۱-۷- جنبه جدید بودن و نوآوری

تمرکز پژوهش‌های انجام‌شده مرتبط با این موضوع، بیشتر پیرامون حقوق کودک در حالت کلی و بدون قید آن بوده و محققان تا کنون از منظر تعارض با حقوق مالکیت فکری، به حقوق کودک نپرداخته‌اند. دو مورد از این پژوهش‌های مرتبط عبارتند از:

۱- ابدالی، مهرزاد، حقوق کودک در کنوانسیون بین‌المللی و تطبیق آن با حقوق اسلام و ایران، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۴٫

۲- مظلومی رهنی، علیرضا، وضعیت اعمال حقوقی صغیر ممیز، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، بهار ۱۳۷۷٫

۱-۸- سامانه پژوهش

این تحقیق در چهار فصل ارائه می‌گردد. در فصل نخست مقدمه و طرح تحقیق بیان می‌شود. فصل دوم به بررسی کلیات، از جمله تحلیل و تبیین مفهوم کودک و نیز حقوق بنیادین او اختصاص دارد. فصل سوم تحت عنوان تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از مالکیت ادبی و هنری و در سه بخش بررسی تعارض حقوق کودک با حقوق مالکیت ادبی، تعارض حقوق کودک با حقوق مالکیت هنری و تعارض حقوق کودک با حقوق ناشی از خلق بازی‌های رایانه‌ای ارائه می‌گردد. فصل چهارم نیز به بررسی تعارض حقوق کودک با حقوق مالکیت صنعتی می‌پردازد و این مسأله را در دو بخش حمایت از کودکان در برابر حق اختراع یا طرح صنعتی محصولات صنعتی غیرخوراکی از جمله وسایل بازی و مواد سمی و نیز حمایت از کودکان در برابر حق ابداع و تولید داروها ارائه می‌کند.

فصل دوم

کلیات

برای بررسی تعارضات میان حقوق مالکیت فکری و حقوق کودک و بیان کاستی‌ها و ارائه راه‌کارها که هدف اصلی این پژوهش است، نیازمند آن هستیم که کلیاتی را مورد مطالعه قرار دهیم.

نخست باید تعریف کودک را بررسی کنیم. یعنی باید بدانیم تعریف کودک در نظام‌های حقوقی چیست و کسی که بنا داریم درباره حمایت از حقوق او سخن بگوییم، با چه ویژگی‌هایی از دیگر افراد جامعه بازشناخته می‌شود. سپس با حقوق بنیادین او آشنا شویم و دریابیم رئوس اصلی از این حقوق که در این مقال باید مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند کدامند.

۲-۱- مفهوم کودک

تعریف کودک و تعیین معیارهای تشخیص دوران کودکی و تمییز کودکان از افرادی که از مرحله صغر عبور کرده‌اند، همواره مورد توجه و بحث و اختلاف بوده است. این اختلاف به ویژه در حقوق ایران که از فقه تبعیت می‌کند، بیشتر است. چرا که این مسأله، یعنی بلوغ و خروج از حجر ناشی از صغر، یکی از مسائل اختلافی فقه اسلام است که هر یک از فقهاء یا حداقل هر دسته از فقهاء برای آن معیارهای جداگانه‌ای تعریف کرده‌اند که گاه با هم اختلافاتی دارد.

اما این اختلاف در حقوق خارجی و نیز حقوق بین‌الملل کمتر است. چرا که منبع این نظام‌های حقوقی و احکامی که تابع آن هستند، همگی از قوانینی نشأت می‌گیرد که موضع واحد دارند و حتی در صورت وجود اختلاف میان حقوق ‌دانان، این قانون است که حرف آخر را می‌زند و با تعیین سن بلوغ و خروج از حجر، به اختلافات پایان می‌دهد.

در این فصل ابتدا قصد داریم مفهوم کودک را در فقه، حقوق ایران و معاهدات بین‌المللی مرتبط با حقوق کودک مورد بررسی قرار دهیم.

