اهورا مزدا که بعدها اورمزد خوانده شده به معنی «خدای حکمت» یا «خدای حکیم» است. همه جا حضور دارد، همه توان و همه دان است، آفریننده و نگهدارنده و پروراننده است. قابل لمس و رؤیت نیست. صادق و عادل و رحمان است. حبیب و حامی کسانی است که دوستی اش را می جویند و اشتیاق محبت او را دارند. خدای اهورامزدا دارای صفات بسیار است که عارض بر وجودش نیستند، بلکه عین ذاتش هستند. تجلی مادی او نور است و تجلی اخلاقی او حقیقت است.
۲-۶-۱. معانی اهورا
اشو زرتشت خداوند را به نامهای اهورا، مزدا، اشا یا ترکیبی از آنها و بیشتر به نام اهورامزدا و یا مزدا اهورا و گاهی هم مزدا اشا خوانده است (برای نمونه: واژه «اهورامزدا» در یسناهای ۲-۲۸ و ۱-۵۳؛ واژه «مزدااهورا» در یسنا ۱۰-۵۰؛ واژه «مزدااشا» در یسناهای ۷ و ۶-۴۹ و ۷ و ۳-۵۰؛ واژه «اهورا» در یسنا ۵-۲۸ و ۳-۴۴؛ واژه «مزدا» دریسناهای ۱-۲۸ و ۲-۴۴ آمده است). اهورامزدا به چم (معنی) هستی بخش، سرور دانا و داور هستی است. آنچه که فردوسی «خداوند جان و خرد» خوانده است.

