتری وام به خریدار اعطا می‌کنند چون از صحت معامله اطمینان دارند.

۶-مزیت دیگر بورس کالا ارائه اطلاعات از روند نرخ‌ها و معاملات و انجام تحلیل‌های اقتصادی است.

۷- مزیت دیگر معامله یا عرضه از طریق بورس کالا معرفی عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی است که این عمل در حالت عادی احتیاج به تبلیغات گسترده دارد.

۸- مزیت دیگر بورس کالا بیان وضعیت اقتصادی کشور در قالب قیمت‌های مورد معامله است. بر اساس روند معاملات و مشاهده قیمت‌ها تصمیم‌گیری برای فعالان اقتصادی ‌بر اساس اطلاعات و مستندات صحیح صورت می‌گیرد.

۹- مزیت دیگر بورس که از فحوای مطالب فوق نیز استنباط می‌شود انجام معاملات مکانیزه است. در واقع ما از بازار‌های سنتی به بازارهای مکانیزه و پیشرفته حرکت می‌کنیم.

۱۰- مزیت دیگر معامله در بورس کالا برای عرضه‌کننده استفاده از ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای جدید معادل ۱۰ درصد از مالیات درآمد حاصل از فروش کالاهایی است که در بورس کالا پذیرفته شده‌‌اند، است.

از معایب و محدودیت های این بورس می توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱-کسانی می‌توانند از بورس کالا، کالا خریداری کنند که حجم خریدشان از حد معینی مثلا ۲۰ یا ۱۱۰ یا ۲۲۰ تن در رینگ‌های مختلف کمتر نباشد.

۲- برخی کالا‌ها در بورس کالا به صورت سبد عرضه می‌شود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.

۳- کسانی که به دنبال عدم شفافیت هستند انجام معامله در بورس کالا را نمی‌پسندند، این ها کسانی هستند که به دنبال فرار مالیاتی هستند.

۴- عرضه کنندگان موظف به عرضه به صورت دائم هستند و در صورت وقفه در عرضه از بورس کالا اخراج می‌شوند.

۲-۳ انواع قراردادهای قابل معامله در بورس کالا

در این قسمت به معرفی انواع قرارداد های قابل معامله در بورس کالا می پردازیم. این قراردادها به عنوان ابزارهای مالی شناخته می‌شوند.

۲-۳-۱ قرار داد نقدی (Spot)

در این قرارداد ، خریدار می بایست کل مبلغ قرارداد را به علاوه کارمزد کارگزار به صورت نقد پرداخت کند و فروشنده نیز می بایست حداکثر ظرف سه روز ،کالای مورد معامله را به خریدار تحویل دهد. به قیمت معامله در چنین قراردادی قیمت نقدی (Spot price) گفته می شود. این قرار داد برخلاف قرار داد های آتی و قرارداد های تحویل آینده می‌باشد. به طور کلی قیمت نقدی یک کالا و یا یک دارایی انعکاس دهنده انتظارات نوسانات قیمتی آن کالا و یا دارایی می‌باشد.

۲-۳-۲ قرارداد تحویل آینده (Forward)

قرارداد تحویل آینده یک قرارداد استاندار نشده است، میان دوشخص جهت خرید یا فروش یک دارایی در زمانی مشخص در آینده در قیمتی که امروز روی آن توافق کرده‌اند. این نوع قرارداد در مقابل قرارداد نقدی است که در آن طرفین به خرید و فروش دارایی در امروز توافق می‌کنند. طرفی که به خرید دارایی در آینده تعهد می‌دهد یک موضع عینی (Long Position) اختیار کرده، و طرفی که به فروش دارایی در آینده تعهد می‌دهد موضع عاریه ای (Short Position) گرفته است. قیمتی که روی آن توافق حاصل می شود قیمت تحویل نامیده می شود، که برابر قیمت آتی در زمانی است که قرارداد منعقد می شود، قیمت ابزار معامله شده، در هر فرمی، پیش از تغییر دارنده آن تعیین می شود. این یکی از فرم های زیادی از دستور های خرید/فروشی است که زمان و تاریخ معامله همان تاریخ ارزش گذاری نیست. قیمت آتی یک قرارداد معمولا با قیمت نقدی آن یعنی قیمتی که دارایی در آن بلافاصله معامله می شود متفاوت است. تفاوت میان قیمت نقدی و آتی صرف آتی یا تخقیف آتی است که به طور کلی به صورت سود یا ضرر شخص خریدار در نظر گرفته می شود.

۲-۳-۳ قرارداد آتی (Futures)

قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید معین ، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که الان تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد.

