نظریه­ های مختلفی در تبیین خلاقیت وجود دارد. هنسی و آمابیل (۱۹۸۷) معتقد است که خلاقیت پدیده­ای اجتماعی است و از نیاز­ها، مقتضیات جامعه و شرایط خانوادگی برمی­خیزد.عده­ای دیگرنظیر تورنس (۱۹۷۹) معتقدند که خلاقیت یک اثر شخصیتی است؛ یعنی به عواملی نظیر انگیزش، هیجان، عواطف، احساسات، تجربه­ها و یاد­گیری­های شخصی وابسته است. عده­ای نیز مانند گیلفورد (۲۰۰۵) معتقدند که خلاقیت بعدی فرا­شناختی دارد و با فرایند های عالی ذهنی نظیر تفکر، هوش، تخیل و پردازش اطلاعات ارتباط دارد. گروهی هم مانند استرنبرگ (۲۰۰۹) و میهالی (۲۰۰۷) معتقدند که خلاقیت پدیده ای چند متغیری است یعنی عواملی نظیر جامعه، خانواده، شخصیت و توانایی‌های شناختی همزمان بر آن تأثیر می­ گذارد.

۱-۵ تعاریف نظری و عملیاتی متغیر­ها

۱-۵-۱تعریف مفهومی راهبرد­های فراشناختی:

فلاول بیان می­­کند که فراشناخت، دانش فرد درباره فرایندهای شناختی خود است، و در بر گیرنده­­ی به عمل در آوردن، سامانیدن و هماهنگ کردن مجموعه­ این جریان­هاست. فراشناخت انواع آگاهی درباره شناخت­ها یا فرایند­های اجرایی تصمیم ­گیری است که موجود انسانی باید هم فرایند­های شناختی را انجام دهد و هم پیشرفت آن را بررسی کند. (بران و همکارانش، ۱۹۸۰)

۱-۵-۲تعریف مفهومی خلاقیت:

فرایندی روانی فرض شده­است، که در آن به حل کردن، ایده پروری، مفهوم سازی، خلق اشکال هنری، نظریه ­ها یا تولیدات یگانه و بدیع اقدام می­ شود. در واقع بر اساس این تعاریف یکی از ملاک های متمایز فکر خلاقه از افکار غیر خلاقه اصل یگانه و ابداعی بودن فرض شده­است. (پیر خائفی،۱۳۸۴)

۱-۵-۳تعریف مفهومی خود پنداره تحصیلی:

شبکه ­ای از عقاید و باور­های مثبت و منفی ‌در مورد خود، پذیرش یا رد خود ‌می‌باشد. خود پندارۀ تحصیلی نیز فرایند شکل­ گیری ارزشیابی از خود پندارۀ متأثر از تجربه ­های آموزشی دانش آموزان و تفسیر محیط آموزرسی آن ها­ست. چرا که هر فرد در ذهن خود، تصویری از خویشتن دارد، به عبارت دیگر، ارزشیابی کلی فرد از شخصیت خویش را «خود پنداره» یا «خود انگاره» می­نامند. این ارزشیابی ناشی از ارزشیابی­های ذهنی است که معمولاّ از ویژگی­های رفتاری خود به عمل می­آوریم. در نتیجه، خودپنداره ممکن است مثبت یا منفی شود.

۱-۵-۴ تعریف عملیاتی راهبرد­های فراشناختی:

در این تحقیق راهبرد­های فراشناختی شامل آموزش فنون خود نظم­دهی TREE سکستون و همکاران(۱۹۸۸) ‌می‌باشد و شامل ۵ فرایند برنامه­ ریزی، سازمان­دهی، نوشتن، ویرایش و اصلاح بوده که از طریق تولید و فعال کردن زمینه دانش، دانش ­آموزان از طریق یادداشت جملات، ذکر دلایل فرضیه، بیان درستی فرضیه و تدوین متنی برای پایان نتیجه ­گیری از فرضیه در طی ۱۰ جلسه می‌باشد.

۱-۵-۵ تعریف عملیاتی خلاقیت:

در این تحقیق خلاقیت شامل یک بستۀ آموزشی شامل دست­سازه­ های خلاقیت به صورت عملی است و در طی ۱۰ جلسه از افراد خواسته می­ شود تا به کمک ابزار ووسایل که عمدتاًٌ در محیط زندگی به وفور یافت می­شوند خلاقانه به تولید ایده یا شی خاص بپردازند.