اهورا از اندیشه اه به معنای هستی؛ مزدا از ریشه من به معنای منش و خرد و اشاره به معنای راستی و داد است. «اشا» همچنین، هنجار (قانون) طبیعی و خدایی است که آفرینش، را سامان می دهد و اندیشه، گفتار و کردار آدمیان را ارزیابی می کند. این سه نام، ویژگی بنیادی خداوند را که هستی (مطلق وجود)، دانایی (عقل) و داد (عدل) باشد، باز گو می کند. با توجه به اینکه خداوند کلی و مطلق و آدمی جزئی و نسبی است؛ شناخت خداوند با توانایی های محدود آدمی و تعریف او با واژه های قراردادی شدنی نیست. با همه اینها، آدمی کوشاست تا با خرد «من» وجدان «دانا» و بینش «بادا» حقیقت هستی (وجود) را دریابد و دهنده هستی (خالق) را بشناسد. خدای زرتشت، اهورامزدا، هستی دهنده و خرد است.
۲-۶-۲. اهورا هستی بخش
نخستین بخش نام خداوند «اهورا» به چشم هستی بخش است. «هستی» را می توان دریافت ولی نمی توان بیان کرد. در بودن (تحقق) هستی دو دلی (تردید) روانیست. اوستا از هستی و ناهستی، زندگی و نازندگی، سپنتامینیو و انگرمینیو سخن می گوید. زندگی و سپنتامینیو، هستی؛ نازندگی و انگرمینیو، ناهستی اند. هستی و ناهستی هر دو واقعیت اند. یعنی در خارج تحقق دارند ولی تنها هستی، هستی دارد. ناهستی واقعیت دارد ولی هستی ندارد. در دانش دین زرتشتی، تنها داده های اهورامزدا هستی دارند. جهان، زندگی، راستی، نیکی، پیشرفت، آدمی، حیوان، گیاه و جماد، همه هستی دارند. هستی (وجود) در این مفهوم همان است که در فلسفه ایرانی به وجود اعتباری انتزاعی به معنای عام بدیهی بیان می شود. زیرا داده اهورامزدا هستند. مرگ واقعیت است ولی، هستی ندارد. زیرا داده اهورامزدا نیست بلکه پدیده ای است غیراهوریی. گوهر هستی یکی، جهانی، کلی و همه جاگسترده است. به گفته اشوزرتشت: «اهورا مزدا، آن هستی جهانی و کلی است که همه هستیها داده او و پایدار از اوست». از این رو اشوزرتشت آن سرچشمه نادیده را اهورا یعنی هستی، سرچشمه هستی و دهنده هستی می خواند. در گاتها (کتاب مقدس زرتشت)، هستی بخشی یا آفرینندگی اهورامزدا، با دو واژه «داتار» و «تشا» بیان شده است. داتار یا دادار از ریشه «دا» به معنای دادن دهنده هستی (وجود) و شکل دهنده آن (خالق) است. همان گونه که خورشید نور، گرمی و زندگی می بخشد، «دادار» خوبی و نعمتها را ارزانی می دارد. و همان گونه که معمار و مهندس، سازندگی می کنند و به اشیاء شکل می دهند، «تشا» به موجودات چهره می دهد. برخلاف نظریه مذاهب ابراهیمی که خداوند همه چیز را از هیچ به وجود آورده است، در دین زرتشت اهورامزدا از آنچه دارد موجودات را هستی می دهد. از همین رو، آفرینش بنا به فلسفه زرتشتی، قدیم است. همیشه با اهورامزدا و در اهورامزدا بوده است. در دین زرتشتی، «اهو» یا گوهر هستی موجودات زنده در «فروهر» اهورا مزدا است. «فروهر» نمادگر گوهرهستی است که در همه زندگان، امشا سپندان (فرشتگان برتر) و آدمیان هست، نادیدنی است و پیکره ای که از او ساخته اند، پنداری (خیالی) است. اهورامزدا جهان و همه نعمتها را از «هستی» خود داده است. از این رو جهان هستی از خداوند جدا نیست. ولی اهورا مزدا «کلی» و «مطلق» است و گیتی جزئی و نسبی است.
اهورا مزدا «کلی» است یعنی اجزایی ندارد. بنابراین، در عین اینکه جهان از خدا جدا نیست، جزئی از خدا نیست. اهورامزدا «کلی» است و حتی به فروزه های خود (امشاسپندان و سپنتامینیو) مقید نیست. هر چند فروزه هایش از او جدا نیستند و گاتها، اهورا مزدا را با فرزوه هایش می شناساند و بر آنها حمل و تعبیر می کند. این فروزوه ها قائم به اهورا مزدا هستند و مانند خود اهورامزدا بیکران (نامحدود و نامحصور)اند. این ویژگی اهورامزدا همانست که با «مطلق» بودن بیان می شود. اهورامزدا بی آغاز، بی انجام است. آفرینندگی اهورامزدا را از راه فروزه دهندگی و سازندگی سپنتامینیو می شناسیم. همان گونه که در جایی دیگر خواهیم گفت سپنتامینیو یا گوهرهستی (ذات وجود) یکتاست و با اهورامزدا یکی است. آفریدن و افزودن، اقتصادی ذات اهورامزدا است و آقرینندگی همیشه با او بوده است. شناخت «گوهر» هستی، تنها در خرد و وجدان میسر است. گاتها، اهورامزدا را گوهر هستی و روان افزاینده (مقدس) می خواند. هستی همه موجودات از سرچشمه زاینده گوهر هستی مایه می گیرند.
۲-۶-۳. معنای مزدا
دومین بخش نام خداوند «مزدا» به معنای گوهر و دهنده خرد است. در گاتها خرد فزاینده (مقدس) به عنوان نخستین فروزه اهورامزدا آمده است. اهورامزدا در خرد خود، جهان را آفریده و آفرینش را هنجار داده است. اشوزرتشت از راه خرد، اهورامزدا را شناخت؛ و اهورامزدا خود را در خرد زرتشت ظاهر کرد و اشو زرتشت از راه خرد، مردم را به همکاری و همگامی با اهورامزدا فرار می خواند. خرد مقدس (منش نیک) رشته ای است که سراسر گاتها را به هم پیوند می دهد. گاتها خداوند را همه دانا و سازنده می خواند. همین اندیشه ای که افلاطون و مولوی را سخت تحت تأثیر قرارداد تا خداوند و حقیقت غائی را اندیشه بدانند. در همه جای گاتها به مردمان سفارش شده که در هر کار نخست با خرد خود رایزنی کنند.
۲-۶-۴. نام دیگر اهورامزدا
سومین نام خداوند «اشا» به معنای راستی، داد و هنجار (قانون) اهورایی است که جهان و آفرینش را سامان می دهد. «اشا» خواست اهورایی (مشیت الهی) است. در دین زرتشت، قانون خدایی با قانون طبیعی یکی و آن «اشا» است: کنش قانونی که باراستی و داد یگانه است. اشا، میزان (شاخص) است. این آدمی است که باید کنش خود را با «اشا» هم آهنگ کرده، با راستی و داد رفتار کند تا خوشبخت شود. «اشا» داده اهورامزدا است. اشا در کارهای آدمی دخالتی ندارد. آدمی از آزدی گزینش (اختیار) برخوردار است. ولی نتایج کار آدمی با میزان اشا سنجیده می شود. اشا میزان سنجش چندی و چونی است و این زندگی و آینده انسان، مقدر نیست، ولی قانونی که نتیجه و پاداشی کارهای آدمی را معین می کند، مقدر است، هر کس با آگاهی از نتایجی که بر هر علمی باز است می تواند راه خود را انتخاب کند. سنجش، کارکرد رابطه علت و معلول است.
۲-۶-۵. ویژگیهای اهورامزدا
اهورامزدا «خوبی وداد» مطلق و بدون قید و شرط است ، بدی در آستان او راه ندارد. خداوند زرشت، کینه توز و انتقامجو نیست. او از بدی و ویرانگری دور است. او خشم نمی شناسد و از همین رو مورد پرستش است. آنان که بدی می کنند، محصول کاشته خود را که طبق قانون اشا همان بدی است، درو می کنند. انتقام جویی و یا مجازات کار خدانیست. اهورامزدا برای همه خوشبختی می خواهد. از این رو «راه درست زیستن» را از پیش نشان داده است. آنان که کجروی می کنند و با اشا بیگانه می شوند، سرانجام رنج می بینند و این میوه کارکرد خودشان است و نه مجازات خداوند. اشوزرتشت پس از اینکه خداوند را هستی بخش (اهورا)، همه دانا (مزدا) و دادگر (اشا)، فراگیرنده و دهنده همه خوبیها (سپنتامینیو) معرفی می کند، شش فروزه بنیادی دیگر برای خداوند برمی شمارد و همچنین می گوید که پرتوی از این فروزه ها در آدمی نیز وجود دارد. اشوزرتشت خداوند را جهان برونی (RANSCENDENCE)، جهان درونی (IMMANCENCE) و اهورایی توصیف می کند. از جنبه جهان برونی اهورامزدا همه جا هست: در جهان و ماوراء آن. جهان، وابسته به اهورامزداست ولی او به جهان متکی نیست. او خارج از زمان و مکان است ولی زمان و مکان در او و با اوست. از جنبه جهان درونی خداوند در همه چیز جلوه گر است: در سنگ ریزه بیابان، در دانه گیاه، در زندگی حیوان و در اندیشه و روان انسان. او در همه هستی هاهست. هستی تنها بر اهورامزدا استوار است. خداوند اهوراست، اندام و پیکره ندارد ولی از راه فروزه های خود - که منحصرا نیک و اخلاقی هستند- با افرادی که بخواهند ارتباط شخصی برقرار می کند. گفتیم که پرتوی از فروزه های اهورایی در آدمیان هست، از این رو می گوییم که اهورامزدا آدمی را در شبه اخلاقی خودش هست کرد. این «شبه» نشان دهنده «اشتراک فروزه ها»ست و این اشتراک فروزه ها ایجاد «رابطه»ای می کند که بین نیکوکاران و اهورامزدا برقرار می شود. اهورامزدا پیکره ندارد. به گفته جرج کارتر، دین زرتشت کم تر از هر دین دیگری فروزه های مادی بشری (اندام و خصوصیت مربوط به آنها) را به خداوند نسبت داده است. پیکره خیالی فروهر را برخی از روی ناآگاهی پیکره اهورامزدا، خوانده اند که درست نیست.
در (برخی از) ادیان ابراهیمی، هم خداوند در برابر پیامبر ظاهر می شود (معراج در اسلام و حضور پیامبر در پیشگاه خداوند در کوه طور) و هم پیامبر به حضور خداوند می رود البته بدون اینکه خداوند را ببیند. در دین زرتشت پیامبر هیچ گاه، با اهورامزدا روبه رو نمی شود بلکه اشوزرتشت تنها در اندیشه و وجدان خود اهورامزدا را می بیند و پیام او را دریافت می کند. این همان ارتباطی است که بین اهورامزدا و آدمیان از راه خرد، وجدان، مهر و دیگر فروزه های اهورایی برقرار می شود. اشوزرتشت از راه اندیشه، وجدان و بینش، خدا را شناخت و پیام او را دریافت داشت. بنابراین آنچه زرتشت از خدا می شناسد، فروزه ها و توانایی های اوست. همچنین زرتشت به یاری خرد و اشا در می یابد که پرتوی از این فروزه ها در آدمی وجود دارد. او متوجه هست که آدمی با توانایی های جزئی و نسبی و با به کاربردن واژه های قراردادی نخواهد توانست خداوند کلی و مطلق را بیان کند. از این رو از اهورامزدا درخواست دارد که به همه آدمیان آن خرد (وهومن)، وجدان (دانا) و بینش (بادا) را ارزانی دارد تا بتوانند برای خود به هستی (وجود) و دهنده هستی (خالق) پی برند. اشوزرتشت، دین تازه ای را آموزش داد که در آن خداوند، هستی بی کران، کمال اخلاق، خوبی افزاینده، راستی و داد مطلق و پیشرفت دهنده است؛ که در آن آدمی با داشتن پرتوی از همه فروزه های اهورایی همکار اهورامزداست؛ که در آن سپنتامینیو بازتاب افزایندگی و سازندگی اهورامزدا و نشان دهنده فراگرد دائمی آفرینش است؛ که در آن اشا قانون تغییرناپذیر راستی و پیشرفت است؛ که در آن تقدس چیزی جز خوبی، افزایندگی، فراوانی و پیشرفت نیست. اشوزرتشت گفت که خداوند نیازی به قربانی و نذر ندارد و با مراسم ظاهری فریب نمی خورد؛ که مردمان امناء جهان و موجودات آن هستند و باید در نگاهداری آن کوشا باشند؛ که خشونت به انسانها، آزار به حیوانات، صدمه به گیاه و تخریب محیط زیست ناسپاسی نسبت به اهورامزداست. بزرگی و شکوه خداوندی که اشوزرتشت اورا به نام «اهورامزدا» توصیف کرده و به مردم نشان داده است در نوشته های دینی و فلسفی جهان بی همتاست.
در آیین زرتشت، خدا با آتش یکی نیست
آذر که در گاتها «آتر» است به معنای آتش و یکی از ایزدان است. در هیچ کجا گاتها خدا را با آتش یکی ندانسته است. در همه ادیان «نور» نماد خداست. در سنت یهود، خدای یهود در آتش و نور ظاهر می شود و با موسی گفت و گو می کند. در انجیل آتش در حد کمالش نمادی از خداست. در قرآن خداوند نور آسمانها و زمین است. در اوستا نیز اهورامزدا نور خوانده شده است. در همه اقوام ابتدایی وقتی می خواستند به خدایان نذر و فدیه بدهند آنها را در آتش می ریختند زیرا باور داشته اند که با رفتن شعله و دود به آسمانها، خواهش فدیه دهندگان زودتر برآورده می شود.
نور، نماد و تجلی خداوند است
زرتشتیان نور را نمادی از اهورامزدا می دانند و در هنگام نماز به نور، خواه خورشید ماه و آتش نگاه می کنند. نور و روشنایی سر منزل خدایی است. با توجه به اینکه خدا همه جا هست و نور خورشید همیشه بر بخشی از زمین می تابد، قبله گاه زرتشتیان نور است زیرا خدا همه جا هست و سرمنزل او جای معینی ندارد. و از این رو، نور مناسب ترین قبله گاه به نظر می رسد. نکته دیگر این است که هنگامی که یک نفر زرتشتی می گوید آتش مقدس است و نباید آلوده شود، او یک دستور مذهبی را انجام می دهد- تقدس در فرهنگ زرتشتی یعنی راستی، پاکی، سازندگی و فراوانی. همه عناصر طبیعت مقدس اند و باید از آلودگی حفظ شوند. آب، خاک، هوا، آتش و هر چیز دیگر. ریختن چیزهای پلید در آتش باعث آلودگی هوا (POLLUTION) می شود. (امروزه در همه کشورهای متمدن، جنبشی در جهت جلوگیری از POLLUTION در جریان است).
فصل سوم
روش تحقیق