۲- ۱- ۱- مفهوم کودک در فقه امامیه

همان طور که گفته شد، مفهوم کودکی یا همان صغر و نیز معیارهای مرتفع شدن حجر ناشی از این دوران، از موارد اختلافی میان فقهاست و دلیل این امر هم می‌تواند برداشت‌های مختلفی باشد که از قرآن کریم و متون احادیث و روایات برجامانده از معصومین (علیهم‌السلام) امکان پذیر است.

به طور کلی در فقه و نیز قوانین ایران که از فقه نشأت گرفته است، تشخیص دوران کودکی و نیز خروج و پشت سر گذاشتن این دوران، تابعی از دو عامل سن و نیز بروز علائم بلوغ است. مطلبی که در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت. به بیان دیگر، فرض بر این است که با ظهور یکی از علائم، یعنی بروز نشانه های بلوغ یا رسیدن به سن تعیین‌شده‌ای که شخص در آن بالغ محسوب می‌شود، قاعدتاً وجود علامت دیگر ضروری نخواهد بود؛ مگر اینکه دلیلی اقامه شود که با وجود ظهور یکی از علائم، خبر قطعی از عدم تحقق و استقرار بلوغ بدهد.

بالاخره، برای مطالعه کودک، تشخیص و دانستن دو زمان بسیار مهم است؛ یکی شروع زمان کودکی و دیگری پایان دوران کودکی. حال که می‌خواهیم به بررسی تعارضات برخی حقوقی که افراد به دست می‌آورند با حقوق کودکان بپردازیم، لازم است بدانیم که اساساً کودک کیست و کسی که می‌خواهیم در این تحقیق درباره حمایت از حقوق او سخن بگوییم، چگونه از دیگر افراد جامعه قابل تشخیص و تمییز است.

‌بنابرین‏، در هر مرحله، مرحله کودکی را با توجه به زمان آغاز و پایان آن بررسی خواهیم کرد. یعنی خواهیم دانست در هر یک از نظام‌های مورد بررسی، کودکی چه زمانی آغاز می‌شود و چه زمانی پایان می‌پذیرد.

۲- ۱- ۱- ۱- شروع دوران کودکی

شروع کودکی از نظر مقررات دین اسلام و مذهب تشیع، زمان انعقاد نطفه است. شاهد این مدعا، روایاتی هستند که در کتب معتبر شیعه نقل شده‌اند. ^[۳] از دیدگاه اسلام، انسان از بدو دوران جنینی به عنوان موجودی زنده و مستقل، دارای حقوقی است که تعرض ‌به این حقوق، موجب ایجاد مسئولیت برای متعرض می‌شود. ^[۴]

اینکه دین اسلام برای جنین قبل از تولد شخصیت قائل شده و به او حقوقی داده است، از نوع نگاه این دین آسمانی به انسان نشأت می‌گیرد که با جهان‌بینی‌های غربی بسیار متفاوت است. البته شاید این مسأله به ذهن برخی متبادر شود که وقتی در کشورهای غربی هم برای اعمالی مانند سقط جنین و تعرض به تمامیت جسمانی کودک قبل از تولد مجازات قائل شده‌اند، دلیلی برای قائل شدن ‌به این تفاوت باقی نمی‌ماند؛ لکن باید گفت که قانونگذاران این کشورها، این مجازات‌ها را برای حفظ نظم عمومی و جلوگیری از کاهش جمعیت وضع کرده‌اند و اگر روزی سیاست آن ها بر کاهش جمعیت قرار گیرد، آن وقت بعید نیست که این قوانین هم ملغی گردند. اما دین مبین اسلام برای تعرض به تمامیت جسمانی جنین یا سقط آن دیه در نظر گرفته و همان طور که می‌دانیم، دیه در شرع برای تعرض به یک انسان کامل با شخصیت مستقل تعیین می‌شود.

۲- ۱- ۱- ۲- پایان دوران کودکی

پایان دوران کودکی از نظر دین اسلام، واقعه‌ای است که از آن به بلوغ یاد می‌شود. در فقه امامیه علائم و نشانه هایی برای بلوغ ذکر شده که درباره بعضی اتفاق نظر هست و برخی هم اختلافی هستند.