۱-۵-۶ تعریف عملیاتی خودپندارۀ تحصیلی:

در این تحقیق شامل نمره­ای است که دانش ­آموزان در آزمون خودپندارۀ تحصیلی (دلاور،۱۳۷۲) کسب ‌می‌کنند و حداکثر نمرۀ اکتسابی ۱۲۰ ‌می‌باشد.

۱-۶ متغیر­های تحقیق:

– متغیر­ مستقل: آموزش راهبرد­های فراشناختی، آموزش خلاقیت

-متغیر وابسته: خودپندارۀ تحصیلی

-متغیر کنترل: منطقۀ آموزشی، جنسیت، سن وپایه تحصیلی

-متغیر مداخله­گر: شخصیت دانش­­آموزان، سوابق ‌و پیشینه تجارب دانش ­آموزان

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش و پیشینه تحقیق

فصل دوم:
مبانی نظری پژوهش و پیشینه تحقیق

۲-مقدمه :

این فصل در دو بخش مبانی نظری و پیشنه­ی تحقیق ارائه خواهد­­شد. در بخش مبانی نظری تعاریفی از خلاقیت، فراشناخت و خود پندارۀ تحصیلی بیان می شود، در قسمت بعدی بخش مبانی نظری در باره­ی انواع روش­های آموزش فراشناخت و خلاقیت مطالبی ذکر خواهد­شد و در پایان فصل تحقیقاتی که در ایران و در خارج از کشور در باره­ی فراشناخت، خلاقیت و خود پنداره تحصیلی انجام شده به اختصار شرح داده خواهد­شد ضروری است اشاره شود. به دلیل جدید بودن موضوع پژوهش حاضر به خصوص در حیطۀ فراشناخت، تحقیقات زیادی که این موضوع را کاملاً پوشش دهد وجود ندارد، بنابر­این محقق تلاش کرده­است نزدیک­ترین تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، جمع‌ آوری و ارائه دهد.

۲-۱تعریف فراشناخت

فراشناخت^[۷] ابتدا توسط فلاول^[۸]مطرح شد تنها به تبیین و توجیه دانش فرد ‌در مورد فرآیندها و تولیدات شناختی و نظارت بر این فرآیندها بپردازد. فراشناخت به آگاهی انسان از نظام شناختی خود و کنترل و نظارت به آن گفته می­ شود. به سخن دیگر فراشناخت، دانش یا آگاهی فرد از نظام شناختی خودش یا دانستن در باره­ی دانستن است. دانش فراشناختی یاری می­ کند تا هنگام یادگیری و دانستن امور، شخص پیشرفت خود را در نظر بگیرد همچنین این دانش کمک می‌کند تا نتایج تلاش­ها ارزیابی شود و میزان تسلط بر مطالبی که خوانده شده، سنجیده شود. (سیف، ۱۳۹۲).

تعاریف مختلفی از فراشناخت ارائه شده­است که به درک بهتر آن کمک می­ کند از جمله : دانش فرد در باره­ی فرآیندهای شناختی خود و فرایند سازمان­دهی و هماهنگ کردن مجموعه ­ای از جریان­ها (فلاول، ۱۹۸۸) تفکر در باره­ی تفکر (براون^[۹] ۱۹۸۴) شناخت (براون و دولاچ^[۱۰]، ۱۹۸۷)، آگاهی فرد از فراینده­ها و راهبردها شناختی­اش (فلاول، ۱۹۸۸)، و هر گونه دانش یا فعالیت شناختی که موضوع آن شناخت یا تنظیم شناخت باشد با توجه به تعاریفی که ارائه شد ‌می‌توان گفت «فراشناخت، مجموعه دانش و فرآیندهایی است که کنش­های شناختی فرد را نظارت هدایت و کنترل ‌می‌کنند و در واقع به مدیریت فعالیت­های شناختی می­پردازند (به نقل از کارشکی، ۱۳۷۹).

۲-۱-۱ راهبردهای فراشناختی

راهبردهای فراشناختی، مهارت­ های اجرایی هستند که موفقیت فعالیت یادگیری را ارزیابی ‌می‌کنند (اوملی و کهات^[۱۱]، ۱۹۹۰به نقل ازعاطی نژاد،۱۳۹۱)

راهبردهای فراشناختی اساسی، شامل ربط دادن اطلاعات جدید به اطلاعات قبلی انتخاب راهبردهای تفکر، برنامه­ ریزی، نظارت، و ارزیابی فرآیندهای تفکر می­ شود (دیرکس^[۱۲] ، ۱۹۸۵).