جهت دستیابی به اهداف تحقیق، بر اساس سؤال تحقیق، فرضیه اصلی این تحقیق به صورت زیر تعریف می شود:

“سرمایه فکری به صورت مجموعه‌ای از سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری(ارتباطی) بر تصمیمات سرمایه‌گذاری تأثیر‌گذار است.”

روش گردآوری اطلاعات

در این تحقیق برای جمع‌ آوری داده ها و اطلاعات از روش کتابخانه ای و می‌دانی استفاده شده است. اطلاعات مربوط به مبانی نظری ‌و تئوریک پژوهش از کتب و مقالات فارسی و لاتین جمع‌ آوری گردیده است. اطلاعات مربوط به صورت های مالی شرکت‌ها با بهره گرفتن از بانک های اطلاعاتی همچون کودال و سایت بورس اوراق بهادار استخراج و جمع‌ آوری شده است. لازم به ذکر است که این اطلاعات محدود به اقلام ترازنامه و سود وزیان بوده و برخی اطلاعات در این تحقیق، با بهره گرفتن از یادداشت های همراه صورت های مالی برای تک تک شرکت های نمونه برای دوره زمانی تحقیق (سال ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۱) استخراج و جمع‌ آوری گردیده است. به منظور حصول اطمینان از صحت داده های بانک های اطلاعاتی فوق، این اطلاعات به صورت نمونه ای با یکدیگر و همچنین با صورت‌های مالی منتشره شرکت‌ها، مقایسه وکنترل گردیده است.

جامعه آماری

جامعه در حقیقت شامل همه عناصری است که موضوع یک تحقیق معین ‌در مورد آن مصداق پیدا می‌کند. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. شرکت‌های مورد بررسی شامل تمام شرکتهایی می‌باشند که دارای شرایط زیر باشند :

۱- به منظور همگن شدن نمونه آماری در سال‌های مورد بررسی، قبل از سال ۱۳۸۶ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند.

۲- به لحاظ افزایش قابلیت مقایسه، دوره مالی آن ها منتهی به اسفندماه باشد.

۳- در طی سال های مالی مورد بررسی، تغییر فعالیت یا تغیر سال مالی نداده باشند.

۴- جزو بانک ها ومؤسسات مالی (‌شرکت های سرمایه گذاری، واسطه گری مالی، هلدینگ و لیزینگ) که افشاهای مالی و ساختار اصول راهبری شرکت متفاوتی دارند، نباشند.

۵- داده های مورد نظر آن ها در دسترس باشد.

با توجه به محدودیت های ذکر شده تعداد ۱۰۰ شرکت که تمامی آن ها به ‌عنوان نمونه انتخاب گردیده اند که در پیوست به نام آن ها اشاره شده است.

قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی

موضوع انتخابی با ایجاد ارتباط میان دو حوزه دانشی شرکت و ارزش بازار شرکت سر وکار دارد به گونه ای که به بررسی اثر سرمایه فکری و اجزای آن بر ارزش بازاری شرکت ها پرداخته است. در بررسی ارتباط بین این دو عامل حوزه دانشی به سرمایه های دانشی سازمان که در این تحقیق اشاره سرمایه فکری دارد و بحث بازاری همان عاملیت ارزش بازار شرکتی به عنوان عامل وابسته در نظر گرفتیم.

قلمرو مکانی

داده ای مورد بررسی در این پژوهش از سایت کدال و همچنین سایت سازمان بورس اواراق بهادار جمع‌ آوری شده است.

قلمرو زمانی

این پژوهش مربوط به بازه ی زمانی ۱۳۸۷ الی ۱۳۹۱ می‌باشد. داده های مورد بررسی از پایان اسفند ماه (XX/12/3013) هر سال گرفته شده است.

معرفی مدل های مورد استفاده

با توجه به بحث های بالا مدل ما به شکل زیر ارائه می‌گردد:

MBV = β_۰+ β_۱ VAIC + β_۲ ROA + β_۳TDR + β_۴ BETA (1)

MBV = β_۰+ β_۱ HCE + β_۲ SCE + β_۳CEE + β_۴ ROA + β_۵TDR + β_۶ BETA 2)

متغیرهای تحقیق

اولین گام برای آزمون فرضیه های تحقیق، ارائه تعریف دقیق و مناسبی از متغیرهایی است که امکان اندازه گیری خصوصیات مورد توجه در تحقیق را میسر می‌سازند. متغیرهای این تحقیق به منظور آزمون فرضیه‌ها، به چهار گروه متغیرهای مستقل، وابسته، کنترلی و مداخله گر تقسیم می‌شوند که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرند.

