۴- نظامیان وغیرنظامیان اسیر در اختیار یک طرف متخاصم، حق دارند تا برای حیات، کرامت ذاتی، حقوق شخصی وعقایدشان مورد احترام قرار گیرند. آن ها در مقابل همه اقدامات خشن و انتقام‌جویانه حمایت خواهند شد. آن ها حق دارند با خانواده‌هایشان در تماس باشند واز کمک آن ها برخوردار شوند.
۵- هرکس حق دارد از تضمین‌های قضایی اساسی بهره‌مند شود. هیچ‌کس، برای عملی که مرتکب نشده است مسئول نخواهد بود. هیچ‌کس تحت شکنجه جسمی یا روحی مجازات بدنی یا رفتار خشن یا موهن قرار نخواهد گرفت.
۶- طرفین مخاصمه واعضای نیروهای مسلح آنان، در انتخاب روش‌های جنگی که سبب ورود زیان‌های غیرضروری یا رنج مفرط شوند، تابع محدودیت‌هایی هستند.
۷- طرفین درگیری در همه اوقات بین جمعیت غیرنظامی ونظامیان به منظور نگه‌داشتن جمعیت واموال غیرنظامی تفکیک قائل خواهند شد. درکل اشخاص و جمعیت غیرنظامی نباید هدف حمله قرار گیرند. حملات باید منحصراًً علیه اهداف نظامی[۲۱۲] صورت گیرد.
آن چه در بالا آمده، اصول اساسی مذکور در کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به حقوق بشردوستانه بین‌المللی است. این کنوانسیون‌ها عبارتند از: مقررات ۱۹۰۷ لاهه در مورد رعایت قوانین و عرف‌های جنگ زمینی که در تاریخ ۱۸ اکتبر ۱۹۰۷ به کنوانسیون چهارم ۱۹۰۷ لاهه در مورد رعایت قوانین وعرف‌های جنگ زمینی ضمیمه شده[۲۱۳] است. کنوانسیون اول ژنو ۱۲ اوت ۱۹۴۹ راجع به بهبود و شرایط مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام جنگ[۲۱۴]، کنوانسیون دوم ژنو۱۲ اوت ۱۹۴۹ راجع به بهبود و سرنوشت مجروحان و بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریا[۲۱۵]، کنوانسیون سوم ژنو۱۲ اوت ۱۹۴۹ راجع به رفتار با اسیران جنگی[۲۱۶]، وکنوانسیون چهارم ژنو ۱۲ اوت ۱۹۴۹، راجع به حمایت از اشخاص غیرنظامی در زمان جنگ[۲۱۷]، کنوانسیون‌های ۱۲ اوت ۱۹۴۹ ژنو به موجب پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون‌های ۱۲ اوت ۱۹۴۹ ژنو، مورخ ۱۲ دسامبر ۱۹۷۷ مربوط به حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی[۲۱۸]، و پروتکل الحاقی دوم به کنوانسیون‌های ۱۲ اوت ۱۹۴۹ ژنو، مورخ ۱۲ دسامبر ۱۹۷۷ مربوط به حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی[۲۱۹] تکمیل شده‌اند. پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون‌های ژنو «تلاش‌های جنگی» به منظور کسب استقلال در مقابل سلطه بیگانه را یک مخاصمه مسلحانه بین‌المللی و برخوردار از حمایت مطابق با این پروتکل می‌داند. همچنین، پروتکل الحاقی اول حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی به موجب کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو را گسترش می‌دهد. ماده سوم مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو، برای قربانیان مخاصمات مسلحانه غیر بین‌المللی، یک حمایت حداقلی پیش‌بینی کرده‌است. پروتکل الحاقی دوم، نیز به منظور تکمیل مقررات ماده