3. 3. فصل سوم: روش تحقیق

۳-۱. ابزار گردآوری
اطلاعات مورد نیاز با بهره گیری از کتب کتابخانه و مقالات مربوط از سایتها انتخاب و بررسی گردید.
۳-۲. شیوه گردآوری اطلاعات:
شیوه گردآوری اطلاعات بدین صورت است که کلیه بیتها در شاهنامه که مربوط به خدا شناسی بوده است پیدا شده و هم چنین بخشی از سروده های گاتها کتاب آسمانی زرتشتیان . یا اوستا نوشته های مقدس زرتشتیان و مطالب دیگر که به عنوان رفرنس آورده شده یاداشت و دسته بندی می شود.
۳-۳. شیوه تجزیه و تحلیل داه ها
شیوه کار توصیفی و تحلیلی است یعنی تعدادی از ابیات شاهنامه با بندها و قسمتهایی از گاتها که مطابق و مرتیط با موضوع تحقیق بوده است. بررسی و نکات مشترک مورد تحلیل قرار گرفته است.
فصل چهارم
یافته های تحقیق

4. 4. فصل چهارم: یافته های تحقیق

۴-۱. نوع خداشناسی در شاهنامه
۴-۱-۱. توحیدشناسی در شاهنامه
فردوسی سروده‌ی نامور خود را با حمد خدا آغاز نموده و این سنت حسنه را در مطلع همه باب‌ها و فصول دیگر نیز تکرار کرده است جز این هرجا که فرصت یافته و موقعیت را مناسب دیده، همچنان ستایش خردمندانه‌ی خدا را از یاد نمی‌برد. بدین‌رو شاید بتوان از میان همین ابیات ستایشگرانه و خردورزانه، به نظرگاه او درباره‌ی خداوند جان و خرد، راه یافت و بر برگ‌بار خداشناسی این مرز و بوم افزود.
هدف از خلقت
دانشمندان اسلامی و مفسرین قرآن کریم هدف و غایت از خلقت انسان و جن را عبادت و بندگی می‌دانند «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْأِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات: ۵۶) و عبادت را عین توحید دانسته و کشمکش و خصومت بین پیامبران و امت‌هایشان بر سر توحید می‌دانند: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ.» (نحل: ۳۶)
ترجمه: «ما به میان هر ملتی پیغمبری را فرستادیم (و محتوای دعوت همه پیامبران این بود است) که خدا را بپرستند و از طاغوت (شیطان، بتان، ستمگران و غیره) دوری کنید.» (نحل: ۳۶)
مفسرین توحید را به سه قسم تقسیم می‌کنند: ۱-توحید ربوبی ۲-توحید الوهی ۳-توحید اسماء و صفات. (ابن تیمیه:۳)
توحید ربوبی:
توحید افعال و کرد خداوند است گرچه کفار زمان پیامبر بدان معترف بودند اما آنها را داخل اسلام ننمود و پیامبر اسلام (ص) با آنها به جنگ برخاست و اموالشان را حلال شمرد. برای نمونه، آیاتی چند را ذکر می‌کنیم:« قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَمَنْ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلا تَتَّقُونَ.»(یونس: ۳۱).
‌ترجمه: «بگو: چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌دهد یا کیست که زنده را از مرده بیرون می‌آورد، و کیست که کار[هستی]را تدبیر می‌کند؟ خواهند گفت: خدا. پس بگو: آیا پروا نمی‌کنید. »
چنانچه در آیه پیداست مشرکان به صفات رزاقیت، المحیی، المیمت، مالک، و مدبر بودن خدا معترف بودند و جز الله خدایی نمی‌شناسند اما خداوند بر آنها نهیب می‌زند که چرا ایمان نمی‌آورند و تقوی پیشه نمی‌کنند.
«قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَمَنْ فِیهَا إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَذَکَّرُونَ قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَتَّقُونَ قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ یُجِیرُ وَلا یُجَارُ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ.» (سوره مؤمنون:۸۴-۸۹)
ترجمه: «بگو زمین و کسانی که در زمین هستند از آن کیستند؟ اگر دانا و فرزانه‌اید. (بر اساس ندای فطرت و بداهت عقل) خواهند گفت: (همه کائنات، و از جمله زمین و ساکنان آن) از آن خدایند. بگو پس چرا نمی‌اندیشید و یادآور نمی‌گردید (که تنها مالک کائنات و شایسته پرستش است و بس؟) بگو: چه کسی صاحب آسمانهای هفتگانه و صاحب عرش عظیم است؟ (آیا ملک کائنات و فرمانروایی بر آنها از آن کیست؟). خواهند گفت: از آن خدا است. بگو: پس چرا پرهیزکاری پیش نمی‌گیرید (و خویشتن را از فرجام شرک و کفر و عصیان نسبت به یزدان، صاحب و فرمانده جهان به دور نمی‌دارید؟!) بگو: آیا چه کسی فرماندهی بزرگ همه چیز را در دست دارد (و ملک فراخ کائنات و حکومت مطلقه بر موجودات، ار آن اوست؟) و او کسی است که پناه می‌دهد (هر که را بخواهد) و کسی را (نمی‌توان) از (عذاب) اوپناه داد. اگر فهمیده و آگاهید؟! خواهند گفت: از آن خداست. بگو: پس چگونه گول (هوی و هوس و وسوسه شیطان را) می‌خورید و (از حق کناره‌گیری می‌کنید، انگار) جادو و جنبل می‌شوید؟»(خرمدل،۱۳۸۴)
در تفسیرو بیان این آیات استاد عبدالرحمن حبنکه المیدانی می‌گوید:
«آنان (مشرکان) در مقابل پاسخگویی به این سوال نمی‌توانستند تصور کنند که ربوبیت آسمانها هفتگانه و ربوبیت عرش عظیم از آن خدایان باشد، چرا که اینها ملک خداوند یگانه است و هیچ یک از مشرکان این پندار را نداشتند، بلکه بر این باور بودند که خدایان در پدید آوردن چیزی در روی زمین عاجز و قاصرند و پدید آوردن آسمانها و عرش و تغییرات در آنها از آن پروردگار جهانیان است.

