*”تلفن همراه ،یک رسانه” ،عنوان مقاله ای از دکتر علی اصغر کیا از دانشگاه علامه طباطبایی تهران ی باشد که در کتاب ماه علوم اجتماعی در شهریور ۸۹ به چاپ رسیده است. وی در این مقاله تلفن همراه را به عنوان یک ابزار ارتباطی نوین دارای کارکردهای گسترده ای در حوزه های مختلف اقتصادی ،سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی معرفی نموده و آن را از منظر علم ارتباطات به واکاوی اسنادی درآورده است. دکتر کیا با بهره گرفتن از اطلاعات کتابخانه ای به بررسی آسیب شناسانه ی برخی موارد کاربردی تلفن همراه که از قدرت شیوع بالایی برخوردار است (smsوقابلیت اتصال به اینترنت) پرداخته و مهم ترین کارکردهای آن را در جامعه امروزین ایران مورد مطالعه و کنکاش قرار داده است. ایشان در در این کار اس. ام .اس را یک وسیله ارتباطی مدرن و نوظهور معرفی نموده که توانسته است به خوبی در نقش یک رسانه تاثیر گذارو با کارکردهایی مهم ظاهر شود. کارکردهایی از قبیل ایجاد ارتباط انسانی، پیام رسانی و سرعت عمل آن را وسیله ای مناسب در جهت تاثیرگذاری در تمام زمینه‌های اجتماعی ،سیاسی و فرهنگی و… در آورده است.

اما آسیب‌هایی که دکتر کیا بدانها استناد کرده عکس موارد فوق الذکر می باشدبدینگونه که از پیام کوتاه در راستای مردم آزاری ،هتک حرمت شخصیت های حقیقی و حقوقی ،ایجاد فضای تنش وتشویش اذهان عمومی ،تضعیف باورهای دینی وملی مردم و از همه مهمتر نقض حریم خصوصی شهروندان استفاده کرد که از نظر ایشان در حال حاضر این موارد تا حدودی کارکرد پیام کوتاه را تشکیل می‌دهند. در مجموع مواردی از این کارکردها(مثبت و منفی) را که محقق مذکور برای پیام کوتاه به تفصیل تشریح نموده شامل : هرزنامه های موبایل ،تعاملات درون گروهی ،ایجاد حریم خصوصی،کارکرد فکاهی و تفنن،پیام رسانی ،ایجاد ارتباط انسانی ،کارکرد تبلیغاتی،کارکرد رسانه ای ،ایجاد شبکه های اجتماعی مجازی ،ساخت پذیرش یا وجهه نظر ‌و کارکرد سیاسی می‌باشند. توانایی اتصال به شبکه جهانی اینترنت ازجمله موارد دیگری است که که محقق به عنوان قابلیت مؤثر اجتماعی فرهنگی موبایل معرفی نموده و قدرت دریافت و ارسال بلوتوث را بر روی جوانان ونوجوانان دبیرستانی و پیش دانشگاهی و دانشجویان را بیشتر از جنبه مباحث غی اخلاقی آن آسیب شناسانه بررسی نموده است.

با مرور این کارهای تجربی ملاحظه نمودید که در خصوص آثار و تبعات اجتماعی و روانی وسایل ارتباطی نوین در سطح جهان اندیشمندان و محققان زیادی دست به پژوهش زده و نمونه هایی از این آثار را با هم مرور نمودیم ولی نقصانی که در این آثار دیده می شد و ما را بر آن داشت که به بررسی تجربی در این حوزه بکشاند توجه به تبعات استفاده از موبایل درجامعه یعنی بود که حداقل در سطح کشور تاکنون کسی اقدامی در این خصوص متقبل نگشته است ونقد اصلی برآثاری که در این حوزه انجام پذیرفته این است که تقریبا تمامی کسانی که در حوزه موبایل دست به پژوهش زده اند صرفا در سطح توصیفی به شیوه های استفاده و نوع کاربری موبایل توجه نشان داده‌اند و کمتر به ارتباط این نوع کاربری با سایر فاکتورهای زندگی اجتماعی (خانواده وانسجام آن ، همسرگزینی ،آموزش، مشارکت سیاسی، دینداری و اقتصادو…..) توجه نشان داده‌اند .