۲-۳-۴ قیمت گذاری قرارداد آتی و قرارداد تحویل آینده

حال ممکن است سؤال شود که اگر این گونه است پس دلیل حذف این عبارت توسط قانون‌گذار چه بوده است ؟

در پاسخ اظهار می داریم که ، اولاً ، دلیل قانون‌گذار هر چه که باشد بر استنباط ما از قانون « فعلی » تأثیر چندانی نمی گذارد ، و ثانیاًً ، شاید قانون‌گذار از آن بیم داشته است که قضات با وجود عبارت ذکر شده شروع کنندگان به همه جرایم را قابل تأدیب و تعزیر بدانند و برای جلوگیری از این سوء برداشت ، قانون‌گذار عبارت عام فوق الذکر را حذف و در واقع قضات را به قوانین متفرقه ای که شروع به جرایم خاصی را قابل مجازات اعلام داشته اند ارجاع داده است .

حذف ماده ۱۸ « قانون راجع به مجازات اسلامی » و عدم ذکر معادلی برای آن در
« قانون مجازات اسلامی » را نیز نمی توان دلیلی بر نسخ کلیه مواد مصرح راجع به شروع به جرم دانست .

قانون‌گذار در ماده مذکور ، به پیروی از اصل کلی ، قابل مجازات بودن شروع به جرم را منوط به تصریح قانونی کرده بود . بدیهی است با حذف این ماده همچنان باید ، به مقتضای اصل قانونی بودن جرم و مجازات که در اصل سی و ششم « قانون اساسی » جمهوری اسلامی ایران و نیز ماده ۱۱ « قانون مجازات اسلامی » مصوب سال ۱۳۷۰ پذیرفته شده است ، تنها شروع به جرایم مصرحه در قوانین را جرم و قابل مجازات بدانیم .

از این ها گذشته عنوان ماده ۴۱ ( فصل اول – شروع به جرم ) و تبصره یک آن ( « مجرد قصد ارتکاب جرم و عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقع جرم نداشته باشد شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست » ) قراینی هستند که نشان می‌دهند مفهوم شروع به جرم برای قانون گذار مفهومی شناخته شده است .

اگر قانون‌گذار اساساً مفهومی به نام « شروع به جرم » را به رسمیت نمی شناخت ، قراردادن آن در عنوان یکی از فصول قانون نهایت بی سلیقگی بود . به علاوه ، اگر بنا بود که هیچ عملی از نظر قانون‌گذار « شروع به جرم » محسوب نشود جدا کردن برخی از اَعمال و تصریح ‌به این که این اعمال شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیستند ( در تبصره ۱ ماده ۴۱ ) نامعقول بود . برای روشنتر شدن موضوع مثالی می زنیم .

هر گاه دبستانی اعلام نماید که داوطلبان کمتر از شش سال تمام را برای کلاس اول دبستان ثبت نام نمی کند ، آیا هیچ فرد متعارفی می‌تواند تصور کند که این دبستان کلاس اول دارد لیکن ثبت نام در آن مشروط به داشتن حداقل شش سال تمام است ؟

استنباط معقول از تبصره ۱ ماده ۴۱ هم آن است که « قانون مجازات اسلامی » شروع به جرم را به رسمیت می شناسد ، لیکن عملیات مقدماتی را شروع به جرم نمی داند .

اگر بنا بود که قانون اساساً هیچ عملی را شروع به جرم نداند مستثنی کردن برخی از اعمال و تصریح ‌به این که این ها شروع به جرم نیستند معقول نبود .

بنابر آن چه که گفته شد تنها چیزی که می توان از ماده ۴۱ « قانون مجازات اسلامی » و دو تبصره آن استنباط کرد آن است که مقررات مذکور مجازاتی را برای شروع به جرم تعیین نکرده اند و ‌بنابرین‏ نباید صرفاً به استناد آن ها کسی را به خاطر شروع به ارتکاب جرمی محکوم و مجازات کرد ، لیکن تردیدی وجود ندارد که برای نسخ ضمنی یک ماده قانونی توسط ماده دیگر ، ماده ناسخ باید از لحاظ قوت و اعتبار و دایره شمول حداقل همپایه و همسنگ ماده منسوخ باشد ، در حالی که ماده ۴۱ و دو تبصره آن مجازات شروع به جرم را منع نکرده اند که بتوان بر اساس این منع ، مفاد آن ها را ناسخ قوانین مصرح قبلی ‌در مورد قابل مجازات بودن شروع به ارتکاب برخی از جرایم دانست .

نتیجه ای که می توان گرفت آن است که شروع به ارتکاب جرایمی مثل کلاهبرداری و سرقت ، که در قوانین مختلف چه قبل و چه بعد از سال ۱۳۷۰ ( یعنی سال تصویب « قانون مجازات اسلامی » ) مورد تصریح قرار گرفته اند همچنان جرم محسوب شده و قابل مجازات می‌باشند .