اهتمام فوق‌العاده امیرالمؤمنین (ع) به سنت وقف، با توجه به درایت و حکمت بی‌نظیر ایشان، حاکی از اهمیت این سنت در مکتب اقتصادی اسلام است؛ و با توجه به این رویکرد امام (ع) شایسته است که وقف به عنوان یک نهاد مؤثر اقتصادی مورد توجه قرار گیرد. ویژگی عمده وقف به این است که کارکردهای اقتصادی آن تا حدود زیادی متفاوت از کارکردهای دو بخش مرسوم اقتصاد؛ بخش خصوصی و بخش عمومی است. زیرا وقف به لحاظ ارتباط موارد مصرف آن با تأمین نیازهای عمومی، مشابه نهادهای بخش عمومی است. ولی از این جهت که منابع مالی و مدیریت آن اصالتاً به عهده بخش خصوصی است، همانند نهادهای بخش خصوصی است. از این رو در اقتصاد جدید این‌گونه نهادها، به عنوان بخش سوم اقتصاد شناخته می‌شوند.
در تعیین موارد مصرف وقف، ضمن این‌که امام (ع) تمامی نیازمندان و واماندگان را مد نظر داشته‌اند اولویت ویژه‌ای هم به صله ارحام داده‌اند؛ و این نکته از نظر تربیتی و اجتماعی بسیار حائز اهمیت است.
با نگاه به زندگی امیرالمؤمنین علی (ع) متوجه می‌شویم ایشان مصداق کامل یک انسان مقید به انجام فرامین الهی و دستورات مکتب اسلام است. مختصر روایاتی که در این بخش ذکر شد گوشه‌ای از سیره حضرت (ع) بود که می‌تواند الگویی بارز برای مردم جامعه باشد. چه آن‌هایی که در طبقه ضعیف جامعه هستند و چه آن‌هایی که طبقه مرفهین جامعه قرار دارند. آن چیزی که مهم است این است که همه مردم در صدد رفع فقر از جامعه باشند و فقط به دنبال رفاه و منفعت شخصی خویش نباشند. الگو گیری از امیر مؤمنان (ع) در مواردی که ذکر کردیم می‌تواند تا حد قابل توجهی از فقر جامعه بکاهد.

جمع‌بندی
در این فصل راه‌کارهای قولی و عملی امیرالمؤمنین (ع) را از احادیث و روایات ایشان استخراج کرده و در دو بخش راه‌کارهای ساختاری و زیربنایی و راه‌کارهای موردی و روبنایی به تفصیل بیان کردیم.
در بخش راه‌کارهای ساختاری و زیربنایی، اصلاحاتی که حضرت (ع) در نظام‌های تولید، توزیع و مصرف انجام دادند را ذکر کردیم.
کارآفرینی، توسعه تجارت و رونق کشاورزی از عمده اصلاحات ایشان در نظام تولید بود. اصلاحاتی که حضرت (ع) در نظام توزیع انجام دادند عبارت‌اند از: مواسات در تقسیم بیت‌المال، عدم تأخیر در پخش اموال عمومی، و اختصاص‌دادن بودجه‌ای از بیت‌المال برای کمک به فقرا. آخرین بخش از اصلاحات ایشان در بخش مصرف بود که به مواردی چون فرهنگ‌سازی در جهت مصرف صحیح، نظارت بر ساده‌زیستی کارگزاران و منع فقرا از ذلت در برابر اغنیا می‌توان اشاره کرد.
اقدامات دیگری که امیرالمؤمنین (ع) در مبارزه با فقر انجام دادند، راه‌کارهای موردی و روبنایی بود. دستگیری از نیازمندان از طریق واجبات و مستحبات مالی، و برقراری عدالت و عدم تبعیض بود که جزو مهم‌ترین راه‌کارهای ایشان در این بخش بود. آخرین راه‌کاری هم که ما در این بخش آوردیم، سبک زندگی شخصی حضرت (ع) بود که با توجه به منصبی که ایشان در حکومت داشتند، الگوی همه مسلمانان بودند و رفتاری اثرگذار در بین مردم جامعه داشتند.
در فصل بعد که فصل پایانی این نوشتار است، سعی داریم بر اساس راه‌کارهای حضرت (ع) که در این فصل آوردیم، راه‌حلی جامع برای فقرزدایی جهت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه دهیم.
نمودار ۴-۱ - خلاصه فصل ۴
منبع: یافته‌های تحقیق
منبع: یافته‌های تحقیق
فصل پنجم: راه‌کارهای فقرزدایی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر اساس حکمت علوی
مقدمه
فقر این پدیده شوم که در تاریخ بشری قدمت دیرینه دارد، مسائل گسترده‌ای را رقم زده است. معضلی بزرگ و بیماری صعب‌العلاج که ذهن و اندیشه بسیاری از سیاست‌مداران و دانشمندان علوم مختلف را به خود معطوف نموده است. علی‌رغم تلاش‌های عظیمی که در جهت حذف و ریشه‌کنی فقر در جهان صورت گرفته نتایج چندان قابل توجهی از آن گرفته نشده است. به استناد آمارهای ارائه‌شده از سوی UNDP^[61] دهه ۱۹۹۰ دهه یأس و ناامیدی بود. در حال حاضر ۵۴ کشور نسبت سال ۱۹۹۰ فقیرتر شده‌اند. درآمد ۵۷ درصد فقیرترین افراد جهان به اندازه یک درصد ثروتمندترین افراد جهان هست. درآمد ۲۵ میلیون آمریکایی ثروتمند به‌اندازه درآمد تقریباً ۲ میلیارد نفر در جهان است. این مسأله موجب گردیده است که در قرن جدید تعهد و تضمین بی‌سابقه‌ای برای رهایی از فقر در جهان آغاز شود (غفرانی و دیگران، ۱۳۸۲).
در کشور ما نیز از سال‌های پس از انقلاب تاکنون، بر اساس رویکرد قانون اساسی، تلاش‌های بسیاری برای برقراری عدالت اجتماعی و محرومیت‌زدایی از طریق اقدامات برنامه‌ای و اجرایی دولت و نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد انجام‌شده است. اما پس از ربع قرن، ارزیابی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد این تلاش‌ها، با وجود صرف منابع مالی و انسانی نسبتاً قابل توجه، از اثربخشی مورد انتظار در کاهش فقر و محرومیت برخوردار نبوده‌اند (متوسلی، ۱۳۸۶).‌
در این فصل ابتدا به بررسی وضعیت فقر در کشور طی دهه گذشته و آسیب‌شناسی برنامه‌های فقرزدایی در برنامه‌های توسعه اول تا چهارم می‌پردازیم. پس از آن راه‌کارهای مبارزه با فقر در الگوی اسلامی ایرانی کشور بر اساس حکمت علوی ارائه می‌شود. در انتهای فصل هم به جمع‌بندی تحقیق می‌پردازیم.
۵-۱- بررسی وضعیت توزیع درآمد و فقر در ایران طی سال‌های اخیر
وجود نابرابری گسترده در توزیع درآمد به بروز فقر و افزایش دامنه آن منجر می‌شود، چراکه با فرض هر سطحی از رشد اقتصادی، نابرابری بالا در توزیع درآمد باعث ایجاد شکاف بیشتر در طبقات جامعه و گسترش فقر می‌شود. این عامل می‌تواند به آن دلیل باشد که سهم اندکی از منابع به‌دست‌آمده به اقشار محروم و طبقات پایین درآمدی می‌رسد؛ بعلاوه سطوح بالای نابرابری در توزیع درآمد توالی رشد اقتصادی و به تبع آن فرایند کاهش نابرابری توزیع درآمد را کند می‌کند. تأثیر منفی نابرابری در توزیع درآمد بر رشد اقتصادی را می‌توان از جنبه‌های مختلف ارزیابی نمود. به عنوان مثال، دسترسی به منابع اقتصادی و درآمدی در نزد گروه‌های ثروتمند و غنی جامعه متمرکزشده و این مانع از دسترسی سایر گروه‌ها به این منابع و انجام سرمایه‌گذاری توسط آن‌ ها می‌شود. نابرابری بالا در توزیع درآمد، مزایای حاصل از رشد اقتصادی را تنها به گروه‌های ثروتمند جامعه تخصیص داده و مانع از دسترسی افراد فقیر به مزایای حاصل از رشد اقتصادی می‌شود
به منظور بررسی و تحلیل سطح نابرابری توزیع درآمد روش‌های متعددی توسط آمارشناسان و اقتصاددانان معرفی شده است که ما در اینجا به سه مورد از آن‌ ها اشاره می‌کنیم:
۵-۱-۱- ضریب جینی
یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درآمد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی^[۶۲] عددی است بین صفر و یک (یا صفر و صد درصد) که در آن صفر به معنی توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است.
برداشت‌ها و تعبیرهای متعددی از ضریب جینی ارائه می‌شود که درک مفهوم آن چیزی که اندازه گرفته می‌شود را آسان می‌سازد. در زیر به عنوان مثال به دو برداشت زیر اشاره می‌کنیم:

• • ضریب جینی تفاوت مورد انتظار در درآمد بین دو فرد یا دو خانوار که به طور تصادفی از کل جامعه انتخاب می‌شوند را بیان می‌کند. به عنوان مثال ضریب جینی ۶/۰ اشاره به این دارد که اگر درآمد سرانه جامعه ۱۰۰۰ واحد پول باشد، تفاوت مورد انتظار بین درآمد دو فرد یا دو خانوار که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند ۶۰۰ واحد پول است.

• • برحسب رفاه اجتماعی، اگر افراد یا خانوارها سطح مناسب بودن وضعیتشان را نه تنها بر اساس مقادیر مطلق (که دارای چه سطحی از درآمد یا مخارج هستند) بلکه بر اساس مقادیر نسبی (که این در واقع آن چیزی است که خانوار در مقایسه با دارایی دیگر خانوارها دارا است) بسنجند، در این صورت سطح رفاه اجتماعی (W) در جامعه از حاصل‌ضرب میانگین درآمد (μ) در یک منهای ضریب جینی (G) به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۱-۵) W = μ (۱−G)
به عنوان مثال اگر ضریب جینی ۶/۰ میانگین درآمد ۱۰۰۰ واحد پول باشد سطح رفاه اجتماعی ۴۰۰ واحد خواهد شد. این مقدار در مقایسه با جامعه‌ای با درآمد سرانه ۸۰۰ واحد پول و ضریب جینی ۴۰/۰ از سطح رفاه اجتماعی کمتری برخوردار خواهد بود چراکه سطح رفاه در این جامعه ۴۸۰ واحد پول است.
ضریب جینی این قابلیت را دارد که برای درآمدهای منفی نیز به کار گرفته شود، قابلیتی که دیگر ابزارهای سنجش نابرابری فاقد آن هستند. این ویژگی زمانی اهمیت می‌یابد که درباره تغییر در سیاست‌گذاری بر اساس نابرابری درآمدها بحث می‌کنیم؛ چراکه درآمد برخی از خانوارها می‌تواند منفی شود. امتیاز دیگر ضریب جینی و مفاهیم وابسته به آن در مقایسه با سایر ابزارهای سنجش نابرابری آن است که این مقیاس دارای خواص آماری مطلوب شناخته‌شده‌تری است، و لذا این امکان را فراهم می‌آورد که به ارزیابی معنادار بودن اثر تغییر در سیاست‌ها بر روی نابرابری توزیع درآمد یا مخارج پرداخته شود، قابلیتی که برای اغلب مقیاس‌های دیگر نابرابری توزیع درآمد امکان‌پذیر نیست بعلاوه امکان تجزیه ضریب جینی و تحلیل ضریب جینی تعمیم‌یافته^[۶۳] نتایج قابل توجهی را برای سیاست‌مداران فراهم می‌کند.
با توجه به این‌که ضریب جینی به صورت یک عدد ارائه می‌شود و این عدد به تنهایی چگونگی توزیع درآمد بین گروه‌های جامعه را نشان نمی‌دهد، به همین دلیل در این مطالعه توزیع و سهم دهک‌ها در سال‌های موردنظر نیز بررسی شد.
۵-۱-۲- نسبت پراکندگی (نابرابری)
این نسبت متوسط هزینه‌های ثروتمندترین افراد را به فقیرترین افراد اندازه‌گیری می‌کند. برای محاسبه آن می‌توان از دهک یا پنجک استفاده نمود. به عبارتی این شاخص نسبت متوسط هزینه ده درصد ثروتمندترین به ده درصد فقیرترین افراد را نشان می‌دهد. نسبت پراکندگی به صورت زیر محاسبه می‌شود (World Bank, 2005):
=   (۲-۵)
۵-۱-۳- سهم مصرف فقرا
این سهم جمع هزینه‌های فقیرترین گروه (دهک) را به جمع هزینه‌های کل خانوارها نشان می‌دهد و به روش زیر محاسبه می‌شود:
=   (۳-۵)
که در آن N تعداد خانوارها، m تعداد خانوارهای واقع در گروه (دهک) x و y_i هزینه خانوار i ام است (World Bank, 2005).
۵-۱-۴- شاخص‌های نابرابری خانوارهای کشور در طول ۸۰ تا ۹۱
آخرین محاسبات انجام‌شده توسط مرکز آمار ایران، ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه در هر دهک برای یک دوره ۱۱ ساله (با دخالت دادن وزن خانوارها) در جدول صفحه بعد ارائه می‌شود.
جدول ۵-۱- ضریب جینی و سهم هزینه ناخالص سرانه هر دهک در سال‌های ۹۱- ۱۳۸۰ (دهک وزنی)

• • میزان آگاهی از روش­ها و وسایل جلوگیری از حاملگی: تمام روش­ها و ابزارهای گوناگون طبیعی و مصنوعی­­ که برای جلوگیری از انعقاد نطفه در رحم مادر به کار می­رود، تحت عنوان روش­ها و وسایل جلوگیری از حاملگی شناخته شده است. در این بررسی نام ۱۰ مورد از این روش­ها (آی.یو.دی، قرص، دیافراگم، نوروپلانت، کاندوم، دوره­ اطمینان، عزل، عقیم کردن زنان، عقیم کردن مردان و تزریق) را ذکر شده و از پاسخگو خواسته شده است که بیان کند کدام یک از آن­ها را می­شناسد.

• ترجیح جنسی فرزند: منظور از این متغیر این است که پاسخگو یک جنس را از جنس دیگر (دختر یا پسر) برتر بداند. برای سنجش این متغیر دو سؤال را مطرح کرده­ایم. اول اینکه اگر خانواده­ای ۳ فرزند داشته باشد بهتر است چند تا از آن­ها دختر باشد و چند تا پسر و دوم اینکه اگر خانواده­ای یک فرزند داشته باشد بهتر است آن یک فرزند دختر باشد یا پسر. این متغیر در سطح اسمی سنجیده شده است. یعنی هر ترکیب اظهار شده­ای از تعداد دختر و تعداد پسر مطلوب، یک مقوله در­نظر گرفته شد و کد ویژه­ای به آن اختصاص داده شده است.