چهارچوب نظری تحقیق

با توجه به ارتباط نزدیکتر ومتناسب ترِبرخی از تئوری‌های های ذکرشده با موضوع تحقیق وامکان استفاده ازآنهادرطراحی مدل نظری وسنجش ابعاد مسئله موردبررسی اقدام به گزینش تعدادی از نظریه ها گردید وازتلفیق آن ها چهارچوب نظری تحقیق به صورت ارائه شده درزیر شکل گرفت.

– نظریه توسعه کارکردی موبایل ، هانس گسر :

وی برای موبایل در سطوح سه گانه خرد ،متوسط و کلان تاثیراتی را قائل است وبراین باور است که کاربردموبایل نزد انسان‌ها از استفاده ابزاری برای تامین یکسری نیازها شروع می شود ولی به مرورزمان کارکرد های متنوع و گسترده ای پیدا می‌کند که فرهنگی ، اجتماعی و حتی روانی ‌و احساسی هستند تا جایی که بخشی از این کارکردها و تاثیرات اجتماعی و فرهنگی را می توان در مدرسه و در شیوه های رفتاری و نحوه جامعه پذیری دانش آموزانی که از موبایل استفاده می‌کنند بررسی نمود.لذا این نظریه با موضوع تحقیق ما پیوند تئوریک داشته می‌تواند در تبیین مسئله ما را یاری نماید. توجه به جنبه ها و شیوه ها ی استفاده از موبایل توسط دانش آموزان در قالب این تئوری قابل بیان و سنجش خواهد بود.

– نظریه تحول فرهنگی اینگلهارت :

در واقع نظریه دگرگونی ارزشی اینگلهارت، جابجایی از اولویت های مادی به سمت اولویت های فرامادی را به طور بالقوه، فرایندی جهانی می‌داند؛ یعنی هر کشوری که از شرایط ناامنی اقتصادی به سوی امنیت نسبی حرکت می‌کند، الزاماً این فرایند در آن روی می‌دهد. این امر به روشنی نشانگر رابطه میان توسعه اقتصادی و دگرگونی ارزشی است.اینگلهارت به منظور تبیین این تحول، دو فرضیه پیش‌بینی کننده دگرگونی ارزشی را مطرح می‌کند:

۱- فرضیه کمیابی، که درآن اولویت های فرد بازتاب محیط اجتماعی- اقتصادی اش است؛ به نحوی که شخص بیشترین ارزش ذهنی را برای آن چیزهایی قائل است که عرضه آن نسبتا کم است.

۲- فرضیه اجتماعی شدن، که در آن ارزش های اساسی فرد به شکل گسترده، منعکس کننده شرایط و فرایند جامعه پذیری وی است که در سال‌های قبل از بلوغ تجربه ‌کرده‌است. در فرضیه کمیابی اینگلهارت گفته می‌شود: «اولویت‌های فرد، بازتاب محیط اجتماعی ـ اقتصادی وی است، شخص بیشترین ارزش‌ها را برای آن چیزهایی قائل می‌شود که عرضه آن ها نسبتا کم است(اینگلهارت، ۱۳۷۸ :۷۵). ‌در زمینه استفاده از این نظریه درتبیین کاربرد فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در تحول فرهنگی می‌توان گفت از آن‌جا که در جامعه، عرضه برخی از منابع مورد نیاز کم است، ‌بنابرین‏، کاربران در محیط‌های مجازی در جستجوی آن ها هستند. در واقع، بر اساس این نظریه می‌توان گفت که نوع استفاده افراد از فناوری‌های ارتباطی تابع محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی محیط زندگی آنان است.در این بین می توان فرض را بر این گماشت که موبایل به دلیل ویژگی‌های خاص خود توانسته است در جوامع درحال توسعه ای مثل ایران آن تابو های فرهنگی و بومی مربوط به ارتباطات و مراودات عرفی را شکسته و افراد این جوامع در جهت رفع کاستی ها و موانع موجود در مسیر تعلقات و دلبستگی های خود به موبایل پناه آورده و تحت لوای ویژگی تحرک پذیری و انعطاف و امنیت روانی(فردیت حاصل از آن) شبکه ای از روابط جدید دوستی ها ،کاربرد نوع ویژه ای از زبان بدون دغدغه از تنگناهای زمانی و مکانی را برای خود فراهم آورده اند . و این امر به یقین در میان قشر نوجوان و جوان از جذابیت و استقبال ویژه ای برخوردار بوده تا جایی که عده ای از محققان دغدغه اعتیاد به موبایل یا فونیسم را در میان این قشر مورد مطالعه تجربی قرار داده‌اند.

– نظریه “ساختار شبکه ای کاستلز “