‌در مورد شروع به کلاهبرداری ( که می توان آن را « توسل توأم با سوء نیت به وسایل یا عملیات متقلبانه برای بردن مال دیگری » تعریف کرد ) تبصره ( ۲ ) ماده ( ۱ ) « قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری » اشعار می‌دارد :

« مجازات شروع به کلاهبرداری حسب مورد حداقل مجازات مقرر در همان مورد خواهد بود و در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد ، شروع کننده به مجازات آن جرم نیز محکوم می شود^[۱۰].» ابهامی که در این ماده وجود دارد معلوم نبودن منظور قانون‌گذار است از عبارت « حداقل مجازات مقرر در همان مورد » ، که در بخش راجع به مجازات جرم کلاهبرداری ‌به این موضوع خواهیم پرداخت .

در اینجا ممکن است سؤالی پیش بیاید . هرگاه اثبات شود که مرتکب ، حتی در صورت اتمام جرم ، به نتیجه مورد نظر خود نمی رسیده است ، آیا می توان وی را به شروع به ارتکاب جرم محکوم کرد ؟

فرض کنید کسی با توسل به وسایل متقلبانه سعی در اخذ قطعه جواهری از دیگری کند ، بدون توجه ‌به این که قطعه جواهر مورد نظر او قبلاً از آن شخص دزدیده شده است ؛ یا بیمه شده ای بدون توجه ‌به این که مدت بیمه نامه او منقضی شده است ، با صحنه سازی و ایجاد حادثه غیر واقعی سعی در اخذ خسارت از شرکت بیمه کند . آیا این افراد را می توان به شروع به کلاهبرداری محکوم کرد ؟

حکم این مورد را قسمت آخر ماده واحده مصوب سال ۱۳۱۴ ( که در مقام تفسیر ماده ۲۳۸ « قانون مجازات عمومی » بود ) با اشاره به قسمت اخیر ماده ۲۳۸ ( که به شروع به کلاهبرداری اشاره می نمود ) بیان ‌کرده‌است .

ماده واحده مذکور اشعار می‌دارد : « مقصود از توسل به وسایل تقلبی برای بردن مال غیر ، مذکور در ماده ۲۳۸ قانون مجازات { عمومی } ، اعم از این است که حیله و تقلب را در خارج اعمال کنند و یا در ضمن جریان امر در ادارات ثبت یا سایر ادارات دولتی یا محاکم . همچنین مقصود از جمله ( اگر شروع ‌به این کار کرده ولی تمام نکرده باشد ) اعم از این است که ، بر فرض تمام کردن ، مالی را که در نظر داشته به دست می آورده یا به جهاتی نتیجه به او نمی رسیده است . »

حتی اگر نصّ این ماده را ( که در مقام تفسیر ماده ۲۳۸ « قانون مجازات عمومی » بوده است ) به تبع ماده ۲۳۸ به حق منسوخ بدانیم ، شاید بتوان گفت که ماده واحده مذکور مفاداً به اعتبار خود باقی است ، چرا که با اصول کلی حقوقی منطبق می‌باشد .

گفتار سوم ) رکن روانی کلاهبرداری

برای تحقق جرم کلاهبرداری مرتکب باید در حین به کار بردن حیله و تقلب دارای سوء نیت باشد ؛ یعنی علاوه بر این که اعمال و وسایل متقلبانه را با اراده و علم به کار می‌برد ، قصد استیلا بر مال غیر هم داشته باشد .

لزوم این امر از عبارت « هر کس از راه حیله و تقلب … و از این راه مال دیگری را ببرد … » که در ماده یک قانون تشدید وجود دارد ، استنباط می شود . احراز این امر بر عهده دادگاه است . ( حبیب زاده، ۱۳۸۴ ، ۲۹۴ ؛ گلدوزیان ، ۱۳۸۰ ، ۳۰۳ )

۴-۴-۷ آزمون فرضیه هفتم

– بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد.

H₀ : بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود ندارد

H₀ : βi = 0

H₁ : بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد

H₁ : βi ≠ ۰

الف – آزمون معنی دار بودن روش اثرات ثابت

برای آزمون معنی دار بودن روش اثرات ثابت باید از دو آزمون آماره F و هاسمن^[۷۹] استفاده نمود.