متغیر مستقل

متغیری است که پژوهشگر آن را دستکاری یا انتخاب می‌کند تا تأثیر آن را بر متغیر وابسته مورد بررسی قرار دهد.در این تحقیق در مدل اول متغیرهای مستقل سرمایه فکری، نرخ بازده دارایی و نسبت کلی بدهی هستند. در مدل دوم نیز متغیرهای مستقل اجزای سرمایه فکری، نرخ بازده دارایی و نسبت کلی بدهی هستند.

متغیر وابسته

متغیر وابسته، متغیری است که به منظور تعیین اثر متغیر مستقل، مشاهده و اندازه گیری می شود. متغیر وابسته با معرفی، حذف و یا تعیین متغیر مستقل ظاهر، پنهان یا تغییر می‌کند و تغییرات آن وابسته به تغییرات متغیر مستقل است. در هر دو مدل مورد بررسی در این تحقیق متغیر وابسته نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام شرکت‌هاست.

متغیر کنترلی

همه متغیر‌های موجود در یک شرایط تحقیق را نمی‌توان همزمان مورد مطالعه قرار داد، گاهی اوقات متغیرهایی یافت می شود که تاثیر برخی از آن ها را در تعیین رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته باید خنثی کرد و ثابت نگه داشت. این متغیرها که تأثیر آن ها خنثی یا حذف می شود را متغیر کنترلی می‌نامند.

متغیرهای کنترلی در این رگرسیون مشخص کننده تناسب، سودآوری، قدرت نفوذ و ریسک سیستماتیک هستند. از طرفی ارزش گذاری سرمایه گذاری سهام یک شرکت به سودآوری آن بستگی دارد.

تشریح مدل مورد استفاده:

در این تحقیق جهت ارائه تعریف درستی از سرمایه فکری، از شاخص VAIC استفاده شده است توسط پولیک^[۶۰] در سال ۱۹۹۸ پایه گذاری و در سال ۲۰۰۰ به عنوان مدل کاملی برای بررسی سرمایه فکری شناخته شد. ما نیز برای بررسی تأثیر سرمایه فکری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری از مدل پولیک که توسط فیرر و ویلیامز در سال ۲۰۰۳ تغییر یافته استفاده نموده‌ایم.

برای بررسی فرضیه‌های در این تحقیق از مدل رگرسیون زیر استفاده شده است:

MBV = β_۰+ β_۱ VAIC + β_۲ ROA + β_۳TDR + β_۴ BETA (1)

MBV = β_۰+ β_۱ HCE + β_۲ SCE + β_۳CEE + β_۴ ROA + β_۵TDR + β_۶ BETA (2)

که در معادله مذکور مفهوم نماد های استفاده شده به شرح زیر می‌باشند:

MBV = نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری هر سهم

VAIC = ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری

HCE = بهره‌وری سرمایه انسانی

SCE = بهره‌وری سرمایه ساختاری

CEE = بهره‌وری سرمایه استخدامی

ROA = بازده دارایی

TDR = نسبت کلی بدهی

BETA = ریسک سیستماتیک

تغییرات قابل توجه در متغیرهای به کار رفته در معادله می‌تواند باعث ایجاد تغییرات در نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام شود در نتیجه مقادیر قابل توجه VAIC، HCE، SCE و CEE می‌تواند بر روی نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری تاثیر گذار باشد.

برای بررسی این موضوع که آیا سرمایه فکری بر روی تصمیمات سرمایه گذاری تاثیر دارد یا خیر از نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری به عنوان نماینده ای برای بررسی تصمیمات سرمایه گذاری استفاده شده است. MBV(نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهم) ارزش یک سازمان را در نقطه ای از زمان به دست می‌دهد، و این ارزش را با مقدار سرمایه گذاری شده توسط سهام‌داران مقایسه می‌کند. MBV به عنوان بهترین و معمول ترین روش برای نشان دادن میزان ارزشی که بازار بر روی یک سازمان می‌گذارد شناخته شده است. [۱۸].

MBV =ارزش بازار سهام / ارزش دفتری سهام

دلیل دیگر برای استفاده از شاخص VAIC هدفمندی و مورد تأیید بودن آن است. [۲۵]. در کل VAIC با جمع سه عنصر سرمایه انسانی(HCE)، سرمایه ساختاری(SCE) و سرمایه نیروی استخدامی(CEE) محاسبه می شود.