د- فراهم کردن زیرساختهای نظام پژوهش و فناوری با تقویت منابع انسانی ماهر و متخصص، منابع مالی موردنیاز و ایجاد زیربناهای موردنیاز توسعه فناوری
ذ- تقویت و حمایت از پژوهشگران، مخترعان، نوآوران و کارآفرینان به ویژه در بخشهای خصوصی و غیردولتی در جهت اهداف و نیازهای صنعت نفت
سایر اهداف و کارکردهای کلیه ابعد سه گانه و مولفه های یازده گانه مدل توسعه شبکه های دانش در جداول استاندارد مقایسه اجزای مدل مفهومی و دنیای واقع در رساله (صفحه ۲۴۳) بیان شده است.

9. 9. جمع بندی و چارچوب اولیه مفهومی تحقیق

همانطور که در این فصل از پایان نامه اشاره شد، گسست ها و پاره پاره شدن سازمان ها در عصر فراصنعتی، شکل های جدیدی از سازمان ها را به نام “شبکه” ایجاد کرده است. در این نوع از سازمان ها، ارتباطات افقی عمدتاً جایگزین ارتباطات عمودی و روابط کنترلی شده اند. رویکرد شبکه سازی یکی از شکل های نوین ارتباطات و تعاملات جریان های دانشی بین سازمانی است که در این رویکرد یک سازمان در نقش کانون، دسته ای از سازمان های مستقل را پیرامون فعالیت های اصلی خود سازماندهی می کند.
بدین ترتیب، همکاری میان چندین سازمان جایگزین روابط رسمی بین واحدهای یک سازمان می شود. شبکه ها زمانی شکل می گیرند که سازمان ها با نوعی تغییر شتابان فناوری، چرخه های کوتاه مدت حیات محصولات با تکنولوژی بالا^[۲۳۰]، و بازارهای پراکنده و تخصصی مواجه می شوند. در یک شبکه، سرمایه گذاری های مورد نیاز، در میان “شرکای شبکه ای^[۲۳۱]” توزیع می شود، به طوری که کل شبکه تولیدکننده و عرضه کننده محصولات یا خدمات است، نه یک سازمان خاص.
شبکه می تواند نتیجه ی “برون سپاری انبوه^[۲۳۲]” یا همکاری متقابل مبتنی بر اعتماد متقابل بین شرکت ها باشد. برون سپاری یعنی بسیاری از فعالیت های یک شرکت بزرگ مانند شرکت ملی نفت ایران، به بیرون از مرزهای آن انتقال داده شود. اعضای شبکه می توانند واحدهای تابعه سازمان مادر باشند که از آن جدا شده اند و در قالب شرکت جدیدی، فعالیت خود را ادامه می دهند. این واحدها می توانند بر اساس قابلیت های ویژه خود، دسته ی به خصوصی از فعالیت ها را انجام دهند. سایر فعالیت های مورد نیاز را می توان از طریق اعضای جدید برای شبکه تامین کرد. در یک ساختار شبکه ای شرکا از طریق روابط عرضه کننده-مشتری با یکدیگر مرتبط می شوند و نظامی شبیه به بازار را ایجاد می کنند که در آن کالاها بین شرکا خرید و فروش می شوند. فشارهای رقابتی وارد بر شرکا از بیرون شبکه، باعث می شود که آنها برای حفظ حضور خود دائماً به دنبال کاهش هزینه و افزایش کیفیت باشند. همچنین استفاده از سازوکار بازار برای هماهنگی فعالیت ها، بخش اعظم نیاز به سلسله مراتب عمودی سازمان های سنتی را حذف می کند و بسیاری از هزینه های اداری را کاهش می دهد. این مشخصه های سازمانهای شبکه ای باعث کاهش هزینه های ارائه محصولات و خدمات و افزایش کیفیت می شوند و توان رقابتی قابل توجهی را برای شبکه به وجود می آورند (هچ، ۱۳۸۵).