سوم مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه تصویب کرده‌است. جنایات جنگی قدیمی‌ترین گروه از چهار دسته جرایمی است[۲۲۰] که صلاحیت موضوعی دیوان را تشکیل می‌دهند. پیش از ظهور حقوق کیفری به شکل امروزی، در منازعات مسلحانه همواره ارتکاب اعمال و رفتارهای خاصی ممنوع بوده و سرزنش عمومی را درپی داشته است. درعهد عتیق ممنوعیت به قتل رساندن زندانیان جنگی که پس از جنگ بایستی آزاد شوند، دیده می‌شود.[۲۲۱] امپراطور رم نیز برای تعدیل اثرات جنگ قواعدی داشت[۲۲۲]، آگوستین قدیس[۲۲۳]، حمله به زنان، مجروحان و پیک‌های دولت شهرهای قرون وسطی را ممنوع کرده بود.[۲۲۴] در مکتب اسلام دستورات متعددی در مورد رفتار سپاهیان حین جنگ از سوی پیامبراکرم (ص) وائمه اطهار (ع) وخلفای راشدین، صادر شده و انضباط و نظم دربین سپاهیان اسلام، همانند سایر شئون زندگی، مورد تأکید بوده است. سربازان و فرماندهان هریک در زمان جنگ تکالیفی دارند. «وظیفه فرمانده آن است که مراقبت نماید تا در سپاه او فرائض و واجبات الهی بنحوی به موقع اجرا گذاشته شود که سپاهیان نه عمل خلاف دینی را مرتکب شوند ونه قانون را نقض نمایند. به همین جهت است که پیامبر اسلام (ص) فرموده است: سربازان خود را از گرایش به فساد…… و فریب‌کاری ……. و زنا باز دارید»[۲۲۵] این درحالی است که دشمنان اسلام با مسلمین به گونه دیگری رفتار می‌کردند. به عنوان مثال «تسخیر شهر حلب به وسیله یونانیان با قتل وغارت همراه بود…….. یونانیان (۹۶۸ق) در این شهر کلیه افراد جنس مرد حتی پیران را قتل عام کردند، کلیه زنان پیر را نابود کردند و ده هزار زن جوان را نیز به اسارت بردند»[۲۲۶].
بطورکلی بر اساس موازین اسلامی تعرض به افراد غیرنظامی و افرادی که در جنگ دخالت مستقیم نداشته‌اند، بخصوص زنان، کودکان، افراد مریض و سالخوردگان و نیز افرادی که سلاح بر زمین گذاشته‌اند یا از جنگیدن فرومانده‌اند مثل مجروحان، اسیران و تسلیم‌شدگان از سپاه دشمن، ممنوع و موجب سرزنش است.[۲۲۷]
حضرت علی(ع) در جنگ با معاویه خطاب به سربازان و فرماندهان لشکر فرمانی به شرح زیر صادر فرمودند.
لاتُقاتِلوحتّی یَبداوکم…. فَلا تقتلُوا مدبراً، ولا تَعیبُوا مُعوراً، لا تُجهزوا علی جریح ولما تهیجُوا النساء بادیٍ وان شتمن اَعراضکم ونسببن اُمراءِکُم[۲۲۸]………..
یعنی:
«دست به جنگ نزنید تا آنان شروع کنند… شخص درحال فرار رابه قتل نرسانید و ناتوان را آسیب نزنید وزخمی را نکشید وزنان را با آزردن به هیجان نیاورید گرچه متعرض آبروی شما شوند یا به بزرگانتان ناسزا گویند…»
پس از شکل‌گیری حقوق کیفری به معنی امروزی، یکی از مواردی که قابل تعقیب کیفری بوده، جنایات جنگی‌ست. قدیمی‌ترین نمونه جرم‌انگاری درخصوص نقض عرف‌های جنگ ماده۴۴ قواعد لی‌بر[۲۲۹] در آمریکاست که در سال ۱۸۶۳ تدوین شد. این قانون قتل، تجاوز جنسی، جراحت بدنی، غارت و چپاول را ممنوع نموده و مرتکبین آن ها را مستحق مجازات مرگ می‌دانست.[۲۳۰]
آخرین نظرات