• میزان گرایش مذهبی: بیانگر درجه­ اعتقادات فرد به باورهای مذهبی است. این متغیر در طیف لیکرت و با ۵ گویه سنجیده شده است.

• نگرش نسبت به نقش­های جنسیتی: به معنای دیدگاه فرد به نقش مناسب زن و مرد در اجتماع و توانایی­های آن­هاست. نگرش زنان نسبت به نقش جنسی خود، ممکن است در پیوستاری از دیدگاه سنتی تا نوین/ مدرن (غیر سنتی) قابل ملاحظه باشد. در این تحقیق فرض شده است که هرگونه موافقت با محدود کردن نقش زنان به امور خانه­داری و تربیت فرزندان و نیز مخالفت با فعالیت زنان در حوزه­ هایی فراتر از موارد یاد شده، دلالت بر سنتی بودن نگرش زنان نسبت به نقش جنسی دارد. متقابلاً زمانی که نقش خود را به فعالیت­های یاد شده منحصر ندانند و یا با چنین محدودیت­هایی برای نقش زنان مخالف باشند، به ترتیب واجد نگرش­هایی بینابین و غیر­سنتی/ مدرن در نظر گرفته شده ­اند. در این تحقیق با طرح ۶ گویه، بخشی از حوزه ­های مفهومی این متغیر سنجیده شده است. این متغیر با پرسیدن نظر پاسخگویان درباره وظیفه­ی خانه­داری زنان، وظیفه­ی به دنیا آوردن فرزند و مسئولیت تربیت فرزندان (وظیفه­ی مادری)، برابری فرصت­های شغلی برای زن و مرد، ریاست مرد بر خانواده، اشتغال زنان، حضور برابر نمایندگان مرد و زن در مجلس شورای اسلامی و توانایی زنان در عهده­دار شدن پست­های مدیریتی، به صورت طیف لیکرت اندازه ­گیری شده است.

۴-۷-۲- متغیرهای بینابین

• نگرش نسبت به فرزند: به معنای دیدگاه پاسخگویان به فرزنددار شدن و ارزش فرزند برای خانواده است که با ۷ گویه و با آلفای ۷۳/۰ طراحی شده است. این متغیر با پرسیدن نظر پاسخگویان درباره بچه به عنوان معنای زندگی، زیاد بودن هزینه­ بزرگ کردن بچه، بچه­ها به عنوان حامی خانواده، کامل شدن فرد با داشتن بچه، تکمیل شدن خوشبختی زوجین با تولد بچه، مزاحمت بچه­ها برای پیشرفت پدر و مادر و مراقبت بچه­ها از والدین در زمان ناتوانی و بیماری، به صورت طیف لیکرت اندازه ­گیری شده است.

• هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند: یک فرد در شبکه­ اجتماعی خود از اشخاص متعددی تأثیر خواهد پذیرفت که گویای این است که افراد پیرامون یک فرد در نظریات و رفتارهای او تأثیر دارند. ممکن است بعضی از مردم از شخص بخواهند کاری را انجام دهد و در مقابل برخی نیز از او بخواهند که آن کار را انجام ندهد. در این حالت شخص مجبور است فشارهای متضاد از طرف افراد مختلف را متعادل سازد که ممکن است برخی موافق و برخی نیز مخالف خواسته­ی او باشند و احتمالاً نوع عملکرد وی به میزان زیادی به خواسته­ های افرادی که نفوذ زیادی دارند، یعنی برای شخص افراد مهمی هستند بستگی خواهد داشت. در­واقع، هنجارهای اجتماعی، تنظیم کننده­ استانداردهایی برای اجرا هستند که افراد می­توانند بپذیرند و یا آن­ها را رد کنند.

منظور ما در این پژوهش از هنجار ذهنی تعداد مطلوب فرزند، تعداد فرزندانی است که از نظر پاسخگو، دیگران مهم آن را به عنوان تعداد استاندارد و مطلوب در نظر گرفته­اند. در این­جا مادر، مادر شوهر، خانواده­ی پاسخگو، خانواده­ی شوهر، شوهر و دوستان پاسخگو به عنوان دیگران مهم در نظر گرفته شده ­اند و پاسخگو نظر آن­ها درباره تعداد مطلوب فرزند را بیان کرده است.

• کنترل درک شده بر روی داشتن فرزند: کنترل رفتاری درک شده نشان می­دهد که تا چه اندازه یک فرد احساس می­ کند انجام یا عدم انجام رفتار، تحت کنترل ارادی او قرار دارد. اگر فرد عقیده داشته باشد که منابع یا فرصت­های انجام رفتاری را ندارد، احتمالاً قصد قوی برای انجام رفتار نخواهد داشت؛ اگر چه نگرش­های مثبت نسبت به رفتار داشته باشد و حتی عقیده داشته باشد که افراد مهم هم آن رفتار را تصویب می­ کنند (هنجارهای ذهنی).

در این بررسی، منظور از کنترل درک شده بر روی داشتن فرزند این است که پاسخگو تا چه حد اطمینان دارد که برای داشتن تعداد مطلوب فرزندانش حق انتخاب دارد و تا چه حد نسبت به عوامل تسهیل­کننده و موانع پیش روی خود برای داشتن تعداد دلخواه فرزندانش آگاه است؛ که در پژوهش حاضر توانایی اعمال نظر خود، داشتن توانایی مادی، در اختیار داشتن فرصت لازم و مناسب بودن شرایط مسکن برای داشتن تعداد مطلوب فرزند را به عنوان عوامل تسهیل کننده و موانع داشتن فرزند در نظر گرفته شده و به صورت طیف لیکرت اندازه ­گیری شده است.
۴-۷-۳- متغیر وابسته

• تعداد ایده­آل فرزند: منظور تعداد فرزندانی است که فرد داشتن آن­ها را برای خود مطلوب و ایده­آل می­داند. این متغیر در سطح مقیاس فاصله­ای سنجیده شده است.

فصل پنجم
تجزیه و تحلیل داده ­ها
‌تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان بخشی از فرایند روش تحقیق علمی، یکی از پایه­ های اصلی هر مطالعه و پژوهش به شمار می­رود که به وسیله­ آن کلیه­ فعالیت­های تحقیقی تا رسیدن به یک نتیجه، کنترل و هدایت می­شوند.
یافته­ ها و نتایج این تحقیق در سه قسمت ارائه گردیده: قسمت اول، تجزیه و تحلیل یک متغیری (جدول یک بعدی)؛ قسمت دوم، جداول دو بعدی که از طریق آزمون­های آماری مناسب ضمن ترسیم سیمای جامعه، همبستگی متغیرها را مورد بررسی قرار می­دهد. قسمت سوم، با بهره گرفتن از روش­های رگرسیون چند­متغیری و از طریق معادلات مختلف میزان اثر­گذاری چندین متغیر مستقل به طور یکجا در پیش ­بینی تغییرات متغیر وابسته بررسی می­ شود.
۵-۱- آمار توصیفی
در این قسمت از تحقیق، با بهره گرفتن از آمار توصیفی که شامل شاخص­ های مرکزی و پراکندگی مانند درصد فراوانی و انحراف معیار می­باشد به توصیف نمونه پرداخته می­ شود.

