تبرج
جلباب
حدود پوشش
کنترل نگاه
حجاب زن مسلمان
کنترل نگاه
پوشاندن شرمگاه
عفاف
حق الهی
کرامت
فلسفه پوشش
مبارزه با نفس
ایجاد امنیت
مأخذ: یافته های تحقیق
۲-۲-۱- مفهوم حجاب
در بررسی و ورود به مبحث حجاب ابتدا معنا و مفهوم این واژه را روشن می شود:
برخی از لغت‌شناسان کلمه حجاب را به معنای پوشش و آنچه بدان خود را می‌پوشانند و حائل میان دو چیز معنی کرده‌اند (ابن‌منظور، ۱۴۰۵ ، ج ۳: ۵(
برخی عالمان معتقدند که واژه حجاب در بیشتر کتاب های لغت به معنای پرده به کار می‌رود. این کلمه از آن جهت مفهوم پوشش می‌دهد که پرده وسیله پوششی است و شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت هر پوششی حجاب نیست. آن پوشش حجاب نامیده می‌شود که از طریق پشت پرده واقع شدن صورت گیرد. در قرآن کریم در داستان سلیمان غروب خورشید را این طور توصیف می‌کند « حتی توارت بالحجاب» یعنی تا آن وقتی که خورشید در پشت پرده مخفی شد. پرده حاجز میان قلب و شکم را «حجاب» نامند ( مطهری، ۱۳۶۶: ۷۸).
اگر چه مهم‌ترین و شایع‌ترین طریق پوشش، حایل و پرده است ولی نمی‌‌توان حجاب را منحصر به پوشش از طریق پرده معنی نمود. به هر حال، استعمال واژه حجاب در پوشش زنان در برابر مرد بیگانه بیانگر این واقعیت است که بین معنای اصطلاحی حجاب و معنای لغوی یعنی پوشش رابطه تنگاتنگی وجود دارد، چرا که ؛ « حجاب اسلامی پوشش کامل برای پوشاندن بدن از چشم نامحرم است ». (انوری،۱۳۸۱، ج۳: ۲۴۶۸)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مفهوم پوشش کلمه مناسبی است که برای واژه حجاب به کار برده شود روشن شدن حدود حجاب و لوازم آن به مشخص شدن دایره پوشش در این بخش کمک می کند.
۲-۲-۲- حجاب مرد مسلمان
حجاب مختص به زن نیست و مرد برای حضور در جامعه نیز پوشش خاصی باید داشته باشد هرچند حد و حدود خاص خود را دارد.
خداوند می فرماید؛ قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى‏ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما یَصْنَعُونَ (نور/ ۳۰)
به مردان مؤمن بگو دیدگان خویش را از نگاه به زنان اجنبى باز گیرند و شرمگاه خویش را نگهدارند این براى ایشان پاکیزه‏تر است که خدا از کارهایى که مى‏کنید آگاه است. (طباطبایی، ۱۳۷۴ ، ج ۱۵: ۱۵۳)
از این آیه شریفه چند نکته استفاده می شود که عبارتند از:
۱) پرهیز از نگاه هوس آلود.
۲) پوشاندن شرمگاه از دیگران (این حکم برای هر مرد و زن مسلمان واجب است).
۲-۲-۲-۱- کنترل نگاه
نگاه کردن به زن نامحرم شرایط خاص خود را می طلبد، چشم چرانی و نگاه از روی لذت به زن نامحرم ممنوع است،و این نوع نگاه فقط نسبت به همسر بدون اشکال است. در جمله” قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ” از آنجایى که کلمه” یغضوا” مترتب بر” قل- بگو” مى‏باشد نظیر ترتبى که جواب شرط بر شرط دارد قهرا دلالت مى‏کند بر اینکه قول در اینجا به معناى امر است، و معناى جمله این است که به مؤمنین امر کن که چشم خود را بپوشند، و تقدیر آن این است که:” ایشان را امر به غض و چشم‏پوشى کن که اگر امر بکنى چشم خود را مى‏پوشند"، و این آیه به جاى اینکه نهى از چشم‏چرانى کند، امر به پوشیدن چشم کرده و فرقى ندارد، آن امر این نهى را هم افاده مى‏کند و چون مطلق است نگاه به زن اجنبى را بر مردان، و نگاه به مرد اجنبى را بر زنان تحریم فرموده است. ( طباطبایی،۱۴۷۴، ج‏۱۵: ۱۵۶)
امام صادق (ع) فرمودند: النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِیسَ مَسْمُومٌ وَ کَمْ مِنْ نَظْرَهٍ أَوْرَثَتْ حَسْرَهً طَوِیلَه؛ نگاه تیری از تیرهای مسموم شیطان است و چه بسا یک نظر که حسرت طولانی به دنبال خود آورده است (کلینی، ۱۳۶۲، ج‏۵: ۵۵ )
همچنین امیرمؤمنان (ع) فرمودند: الْعُیُونُ مَصَائِدُ الشَّیْطَانِ؛ چشم کمین گاه شیطان است. (نوری، ۱۴۰۸، ج‏۱۴: ۲۷۱) و همچنین در جای دیگر فرمودند: الشَّهَوَاتُ مَصَایِدُ الشَّیْطَان؛ شهوت کمینگه شیطان است. (همان منبع، ۱۴۰۸ ج‏۱۱: ۳۴۳)
آن چنان که در تفاسیر فوق دیده می شود کنترل نگاه بر طبق آیه ۳۰ نور بر مرد ها واجب می باشد، چنانچه در روایت خواندیم که نگاه تیر شیطان است، چشم کمین گاه شیطان معرفی شده است، و سبب به گناه افتادن انسان می شود به این دلیل کنترل نگاه بر انسان واجب است.