الف-۱- آزمون فرضیه تحقیق

آزمون آماره F

جدول ۴-۲۲ : نتایج آزمون آماره F برای آزمون فرضیه هفتم

شرح

مقدار آماره

درجه آزادی

احتمال

Cross-section F

۲٫۰۰۰۵۲۳

(۷۳,۲۹۵)

۰٫۰۰۰۰

الف -۲- آزمون هاسمن

جدول ۴-۲۳ : نتایج آزمون هاسمن برای آزمون فرضیه هفتم

شرح

مقدار آماره

درجه آزادی

احتمال

Cross-section random

۰٫۰۰۵۴۸۸

۱

۰٫۹۴۰۹

با توجه به اینکه ، از آزمون به عمل آمده برای مدل رگرسیونی اول احتمال به دست آمده بیشتر از ۵ درصد می‌باشد ، در ابتدا به روش تصادفی انجام شده بود ، ولی به علت اینکه نامناسب بودن مقدار P-Value ، لذا در این مدل باید از روش اثرات ثابت استفاده نماییم.

جدول (۴-۲۴) : بررسی مدل ترکیبی فرضیه هفتم

متغیر

ضریب

انحراف معیار

t-آماره

Prob.

نوع رابطه

سطح معنی داری

ROA

-۲٫۸۷۳۹۵۴

۱٫۶۸۹۳۰۹

-۱٫۷۰۱۲۶۰

۰٫۰۸۹۹

منفی

۹۰%

C

۴٫۴۷۴۳۷۱

۰٫۲۰۶۱۳۹

۲۱٫۷۰۵۵۹

۰٫۰۰۰۰

مثبت

معناداری است

آماره های وزن دار

آماره های بدون وزن

ضریب تعیین

۰٫۳۳۳۳۲۹

ضریب تعیین

۰٫۱۸۰۳۶۹

ضریب تعیین تعدیل شده

۰٫۱۶۶۰۹۶

آماره دوربین واتسون

۱٫۵۶۰۲۴۳

آماره دوربین واتسون

۲٫۰۱۹۱۷۷

F-statistic

۱٫۹۹۳۲۰۴

Prob(F-statistic)

۰٫۰۰۰۰۲۸

همان‌ طور که از جدول ۴-۲۴ مشاهده می­ شود مقدار P-Value مربوط به آماره ( Prob(F-statistic که بیانگر معنی دار بودن کل رگرسیون می‌باشد، برابر ۰٫۰۰۰۰۰۰ بوده و حاکی از آن است که مدل درسطح اطمینان ۹۹ درصد معنادار می‌باشد. همچنین آزمون دوربین- واتسون رابطه بالا عدد بین ۱٫۵ تا ۲٫۵ می‌باشد که مناسب است و نشان دهنده مورد پذیرش بودن فرض نبود خود‏‏همبستگی است. نتائج آزمون فرضیه نشان می‌دهد که بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. ضریب تعیین تصحیح شده نشان می‏ دهد که حدود ۱۶٫۶ درصد از تغییرات توسط متغیرهای مستقل ذکر شده در جدول بالا تبیین می‏ شود.

۴-۴-۸ آزمون فرضیه هشتم

– بین نسبت جمع بدهی ها به حقوق صاحبان سهام و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد..

H₀ : بین نسبت جمع بدهی ها به حقوق صاحبان سهام و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود ندارد.

H₀ : βi = 0

H₁ : بین نسبت جمع بدهی ها به حقوق صاحبان سهام و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود دارد.

H₁ : βi ≠ ۰

الف – آزمون معنی دار بودن روش اثرات ثابت

برای آزمون معنی دار بودن روش اثرات ثابت باید از دو آزمون آماره F و هاسمن^[۸۰] استفاده نمود.

الف-۱- آزمون فرضیه تحقیق

آزمون آماره F

جدول ۴-۲۵ : نتایج آزمون آماره F برای آزمون فرضیه هشتم

شرح

مقدار آماره

درجه آزادی

احتمال

Cross-section F

۱٫۵۰۷۵۷۴

(۷۳,۲۹۵)

۰٫۰۰۹۶

الف -۲- آزمون هاسمن

جدول ۴-۲۶ : نتایج آزمون هاسمن برای آزمون فرضیه هشتم

شرح

مقدار آماره

درجه آزادی

احتمال

Cross-section random

۳٫۳۰۳۲۱۵

۱

۰٫۰۶۹۱

با توجه به اینکه ، از آزمون به عمل آمده برای مدل رگرسیونی اول احتمال به دست آمده بیشتر از ۵ درصد می‌باشد ، در ابتدا به روش تصادفی انجام شده بود ، ولی به علت اینکه نامناسب بودن مقدار P-Value ، لذا در این مدل باید از روش اثرات ثابت استفاده نماییم.

جدول (۴-۲۷) : بررسی مدل ترکیبی فرضیه هشتم

متغیر

ضریب

انحراف معیار

t-آماره

Prob.