• ویژگی­های جمعیتی نمونه

سن: همان­طور که در جدول ۵-۱-۱ مشاهده می­ شود زنان به ۷ گروه سنی (گروه ­های سنین باروری) تقسیم شدند. بیشترین درصد پاسخگویان به ترتیب در گروه ­های سنی ۲۹-۲۵ ساله (۲/۳۶ درصد) و ۳۴-۳۰ ساله (۷/۲۰ درصد) هستند. کمترین درصد پاسخگویان (۹/۲ درصد) در گروه سنی ۱۹-۱۵ ساله قرار داشتند. به عبارتی، بیش از نیمی از پاسخگویان کمتر از ۳۰ سال داشتند که به نسبت می­توان گفت نشان دهنده جوان بودن جمعیت نمونه است. هم­چنین میانگین سنی این زنان، ۳۱ سال بوده است
جدول ۵-۱-۱ توزیع فراوانی و درصد سن پاسخگویان

سن
فراوانی
درصد

۱۹- ۱۵ ساله
۱۱
۹/۲

۲۴-۲۰ ساله
۵۰
۳/۱۳

۲۹- ۲۵ ساله
۱۳۶

۱-(جهانشیری،۱۳۹۰)
۲-(لئون گارسیا و ویجاجا،۱۳۸۹: ۳۰۹)و(خرازی،۱۳۸۷)
۳-(صالحی،۱۳۸۱)
۴-(مجتباعی،۱۳۸۴)
۵-رابینز،۱۳۸۸)

۱-سامانه های اطلاعاتی وارتباطی مناسب پلیس های تخصصی هم رده پلیس کشف جرم
۲- معماری مناسب با قابلیت تبادل اطلاعات رده های ناجا
۳- ادامه روند یکپارچه سازی بانک اطلاعاتی سامانه های ۴-پلیس های تخصصی مانند سامانه رخداد های انتظامی
هماهنگی و تعامل رده های عالی همطراز
۵- محفوظ بودن حقوق مادی و معنوی اطلاعات رده ها
۶- تمایز سازمان(تعیین مرز سازمان)واحساس هویت سازمانی

دسترسی به اطلاعات سایر پلیس های تخصصی

۳

۱-(لاودن،کنث.سی و جی پی،۱۳۸۸)
۲-(هاتزو،۱۳۸۵)
۳-(بیابانی،۱۳۸۹)
۴-(تروجانوویچ،۱۳۸۳)
۵-( نگاری،۱۳۸۷)
۶- (جهانشیری، ۱۳۹۰)

۱-سامانه های اطلاعاتی و ارتباطی مناسب سازمان ها
۲- وجود زیر ساخت های ارتباطی مناسب بین سازمان ها
۳- شناسایی و دسته بندی نیاز های اطلاعاتی برون سازمانی
۴- مقبولیت پلیس به عنوان مهمترین سازمان در تامین امنیت جامعه
۵- عملکرد پلیس در جامعه
۶- قوانین و تعاملات بین سازمانی

دسترسی به اطلاعات سازمان های خارج از سازمان

۴

۱-(آلوارو،۱۳۷۹)
۲-(ولف،۱۳۷۷)
۳-(ام هس و بنت،۱۳۸۵)
۴-(لاودن،کنث سی وجی.پی،۱۳۸۸)
۵-(نجابتی،۱۳۸۱)
۶-(ایمهاف،۱۳۷۷)

۱-قوانین و تعاملات بین سازمانی
۲- بهره برداری از سایت اینترنتی پلیس جهت تبادل اطلاعات بین جامعه و پلیس
۳- تبادل اطلاعات آنلاین بااشخاص (حقوقی و حقیقی) مطلع از جرم
۴- کسب اطلاعات مجرمین از طریق اینترنت
۵- برقراری ارتباط آنلاین اینترنتی پلیس اینترپل و هدایت عملیات درچند نقطه از جهان
۶- تبادل اطلاعات جنایی با تعداد نامحدودی از کاربران با هر موقعیت مکانی و جغرافیایی

دسترسی به منابع فضای مجازی

۵

۱-(بوکر،۱۳۷۸)
۲- (دیاز،۱۳۷۸)
۳-(ام هس و بنت،۱۳۸۵)
۴- (لایل،۱۳۸۸)
۵-(هس و رابلسکی،۱۳۷۵)
۶-(کرارفورد،۱۳۷۸)
۷- (هال:۱۳۷۵)
۸-وکسلر،۱۳۷۸)
۹-(دیز،۱۳۷۸)

فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه
همانطور که قبلاً بیان شد، این پژوهش به دنبال این است که تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دهد.
در هر تحقیق و بررسی لازم است که روش تحقیق و همچنین جامعه­ آماری به طور واضح و آشکار تعیین و تعریف گردد؛ زیرا هر مطالعه­ ای روش تحقیق ویژه­ی خود را می­طلبد. لذا محقق باید با توجه به ماهیت و محتوای موضوع مورد بررسی، از قبل روش تحقیق و همچنین جامعه­ آماری مورد مطالعه­ خود را مشخص و تعیین نماید تا اینکه اولاً در همان ابتدا با شناخت و درک دقیق، روش تحقیق مناسبی را انتخاب کند تا بدین ترتیب تحقیق به نحوی شایسته و مطلوب صورت گیرد و همچنین با اتخاذ روش تحقیق مناسب به نتایج ارزنده و مفیدی دست یابد. از این رو، در این قسمت به منظور روش شناسی تحقیق، به بررسی مفاهیمی در رابطه با داده ­های تابلویی پرداخته می­ شود. سپس در ادامه ضمن بیان روش تحقیق، جامعه و نمونه­ آماری، روش جمع­آوری اطلاعات و سرانجام آزمون­های آماری جهت تحلیل و پردازش اطلاعات بررسی و تبیین می­ شود.
۳-۱٫ روش تحقیق
هدف این پژوهش بررسی تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. بنابراین، از لحاظ هدف، از نوع پژوهش­های کاربردی مبتنی بر تحقیقات میدانی است؛ زیرا با هدف برخورداری از نتایج یافته­ ها برای حل مسائل موجود در سازمان­ها صورت گرفته است. به عبارتی، بر مبنای اطلاعات جمع­آوری شده از بورس اوراق بهادار تهران صحت و سقم فرضیات تحقیق، آزمون و نتایج حاصله به کل جامعه موردنظر تعمیم داده شده و مورد استفاده­ی مدیران، تحلیلگران، سرمایه ­گذاران، قانون­گذاران، حسابرسان و پژوهشگران قرار خواهد گرفت. از لحاظ ماهیت، توصیفی- همبستگی می­باشد؛ زیرا از یک طرف وضع موجود را بررسی می­ کند و از طرف دیگر، رابطه­ بین متغیرهای مختلف را با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون تعیین می­ کند. در این پژوهش، از مدل رگرسیون چند متغیره برای بررسی ارتباط بین متغیرها استفاده شده است. روش آماری موردنظر جهت برآورد متغیرهای تحقیق، روش داده ­های مقطعی می­باشد.