اما از حضرت صادق (ع) نقل شده زمانی که پرسیدند براى مرد نگاه کردن به چه قسمت از بدن زن جایز است درصورتى که محرم او نباشد؟ فرمود الْوَجْهُ وَ الْکَفّانِ وَ الْقَدَمانِ؛ صورت، دست ها و پاها (کلینی، ۱۳۶۲، ج ۵: ۵۲۱)
با توجه به حدیث فوق یک مرد می تواند به صورت و دست ها و پاهای یک زن نگاه کند و اجازه غیر از این به او داده نشده است.
۲-۲-۲-۲- پوشاندن شرمگاه
در ادامه آیه دستور دوم می آید مبنی بر پوشاندن شرمگاه؛ و جمله” وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ” نیز به معناى این است که به ایشان امر کن تا فرج خود را حفظ کنند و کلمه” فرجه” و” فرج” به معناى شکاف در میان دو چیز است که با آن از شرمگاه کنایه آورده‏اند، و در قرآن کریم هم که سرشار از اخلاق و ادب است همیشه این کنایه را استعمال کرده است.
و مقابله‏اى که میان جمله” یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ” با جمله” یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ” افتاده، این معنا را مى‏رساند که مراد از” حفظ شرمگاه” پوشاندن آن از نظر نامحرمان است، در روایت هم از امام صادق (ع) رسیده که فرمود: تمامى آیاتى که در قرآن درباره حفظ فروج هست به معناى حفظ از زنا است، به غیر این آیه که منظور در آن حفظ از نظر است. آن گاه به مصلحت این حکم اشاره نموده، و با بیان آن مردم را تحریک مى‏کند که مراقب این حکم باشند و آن اشاره این است که مى‏فرماید:” این بهتر شما را پاک مى‏کند، علاوه بر این خدا به آنچه مى‏کنید با خبر است". (طباطبایی، ۱۳۷۴ ، ج‏۱۵: ۱۵۶)
آنچه در این آیه بیان شده پوشاندن شرمگاه است و حفظ آن از نگاه دیگران است.
مردان باید در اجتماعی که مردان و زنان در آن رفت و آمد دارند، غیر از شرمگاه خود، مقداری از بدن را که (اگر باز باشد دیگران به گناه می‏افتند و باعث تهیج شهوت می‏شود) بپوشانند، ولی مقداری که عرفاً باز است مانند سر و گردن و پاها و باعث گناه دیگران نمی‏شود، نپوشاندن آن اشکالی ندارد. از طرفی باید حیثیت اجتماعی و عفّت عمومی جامعه نیز حفظ شود، از این رو مردان باید پوشش مناسب داشته باشند.
اسلام با عریانی و نداشتن پوشش مناسب، مخالف است. از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود « نهی رَسُولُ اللَّهِ (ص) عَنِ التَّعَرِّی بِاللَّیْلِ وَ النَّهَار…»؛ رسول ا… (ص) نهی کرده از عریانی در شب و روز.
امام صادق (ع) در جای دیگر به نقل از امیر مؤمنان فرمودند: إِذَا تَعَرَّى أَحَدُکُمْ نَظَرَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ فَطَمِعَ فِیهِ فَاسْتَتِرُو؛ هر کس عریان شود شیطان به او بنگرد و طمع نماید پس خود را بپوشانید. (طوسی، ۱۴۰۷ق ، ج‏۱: ۳۷۴)
در همین رابطه امیر مؤمنان علی(ع) می‏فرماید:
« إِذَا تَعَرَّى الرَّجُلُ نَظَرَ إِلَیْهِ الشَّیْطَانُ فَطَمِعَ فِیهِ فَاسْتَتِرُوا لَیْسَ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکْشِفَ ثِیَابَهُ عَنْ فَخِذَیْهِ وَ یَجْلِسَ بَیْنَ قَوْم ‏»(عاملی، ۱۴۰۹،ج ۵: ۲۳)؛ هر گاه یکی از شما مردان می‏شوید، شیطان نظاره‏گر شما می‏شود و در شما طمع می‏ورزد از این رو، سعی کنید خود را بپوشانید. چرا که سزاوار نیست مرد به گونه‏ای در جامعه حضور پیدا کند که حتی رانش هویدا گردد.
حد پوشش واجب برای مرد مسلمان، آن مقداری است که او را از عریانی خارج کند، عریانی با توجه به جوامع مختلف متفاوت است و در فرهنگ هر منطقه مقداری که شخص مصداق عریان قرار گیرد با مناطق دیگر متفاوت است.
۲-۲-۳- حجاب زن مسلمان
خداوند در مورد حجاب زن مسلمان به عنوان زنی مؤمن می فرماید: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی‏ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی‏ أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى‏ عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (نور/۳۱)
و به زنان با ایمان بگو چشم از نگاه به مردان اجنبى فرو بندند و شرمگاه خویش را حفظ کنند و زینت خویش را جز آنچه آشکار است آشکار نسازند و باید که روپوش‏هایشان را به گریبان‏ها کنند و زینت خویش را نمایان نکنند مگر براى شوهرانشان، یا پدران و یا پدر شوهران یا پسران و یا پسر شوهران و یا برادران و یا خواهرزادگان و یا برادرزادگان و یا زنان و یا آنچه مالک آن شده‏اند یا افراد سفیه که تمایلى به زن ندارند و یا کودکانى که از اسرار زنان خبر ندارند، و مبادا پاى خویش را به زمین بکوبند تا آنچه از زینتشان که پنهان است ظاهر شود اى گروه مؤمنان همگى به سوى خدا توبه برید شاید رستگار شوید» (طباطبایی، ۱۳۷۴ ، ج ۱۵: ۱۵۳)