نوع رابطه

سطح معنی داری

LEVERAGE

-۴٫۲۵۷۵۳۱

۱٫۴۴۳۷۶۵

-۲٫۹۴۸۹۰۸

۰٫۰۰۳۴

منفی

۹۵%

C

۶٫۹۰۲۸۳۲

۰٫۹۴۱۵۶۴

۷٫۳۳۱۲۳۷

۰٫۰۰۰۰

مثبت

معناداری است

آماره های وزن دار

آماره های بدون وزن

ضریب تعیین

۰٫۲۷۱۷۰۱

ضریب تعیین

۰٫۱۸۱۵۷۲

ضریب تعیین تعدیل شده

۰٫۰۸۹۰۰۹

آماره دوربین واتسون

۱٫۵۶۰۸۶۴

عواطف خویش را مظم سازد و علاوه بر این با نگرانی ها و آرزوهای کودک هم آهنگ شود تا کودک بتواند به مسائل و مشکلات خود پی ببرد و در همان حال راه حل هایی برای مسائلی که او را پریشان می‌سازد ، به او عرضه دارد (بتلهایم ، ترجمه شریعت زاده ، ۱۳۹۲).

انسان از ماهیتی خاص برخوردار است که می‌تواند به رشد شناختی عاطفی و رفتاری کودک کمک کند. ارزش‌های انسانی و راهبردهای مختلف حل یک مشکل اطلاعات و نگرشهای جدید و منطقی را به ذهن کودک منتقل می‌کند و او را از دنیای خود میان بینی و توجه متمرکز بر خود به چشم اندازهای دیگر ، فرا می‌خواند (تبریزی ، ۱۳۷۴ )

به نظر می‌رسد کودک در دوره عملیات عینی به موجب توانایی‌های خود می‌تواند واکنش مناسب تری به داستان نشان دهد کودک در این دوره از بند خود میان بینی آزاد می شود . همزمان با فراگیری مهارت خواندن ، داستان امکان مؤثر و کارآمدی را فراهم می‌کند تا کودک دیدگاه های تازه ای که فرصت تجربه آن ها را نداشته است،درک کند. کودک با خواندن ویا شنیدن داستان، مجال آن را می­یابد ذهنیت های ثابت و تغییر ناپذیر خود را مورد شک و تردید قرار دهد . از آنجا که کودک به دلیل سن کم خود نمی تواند همه چیز را تجربه کند، داستان وی را در موقعیت هایی که شخصیت های داستانی آن ها را تجربه می‌کنند، قرار می‌دهد. کودک از طریق این تجربه مشترک می آموزد، چگونه با مشکلات و چالشهایی که فرصت رو به رو شدن با آن ها را در عالم خارج نداشته ، مقابله کند توانایی‌های دیگر کودک در دوره عملیات عینی یعنی” توجه به تبدیل ها “به او کمک می‌کند، سلسله حوادث داستانی را دنبال کند و به استدلال منطقی ‌در مورد آن ها بپردازد. اگرچه در این دوره کودک هنوز قادر نیست مفاهیم انتزاعی موجود در داستان ها را به درستی درک کند، استفاده از داستان به همراه بحث های گروهی که توسط رهبر گروه هدایت می شود ، درک مفاهیم ناملموس را برای وی امکان پذیر می‌کند (گلزاری ، ۱۳۶۶ ).

۲-۳-۵- معیارهای مورد توجه قصه گو برای انتخاب قصه

قصه گو در هنگام انتخاب و آماده کردن یک قصه باید به مسائل زیر توجه داشته باشد .

۱-آیا داستان خود او را بر می انگیزد ؟ قصه گو باید با داستان هماهنگ باشد . او باید ویژگی ها و سبک شخصیتی خود را ارزیابی کند . قصه چنان با شخصیت او در آمیزد که در او شور و حالی برای تأثیر گذاشتن بر شنونده به وجود آورد و از عهده گفتن داستان برآید و در نتیجه از سهیم کردن دیگران در تجربه خلق دوباره داستان براید ( شعاری نژاد ، ۱۳۷۸ ) .