از آنجا که روابط ساده اقتصادی بین اعضای شبکه می تواند اشکالی از استثمار را بین آنها ایجاد کند، معمولاً شبکه ها بر اساس روابطی بیش از روابط اقتصادی شکل می گیرند. برای نمونه روابط مبتنی بر دوستی، شهرت و ایدئولوژی مشترک به دلیل توانایی در ایجاد همکاری و اعتماد، در ایجاد شبکه ها اثربخش تر هستند. از دیگر مزایای شبکه ها می توان به تشویق تسهیم اطلاعات، خلاقیت و نوآوری اشاره نمود. مبادله اطلاعات بین شرکا، اهرم مزیت آفرینی است که فرصت های قابل توجهی را در نوآوری و کاهش هزینه برای شبکه ایجاد می کند. بسیاری از مزایای شبکه ها به اعضای آنها بستگی دارد؛ به اینکه تا چه حد به طور داوطلبانه برای نوآوری، حل مسائل مشترک و افزایش هماهنگی، براساس ایجاد گروه های مشترک تلاش می کنند. شبکه ها بافت هایی را برای مبادله اطلاعات و الزامات اخلاقی دوجانبه به وجود می آورند که می توانند مبنایی برای روابط عمیق تر فراهم سازند. این روابط خودکار نیستند و بایستی مدیریت شوند (Walter, 1990).
اگر شرکای شبکه ای صرفاً منافع خود را دنبال کنند و یا مدیران میانی و متخصصان فنی مشتاق به همکاری نباشند، اثربخشی شبکه تضعیف خواهد شد. بزرگترین چالش سازمان های شبکه ای، مدیریت روابط شبکه در شکل دهی و حفظ نوعی هویت سازمانی و درک هدف غائی در مواجهه با تنوع جغرافیایی، علاقه های متفاوت و فعالیت های ناپایدار است.
به منظور طراحی مدل مفهومی تحقیق حاضر، ابتدا ادبیات نظری مربوط به مفهوم شبکه و شبکه سازی، مفهوم دانش و مدیریت کردن دانش و مفهوم شبکه های دانش مورد بررسی قرار گرفت. سپس با رویکرد یافتن قابلیت های کلیدی، سوابق و تجربیات توسعه شبکه های دانش در شرکت پتروبراس برزیل، شرکت تویوتا ژاپن و دیگر شرکت های پیشرو در توسعه شبکه های دانش کارکنان بررسی شده است. پس از آن، نظام نامه نوین پژوهش و فناوری وزارت نفت تجزیه و تحلیل شد و ماموریت های هاب های پژوهش و فناوری وزارت نفت مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع در تحقیق حاضر برای طراحی مدل مفهومی اولیه مناسب، از چارچوب فرایندی زیر پیروی شده است.
الگوبرداری شرکتهای پیشرو
نظام نامه پژوهش و فناوری وزارت نفت
مبانی
نظری
چارچوب اولیه مفهومی تحقیق
محیط نگاری هاب های پژوهش و فناوری وزارت نفت
نمودار ۲-۱۳: فرایند طراحی چارچوب اولیه مفهومی تحقیق
در مرحله بعد به منظور تکمیل مدل مفهومی طراحی شده، با روش استفاده از نظر خبرگان^[۲۳۳] و تحلیل محتوای مصاحبه های عمقی انجام شده با مدیران ارشد و کارشناسان خبره در معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت، دانشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت و موسسه مطالعات بین المللی انرژی، و همچنین نظر اساتید محترم راهنما و مشاور رساله حاضر، مدل مفهومی تحقیق به عنوان چارچوب کلان تحقیق حاضر طراحی گردید. مهمترین ویژگی های این چارچوب مفهومی عبارتست از:
جامع (در بر گیرنده ابعاد و جنبه های مطرح شده در ادبیات نظری) و مانع بودن (امکان تفکیک از سایر مدل های مشابه نظیر مدل های مدیریت دانش)،
دقیق و عملیاتی بودن این چارچوب نسبت به سایر مدل های تئوریک،
تطابق بیشتر با وضعیت فعلی صنعت نفت کشور،
هم راستا بودن با اهداف این تحقیق.
در مجموع، چارچوب اولیه مدل مفهومی تحقیق به صورت زیر ارائه شده است:
فرهنگ سازی
فناوری
قابلیت‌ها
شبکه های
دانش
ساختار و مقررات
ویژگی های
محتوایی
ویژگی های
ساختاری
محیط بخش
صنعت نفت
محیط کلان صنعت نفت
چرخه های
تکرار
نمودار ۲-۱۴: چارچوب اولیه مدل مفهومی تحقیق
همانطور که در چارچوب فوق مشخص است، در مدل مفهومی تحقیق حاضر، شبکه های دانش به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای محیط کلان صنعت نفت، محیط بخش صنعت نفت، فناوری، عوامل سازمانی و فرهنگ سازمانی بعنوان متغیرهای مستقل، و قابلیت‌ها به عنوان متغیر واسطه ای در نظر گرفته شده اند.
بر همین اساس محیط کلان صنعت نفت در برگیرنده دو عامل اصلی شامل ۱) مراکز دانش بنیان و قطب های (مانند دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و…) و ۲) شرکت های نفتی دنیا می باشد که با شبکه های دانش صنعت نفت می توانند ارتباطات دانشی داشته باشند. همچنین محیط بخش صنعت نفت در برگیرنده سه عامل اصلی شامل ۱) مراکز دانش بنیان صنعت نفت (مانند هاب های پژوهش و فناوری و واحدهای پژوهش و فناوری شرکتهای تابعه صنعت نفت)، ۲) پیمانکاران و تامین کنندگان بخش های مختلف صنعت نفت و ۳) کارکنان دانشی صنعت نفت می باشد.
همچنین همانطور که در نمودار مفهومی تحقیق نشان داده شده است، شبکه های دانش مشتمل بر ویژگی های ساختاری (شامل درخت دانشی صنعت نفت، و سطوح شبکه دانش) و ویژگی های محتوایی (شامل گونه های دانش ضمنی و آشکار، و سرمایه های فکری صنعت نفت) می باشد. سه عامل فرهنگ سازی، ساختار و مقررات و فناوری نیز بعنوان قابلیت های سازمانی مورد نیاز برای توسعه شبکه های دانش در صنعت نفت نشان داده شده اند.
همچنین وجود چرخه های تکرار در این مدل ضروری می باشد. به عبارت دیگر محیط کلان و محیط بخش صنعت نفت علاوه بر ارتباط مسقیمی که با شبکه های دانش و ویژگی های ساختاری و محتوایی آن دارند، با قابلیت‌های شبکه شامل فرهنگ سازی، ساختار و مقررات و فناوری در ارتباط می باشد و بر روی آنها نیز تاثیر گذار است. همچنین قابلیت های ذکر شده علاوه بر تاثیر دوطرفه ای که با شبکه های دانش دارند، با محیط کلان و محیط بخش صنعت نفت نیز در ارتباط می باشند. از همین رو چرخه دانشی ایجاد شده می تواند باعث تقویت عملکرد شبکه و هم افزایی ساختارهای شبکه و همچنین ساختارهای سازمانی و محیط شود.
فصل سوم روش شناسی تحقیق