۳-۲٫ روش و ابزار گردآوری داده ­ها
برای گردآوری اطلاعات موردنیاز در بخش مبانی نظری و پیشینه پژوهش، از روش کتابخانه­ای (پایان نامه­ ها، مقالات فارسی و لاتین و کتب) استفاده شده است. داده ­های مالی پژوهش نیز، از صورت­های مالی شرکت­های نمونه، شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و یادداشت­های همراه صورت­های مالی در پایان هر سال مالی (۲۹ اسفند ماه) و از طریق CDهای تهیه شده توسط بورس که شامل صورت­های مالی حسابرسی شده شرکت­ها می­باشد، جمع­آوری شده است. مرتب کردن و طبقه ­بندی داده ­ها بوسیله­ی نرم­افزار Excel و تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از نرم­افزار Eviews انجام شده است.
۳-۳٫ قلمرو پژوهش
در بحث قلمرو پژوهش سه نوع قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی پژوهش مطرح می­ شود.
قلمرو موضوعی پژوهش: در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته می­ شود.
قلمرو زمانی پژوهش: پژوهش حاضر شامل اطلاعات مالی شرکت­ها طی دوره­ ۵ ساله از ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ است.
قلمرو مکانی پژوهش: جهت تأیید یا رد فرضیه ­های پژوهش، کلیه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به عنوان قلمرو مکانی پژوهش در نظر گرفته شد و جهت آزمون فرضیه، نمونه ­ای از این شرکت­ها انتخاب شد.
۳-۴٫ جامعه و نمونه­ آماری
جامعه­ آماری در نظر گرفته شده در تحقیق حاضر شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد؛ زیرا …
اولاً: اطلاعات شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران توسط حسابداران رسمی حسابرسی شده است و نسبت به اطلاعات سایر شرکت­ها از قابلیت اتکای بیشتری برخوردار است.
ثانیاً: دسترسی به این اطلاعات نسبت به اطلاعات سایر شرکت­ها راحت­تر است.
در تحقیق حاضر برای انتخاب نمونه، از نمونه گیری به روش حذف سیستماتیک استفاده می شود. برای این منظور با توجه به محدودیت های اعمال شده در اعضای جامعه، کل عناصر جامعه مشروط به داشتن مجموعه شرایط زیر، به عنوان نمونه انتخاب شده اند:

1. 1. از شرکت­های تولیدی باشند.

1. 1. از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ در بورس حضور داشته باشند.

1. 1. طی سال­های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ اطلاعات مورد نیاز برای انجام این تحقیق را به طور کامل ارائه کرده باشد.

1. 1. پایان سال مالی آن­ها ۲۹ اسفند باشد.

1. 1. طی دوره­ تحقیق تغییر دوره مالی نداشته باشد.

1. 1. شرکت بین سال­های ۱۳۸۷تا ۱۳۹۱ وقفه عملیاتی نداشته باشد.

1. 1. برای هر مشاهده اطلاعات ۲ سال قبل از آن موجود باشد.

1. 1. جزو بانک ها، موسسات مالی ( شرکت­های سرمایه ­گذاری، واسطه­گری مالی، شرکت­های هلدینگ، بانک­ها و لیزینگ­ها) نباشند، زیرا افشاهای مالی در این گونه شرکت­ها متفاوت است.

1. 1. حسابرسی شده و غیرتلفیقی باشند.

در نهایت با در نظر گرفتن شرایط فوق تعداد ۱۳۸ شرکت به عنوان نمونه مورد مطالعه این تحقیق انتخاب شدند.
۳-۵٫ طرح مسأله تحقیق
صورت یک مسئله غالباً اساسی­تر از حل آن است. حل مسئله ممکن است فقط مستلزم مهارت­ های تجربی و ریاضی باشد. حال آنکه طرح سوالات و بررسی مسائل قدیمی از دیدگاهی تازه، نیازمند ذهنی خلاق است و این نکته بیانگر آزمودگی فرد در علم است. هر پژوهش در واقع با قصد پاسخگویی و راه­حل­یابی برای یک مسئله اصلی که در قالب پرسش ظهور کرده است، آغاز می­ شود. بدین لحاظ برای اینکه انسجام، هدفمندی و کاربردی بودن پژوهش حفظ شود، باید حول مسأله اصلی سازماندهی شود. با در نظر گرفتن موضوع پژوهش «آیا انگیزه­ های مدیریت سود بر میزان چسبندگی هزینه­ها مؤثر است؟» به دنبال یافتن پاسخ پرسش­های مطرح شده در زیر هستیم:
سؤال پژوهش ۱: آیا انگیزه­ های مدیریت سود، منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­ شود؟
سؤال پژوهش ۲: با کاهش سطح فروش، آیا مدیران در صورت تمایل به مدیریت سود، هزینه­ها را سریع­تر از زمانی که انگیزه­ای برای مدیریت سود ندارند، حذف می­ کنند؟
۳-۶٫ فرضیه ­های پژوهش
به منظور دستیابی به پاسخی مناسب جهت سؤال اصلی این پژوهش که « بررسی تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها­ در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران» است، دو فرضیه طراحی شده است. این دو فرضیه به دست آمده از ساختاری نظری است و بنابراین از اعتبار لازم جهت آزمون شدن برخوردار است.
هنگامی که سطح فروش کاهش می­یابد، به علت نگهداری برخی از منابع بلااستفاده به تصمیم مدیر، چسبندگی هزینه ایجاد می­ شود. اما اگر مدیر انگیزه­ای برای رسیدن به اهداف سود داشته باشد، به علت کاهش سریع­تر منابع بلااستفاده برای رسیدن به این اهداف، میزان چسبندگی هزینه­ها کاهش می­یابد. البته همان­طور که قبلاً هم با دلیل ذکر شده است، تأثیر انگیزه­ مدیران برای دستیابی به اهداف سود در زمان افزایش سطح فروش در مقایسه با کاهش آن کمرنگ­تر است.
مسأله­ چسبندگی هزینه­ها، اولین بار تنها با در نظر گرفتن کاهش سطح فروش مورد بررسی قرار گرفت. اما در پژوهش حاضر، تأثیر انگیزه­ های مدیریت سود بر تعدیل منابع و نهایتاً چسبندگی هزینه­ها، در شرایط کاهش و همچنین افزایش سطح فروش بررسی می­ شود. در واقع، تفاوت مقداری بین افزایش هزینه، در صورت افزایش سطح فروش وکاهش هزینه، در صورت کاهش سطح فروش به عنوان چسبندگی شناخته می­ شود. از طرفی، در هنگام کاهش سطح فروش، مدیران جهت رسیدن به اهداف سود، حذف منابع را برای صرفه­جویی در هزینه، سرعت می­بخشند و منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­شوند. به طور کلی، تأثیر نسبی انگیزه­ دستیابی به اهداف سود، هنگام کاهش فروش بیشتر از زمان افزایش فروش است.
با توجه به مباحث مطرح شده و همچنین به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، دو فرضیه­ زیر ارائه می­ شود:
فرضیه۱: انگیزه­ های مدیریت سود، منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­ شود.
۱-۱٫ انگیزه­ اجتناب از زیان، منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­ شود.
۱-۲٫ انگیزه­ اجتناب از کاهش سود، منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­ شود.
۱-۳٫ انگیزه­ اجتناب از زیان و یا کاهش سود، منجر به کاهش چسبندگی هزینه­ها می­ شود.
فرضیه۲: با کاهش سطح فروش، مدیران در صورت تمایل به مدیریت سود، هزینه­ها را سریع­تر از زمانی که انگیزه­ای برای مدیریت سود ندارند، حذف می­ کنند.
۱-۱٫ با کاهش سطح فروش، مدیران در صورت تمایل به اجتناب از زیان، هزینه­ها را سریع­تر از زمانی که انگیزه­ای برای آن ندارند، حذف می­ کنند.
۱-۲٫ با کاهش سطح فروش، مدیران در صورت تمایل به اجتناب از کاهش سود، هزینه­ها را سریع­تر از زمانی که انگیزه­ای برای آن ندارند، حذف می­ کنند.
۱-۳٫ با کاهش سطح فروش، مدیران در صورت تمایل به اجتناب از زیان و یا کاهش سود، هزینه­ها را سریع­تر از زمانی که انگیزه­ای برای آن ندارند، حذف می­ کنند.