۲-آیا این قصه برای گفتن مناسب است یا خواندن آن بهتر است ؟ قصه های عامیانه برای گفتن خوبند ، چرا که وقایع و ماجرا های روایتی دارند ولی قصه های توصیفی که از طرح ماجرا و وقایع کمتری برخوردارند ، باید برای خواندن انتخاب شوند (شعاری نژاد ، ۱۳۷۸ )

۳-آیا این قصه با گروه سنی شنوندگانش متناسب است ؟ برای ایجاد حداکثر لذت از قصه، تناسب قصه با سن شنونده، اصل است و به خصوص رعایت تناسب سنی شنوندگان و یک محفل قصه گویی نیز از ضروریات یک اجرای موفق است (شعاری نژاد ، ۱۳۷۸ )

۴-آیا طول قصه در حوصله شنوندگان است ؟ اصولاً قصه گویی نباید از ۲۰ الی ۲۵ دقیقه تجاوز کند و در هر حال قصه باید یک جابیان شود و قصه گو نباید زیاد در قید معلومات اضافی باشد (شعاری نژاد ، ۱۳۷۸ )

۵-آیا این قصه با جنسیت شنوندگان متناسب است ؟ بهتر است شخصیت های قصه تا حدودی هم جنس گروه یا فرد مخاطب باشند (چمبرز ، ترجمه قزل ایاغ ، ۱۳۸۳ )

۲-۳-۶- نکات مورد توجه قصه گو در حین قصه گویی

ماکادو^[۹۲](به نقل از یوسفی لویه ، ۱۳۸۶ ) به مواردی اشاره می‌کند که در قصه گویی برای کودکان باید رعایت شود :

قصه را به زبان و روش خاص خودتان بگوئید . از ژست هایتان استفاده کنید .

ایده اصلی قصه را در نظر بگیرید و به رویدادهای اصلی و به ترتیب وقوع آن ها در قصه توجه داشته باشید .

پیش از حضور در گروه کودکان قصه را برای خود یا،دگیری بگویید و تمرین کنید .

هنگام قصه گویی تماس چشمی خود را با گروه حفظ کنید و به علایق، با بی قراری کودکان توجه کنید .

سرعت قصه گویی را با شرایط قصه تنظیم کنید . بخش های مهیج و تند را سریع تر و بخش های جدی را کندتر بگویید .

با صدای شفاف و مطمئن قصه بگویید ، شدت و لحن صدا را با شرایط قصه هماهنگ نمایید و صدایتان را با شخصیت های قصه متناسب کنید .

با طرح سوال هایی کودکان را تا حد امکان با قصه درگیر کنید .

نزدیک گروه بنشینید وپیش از شروع قصه مطمئن شوید همه کودکان راحت هستند.

برای ایجاد انتظار در کودکان یا توالی تأثیر گذار بین رویدادهای قصه ، پس از بالا بردن صدا از مکث های شورانگیز استفاده کنید .

با نگرش ها وانگیزه های شخصیت های قصه ارتباط برقرار کنید .

ماکادو (۱۹۹۵ ) بیان می‌کند هنگامی که قصه های خوب توسط یک قصه گوی ماهر برای کودک گفته می شود کودک مشتاقانه گوش می‌دهد و به تصورات ذهنی او شکل می‌دهد .

۲-۳-۷- ویژگی های قصه در فرایند قصه درمانی

برای اینکه قصه بتواند توجه کودک را به طور واقعی به خود جلب کند باید او را سرگرم نماید و حس کنجکاوی اش را بر انگیزد . اما برای غنی کردن زندگی کودک قصه باید علاوه بر سرگرم کردن، تخیل کودک را نیز به کارگیرد و پرورش دهد و به او کمک کند تا فهم و ادراک خود را از محیط بالا ببرد و عواطف خود را منظم سازد و به آن تعادل بخشد . به علاوه قصه باید با نگرانی ها و آرزوهای کودک هماهنگ باشد تا کودک بتواند به مسائل و مشکلات خود پی ببرد و در پی حل آن ها باشد (بتلهایم ، ترجمه شریعت زاده ، ۱۳۹۲ ) .

متخصصان بالینی از منابع مختلفی مثل افسانه ها ، فیلم ، موضوعات کارتونی و همزمان به وسیله تخیلات درمانگر یا کودک برای قصه سازی در فرایند درمان استفاده می‌کنند . چند جزء اساسی قصه سازی در خلق داستان استعاره ای از نظر مایلز^[۹۳] و کراولی ^[۹۴](۱۹۸۶ به نقل از اشنایدر^[۹۵]و داب^[۹۶] ، ۲۰۰۵) عبارت است از : (۱) ارائه یک تعارض استعاره ای ، مشابه با تعارض کودک ، (۲) تجسم فرایندهای ناخوداگاه از طریق انواع شخصیت ها مثل قهرمانان و تبهکاران ، که توانایی ها و ترس های قهرمانان را نمایش می‌دهد (۳) ایجاد مجموعه شرایط یادگیری همزمان ، که باعث حس پیروزی و موفقیت در قهرمان شود ، (۴) ارائه یک بحران استعاره ای که سرانجام باعث حل تعارض شود .(۵) رشد احساس هویت جدید در قهرمان ، وقتی که به پیروزی می‌رسد (۶) این راه حل منجر به فرآیندی ، همراه با احساس هویت جدید شود .