1. 1. مقدمه

هدف اصلی از فصل سوم رساله حاضر، تشریح دقیق روش ها و چگونگی دست یابی به پاسخ پرسش های اصلی و فرعی تحقیق است. در این راستا مراحل اجرایی تحقیق، شیوه ها و روش های مورد استفاده در مراحل گوناگون تحقیق به همراه توجیهات و استدلال های پژوهشگر در ارتباط با مناسب بودن این شیوه ها و روش ها ارائه شده است.
همچنین بنا به دلایلی که در فصل اول این گزارش به تفصیل ارائه شد، انتخاب حوزه پژوهش و فناوری صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران به عنوان حوزه عمومی انجام پژوهش اولین تصمیم استراتژیک پژوهشگر در این پژوهش دانشگاهی بوده است. اما اینکه کدامیک از مسائل مرتبط با این صنعت به عنوان مسأله اصلی پژوهش انتخاب شود و همچنین اینکه کدام سازمان/ سازمان های تابعه این صنعت عظیم به عنوان سوژه تحقیق انتخاب شوند، نیاز به گردآوری داده ها و اطلاعات مناسبی داشت. در این راستا پژوهشگر با حضور در یکی از هاب های پژوهش و فناوری صنعت نفت (موسسه مطالعات بین المللی انرژی) و همچنین حضور در جلسات مصاحبه گروهی با مدیران و کارشناسان و انجام تعداد زیادی مصاحبه فردی با خبرگان و کارشناسان ارشد حوزه پژوهش و فناوری صنعت نفت در شرایط و فضای مناسبی برای گردآوری داده های مورد نظر خود قرار گرفت. در نهایت با جمع بندی مجموعه این داده ها و اطلاعات گردآوری شده، توسعه شبکه های دانش به عنوان موضوع و مسأله اصلی پژوهش و سه هاب پژوهشی صنعت نفت ( شامل موسسه مطالعات بین المللی انرژی، پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه صنعت نفت) به عنوان میدان مناسب برای اجرای طرح تحقیق برگزیده شدند.