۲-۳-۸- رویه های قصه درمانی

شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که در استفاده از روش قصه درمانی رویه های متنوعی وجود دارد . در اینجا به برخی از این رویه ها اشاره می شود :

۱-ترغیب کودک به ارائه یک داستان یا نوشتن داستان زندگیش

مسلماً کودک ایده های زندگی شخصی اش را به شخصیت ها و مضمون های داستان فرافکنی می‌کند .

نخست ماده ۷ قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار مصوب ۱۳۳۸ که به حق باید آن را قانونی مترقی در زمینه دادرسی اطفال، در زمان تصویب آن تلقی کرد انجام دادن تحقیقات لازم پیرامون وضع مزاجی ، روحی، خانوادگی یا محیط معاشرت طفل و یا ابوین او را به تشخیص دادگاه واگذار کرده بود و دادگاه مجاز بود که برای تحقیق این مهم از هر وسیله ای که مقتضی بداند و از جمله توسل به متخصصان فنی استفاده کند.

ماده ۲۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ نیز با اختیاری تلقی کردن تشکیل پرونده شخصیت حتی در جرایم بسیار مهم ارتکابی از سوی اطفال، مقرر می‌دارد: چنانچه درباره وضعیت روحی و روانی طفل یا ولی یا سرپرست قانونی او یا خانوادگی و محیط معاشرت طفل تحقیقاتی لازم باشد. دادگاه می‌تواند به هر وسیله ای که مقتضی بداند آن را انجام دهد و یا نظر اشخاص خبره را جلب نماید.» به گونه ای که ملاحظه می شود، بر خلاف قانون ۱۳۳۸ ، قانون آیین دادرسی کیفری جدید به بررسی وضع جسمانی طفل متهم اشاره ای نکرده است . و اگر چه منعی در توسل ‌به این گونه آزمایشها وجود ندارد، ضروری است که قانون‌گذار در جرائم مهم ارتکابی از سوی اطفال و بزرگسالان انجام دادن آزمایش‌های پزشکی و روان پزشکی را الزامی تلقی کند.

۲-۱-۴- نحوه تشکیل و تکمیل پرونده شخصیت

پرونده شخصیت بزهکاران از نظر اصولی بایستی با شروع بازپرسی توسط تیمی مرکب از روان پزشک ، پزشک عمومی ، روان سنج، روان شناسی کلینیکی ، مددکار اجتماعی و متخصص علوم اجتماعی با بررسی موضوعات و علل زیر تشکیل می‌گردد.

۲-۱-۴-۱- وضعیت جسمانی بزهکار

پرونده شخصیت شامل اطلاعاتی از وضع ظاهری از قبیل طرز لباس پوشیدن متهم ، وضعیت تمیزی و مندرس بودن لباس متهم ، طرز آرایش موهای سرو ناخن های وی بایستی باشد . زیرا وضعیت ظاهری فرد در بسیاری از اوقات کمک مهمی بر شناسایی شخصیت می‌کند. به طور قطع شخصیت کسی که علی رغم وضعیت خوب مالی ،ژنده پوش است با کسیکه با دقت بسیاری خود را آرایش کرده فرق می‌کند . دقت زیاد در طرز لباس پوشیدن ممکن است حاکی از یک حالت وسواسی باشد و یا تغییر وضع کسیکه قبلا به طور عادی لباس می پوشیده و حالا دیگر به وضعیت خود رسیدگی نمی کند ممکن است ا زعلائم زودرس افسردگی و یا اسکیزوفرنی باشد و یا خانمی که خود را به انواع جواهرات آرایش نموده و رفتار ظاهری او حاکی از علائق جنسی است ، ممکن است دلیل بر این باشد که این خانم تا حدودی حالات هیستری دارد .

کسانی که مبتلا به انحرافات جنسی هستند اغلب سر و وضع خود را به نحو مخصوص آرایش می‌دهند مثلا مرد مبتلا به هم جنس بازی لباسهایی می پوشد که با دیگران تا حدودی تفاوت دارد. بیماران مبتلا به پارانوئید در بسیاری از مواقع عینک سیاه به چشم می‌زنند شاید به طور ناخودآگاه منظورشان این باشد که نمی خواهند مردم این دنیا به هویت آن ها پی برند. پس پرونده شخصیت اطلاعاتی از وضع ظاهری و مشخصات کامل وضع جسمانی متهم باشد. معاینات توسط پزشک عمومی صورت می‌گیرد و در صورت لزوم دستور انجام هر گونه آزمایش از جمله آزمایشات مربوط به نحوه کار غدد ترشحه داخلی و غیره را خواهد داد.

در این قسمت همچنین نقص عفو و هر گونه عدم تعادلی که از نظر زیستی در شخص مشاهده شود ، منعکس می‌گردد. ‌بنابرین‏ هر متهمی احتیاج به یک امتحان کامل فیزیکی مخصوصا نورولوژی دارد چه یک ناراحتی جسمی ممکن است سبب پیدایش عوارض روانی شده باشد. (طریقتی،پیشین، ۱۳۰ و ۱۳۱)

۲-۱-۴-۲- وضعیت اجتماعی

مددکار اجتماعی با مصاحبه با اطرافیان و بازدید از محل هایی که برای به دست آوردن شرح حال لازم است، تحقیقات خود را انجام می‌دهد . گزارش مددکار اجتماعی ‌در مورد بررسیهایی است که درباره مشخصات پدر و مادر ، برادران و خواهران ، نامادری و ناپدری ، خواهران و برادارن ناتنی صورت گرفته و نیز از هم پاشیدگی خانواده به علت مرگ پدر، مرگ مادر، مرگ والدین ، متارکه ، طلاق ، فرار ، بستری شدن و برخی از اجبارهای اجتماعی مانند تبعید ، زندان ، جنگ و بزهکاری خانواده مانند پدر و مادر و اعتیاد خانواده یا وضعیت اقتصادی آن ها را شامل می‌گردد. و همچنین رفتارهای زن و شوهر نسبت به یکدیگر مانند اختلافات مستمر ، بد خلقی و خشونت ، اهانت ، بدگویی ، دعوی و کشمکش بدگویی ها و همچنین تعداد اطفال ، فقدان تناسب سنی بین دو همسر و عدم توافق اخلاقی و روحی بین آنان بایستی در پرونده درج گردد. (مظلومان، ۱۳۴۵،چ۱، ۷۸)

۲-۱-۴-۳- تاریخچه فردی

در این بحث، موارد زیر بایستی مورد رسیدگی و تحقیق قرار گیرند:

الف – دوران شیرخوارگی : اطلاعات در این زمینه معمولا از پدر و مادر متهم به دست می‌آید. اولین نکته ای را که روان پزشک باید سوال کند این است که آیا حاملگی مادر از روی تفکر و نقشه قبلی بوده یا اتفاقی و نابجا بوده است ؟ در دوران حاملگی وضعیت و موقعیت جسمی و روانی مادر چگونه بوده است ؟ و حتی رابطه بین مادر و شوهر چگونه بوده است؟ نکات مهم درباره طرز زایمان ، طرز تغدیه و در سنینی که کودک توانسته است بنشیند ، بایستد و راه برود باید مورد سوال قرار گیرند. سنی که کودک آداب توالت کردن را آموخته ، از نکات مهم است. نکته مهم در دوران شیرخوارگی ، طرز برخورد مادر با طفل می‌باشد و سوالات دیگری که در این زمینه ممکن است مطرح شود.

گروه تحقیق برای یک مطالعه دقیق و کاوش بیشتر در شخصیت متهم باید محیطی را که کودک در آن پرروش یافته است به خوبی مورد شناسایی قرار دهند . همچنین باید دانست که آیا مرگ و یا حادثه ناگواری در خانواده متهم اتفاق افتاده و اگر جواب مثبت است عکس العمل متهم در آن سنین چه بوده است و دوران دبستان را چگونه گذرانده است؟

آیا تمایلی به فرار از خانه یا مدرسه داشته است؟ همین طور باید از احساسات جنسی دوران کودکی متهم و عکس العمل پدر و مادر نسبت به احساسات جنسی فرزندشان به آگاهی حاصل کرد.

ج- دوران نوجوانی : در دوران نوجوانی دو موضوع اهمیت زیاد دارد :

اولا احساسات و علایق جنسی به طور خودآگاه در این سنن در انسان پیدا می شود. ثانیاً نوجوان احساس تمایل زیادی به پیشروی به طرف استقلال و قطع ارتباطی را که در دوران کودکی با والدین خویش داشته، پیدا می‌کند. به طوری که گفته شد با پیدایش بلوغ تغییراتی در شخصیت و رفتار نوجوان پدیدار می‌گردد. مثلا یک دختر نوجوان که برای اولین بار شاهد قاعدگی خویش است ممکن است فقط به طور ساده و بدون هیچ اضطرابی این مرحله جدید از زندگی خود را بپذیرد و در دختر دیگری حالات شدید هیجانی پیدا شود و سومی به علت ترس شدید حقیقت را انکار کند و به خودش تلقین کند که هنوز ‌به این مرحله از زندگی نرسیده و در چهارمی ممکن است قاعدگی این اثر را بگذارد که دیگر رشد جنسی به مرحله تکامل رسیده و می‌تواند ارتباط جنسی با پسرها برقرار کند.